Tr. Documentado al Sur desde Cardaberaz. Al Norte se encuentra en Goyhetche. La forma general es maratill(a) (-ila en Zaitegui). Hay ejs. no ambiguos de maratilla , con -a constitutiva, en Moguel, Urruzuno (Urz 53), JanEd , Arrese Beitia, D. Aguirre, Erkiaga, Oskillaso y San Martin. La forma maratil se encuentra en Xenpelar (-ill ), Orixe, Lizardi y en un ej. de EG ; maatilla en Goyhetche, maratela en HerVal voc., y matilla en E. Arrese, en un ej. de EEs (1920, 89) y Jakakortajarena. En DFrec hay 3 ejs. de maratil(l)a .
sense-1
1.
(-ill- V-ger-m-gip, G, AN-gip-5vill, L-ain-sar, R-uzt; det., SP, VP 59r, Lar, Añ (V), H (V, G), Zam Voc),
maratil (V-gip, AN-ulz; -illDv(L-côte)),
maatil (BN-baig; Hb),
baratilla (Sal),
maatilla (V-gip, G-goi-azp),
matila (V-oroz; matilAN-larr),
maratelaRef.:
A(maratilla, baratilla, matilla); Urkia EEs 1930, 27; AEF 1955, 82; Satr VocP (maatil); Asp Leiz2 (matill); Iz Ulz; Iz ArOñ (maatilla, ma(r)atillia), To (maatilla); Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 218; ZestErret (maatilla)
. Tarabilla; pestillo."Aldabilla, aldaba menor para cerrar"Lar, Añ.
"Tarabila"y "(L-ain-sar), pasador de puertas de madera, mayor que la tarabilla" A."Una pequeña puerta de gruesas tablas movida por bisagras y sostenida por pequeño resorte de madera, maatilla
"AEF 1955, 82."Pieza de madera que gira sobre un eje y sirve para sujetar las puertas"SatrVocP.
"
Ark eragin zion maratillari (maratilaz etsi egiten da) (G-azp, AN-gip)"GteErd 218.
"
Baratila, taravilla: (pestillo) de madera, para cerrar las puertas (Améscoa)"J.L. Elcarte(comunicación personal).
"
Maatilla bota, atea edo leihoa maratilez itxi. Garai bateko gure ate zarrai maatilla botatze geniyon gauero
"ZestErret.
Eztago ez itxirik / guretzat maratillarik, / ate inzirrikatuba / da bide adjutuba. MgPAb 98s.
Maatillaz bere bortha / hetsi zuen. Gy 112.
Zuk eregita ikusten dozun ate orrentzat badaukat nik kisketa edo maratillea. AgAL 138.
Oin-otsa dugu, andre-gaia da, / irauli du maratilla. "Tarabilla"
.OrEus 361.
Atearen gibeleko maratillari eragin bitartean. TAgUzt 191.
Lehio biribil bakharrak maratilla lodi bat zeukan. OskKurl 130.
Athea hetsi zuan maratillaz. Ib. 207.
Bordako ateari / kendu maratilla. Auspoa 39, 116.
Beti kuxkur maipean, / arin txonkatilla: / irikitzen badaki / tajuz matilla. JKort(
inNEtxLBB 313
).
Atea kanpotik aixa irikitzen zan. Maratil kaxkar bat zeukan eta zabaldu zuten.AtañoAuspoa 192, 111.
azpiadiera-1.1
"Aterik aiña maratilla dauko orrek (V-m), ése tiene pretextos o excusas para todo, litm.: ése tiene tantas tarabillas como puertas" A. "Eziñ laike jardun zuregaz, aterik aña maratilla dittuzu ta (porque tienes tantas salidas como cuestiones)" Etxba Eib. "Aterik aña maratilla eta bat sobra" Ib. "Atiak ainbat maratilla beti (AN-5vill), ateak zenbat maratilla, zuk ainbat aitzeki" (AN-5vill) Inza NaEsZarr 1599. "Orrek battu atiak baño maratil gei(ag)o" (AN-5vill) Ib. 1641. "Denetarako bazeukek orrek maratilla, erantzuna, aitzekia" (AN-5vill) Ib. 1863. Cf. infra (3). Zenbat ateri nik ots, ainbat maratilla, / topatzeko ederra Txomiñ da mutilla. ABAmaE 405.
Zuk dezu aterik ainbat maratilla, eta buruko miña ere egin dirazu. UrruzUrz 53.
Aren miñak aterik aña maratilla eukan. SMZirik 125.
Ate danentzat billatzen dezu / komeni dan maratilla, / triste daudenak alai jartzeko, / Mattin, zu zera mutilla!BasarriAuspoa 112, 128.
3.Excusa, pretexto; réplica, contestación.Cf. supra (1) ejs. en menor grado de lexicalización, junto a ate. Migaiñ ederrarekin / berrogei maratill, / oraiñ lana egin bañan / naiago luke ill. Xe 252.
Bernardok ere pronto / zeukan maratilla, / "denbora onian zatoz / premiyo billa!". AzpPr 127.
Dirurik ezpadakar / milla maratilla, / berriz etortzen bada / dantzatu makilla. JanEd I 55.
Beti ditu gaizkiñak / bere maratillak. AyerbEEs 1916, 156.
Erderaz ari-bearra bidezkotzeko asmatzen ditugun guziak, maratil uts dirala ta ez arrazoi. LdiIL 90s.
Leiala dala? Euzkotarra iritxi dan tokietan ao batez dasate, bañan ez maratil gabea. EG 1958, 10.
Liberal itz orrek, ain zuzen, esangurarik ugari eban, emakumeak milla maratilla oi dituen antzera. ErkiagBatB 28.
Zu maratill bille beti. (AN-ulz)'Nondik adarra jo zabiltz'
.InzaEsZarr 156.
Denetarako bazeukek orrek maratilla. (AN-5vill)'Erantzuna, aitzekia'
.Ib. 1863.
Amaika maratil eta matrikula badizkiten neskatxa gazteak, mutil ura etzaiola atsegin erakusteko.AtañoAuspoa 219, 110.
sense-4
4.(Fig.).Obstáculo, complicación, problema. Esi ta maratillak kentzeagatik, Malentxoren eskua atxitzearren, atsoa ta agurea, etxeko ta auzotegiko guztiak illko zituzkean. AgG 306.
Belar, gari ta babekin ba du / buruan naiko maratil. "Problemas"
.OrEus 326.
Arrantzale zarrak zer guztien egoera ta maratillak erakutsi ta adirazoaz. ErkiagArran 89.
Gure izkeraren bide ta erak, gurpilak eta maratilak dirala-ta. ZaitPlat 120.
Naiz-ta ez uste iñoiz jartzerik / orrelako maratillik.Insausti 146 (ref. al cierre de una emisora de radio).
azpiadiera-4.1
Enbor-gerri-mutur, buru-pillota, / lur gose ordez, egurats billa, / (amets ta burutapen-maratilla) / ire azi-gordaillu ta errota.NEtx LBB 242.
sense-5
5.
(-illaV-gip, G-goi),
maratil (V-gip)
Ref.:
A
. Péndulo."Péndulo de madera, que hacen girar las hilanderas para retorcer el hilo"A.
"
Irulaak, ardi-ulia maratillan iruten dutenai bakarrik [...] esaten zaie Oiñatin
"IzLinOñ 181.
Alper-arri baten ertzean zurezko usoa orekan ezarri, maratilari eragin ta odi batek zekarren aize zanpatuaren eragitez egan asten zan zurezko usoa. ZaitPlat 15.
sense-6
6."
Maratilla (V-gip), trigo sin barba"A.
sense-7
7.
(-illaV-gip)
Ref.:
EtxbaEib;
SMEiTec1;
SMEiTec2 131
. "Destornillador. Ekarrirazu maratillia torlojo au eskatzeko
"EtxbaEib.
"
Orrek gizon-orrek eskuturrian inddar aundixa dau da torlojuak ('tornillos') gogor lotzen ditxu maratilliakin
"SMEiTec1.
sense-8
8.Sonido continuo.v. kalaka (I, 2). Zelaieko txitxarren mintzak belar beroan txigorturik, atertu bage ari zuten beren maratil mintzobakarra. 'Long claquettement'
.OrMi 101.
Bakoitzak bere erara eragiten dio mintzo-maratillari. Galeperrak galsorotik pospolinka; saraspetik kirrinka latzez txitxarrak; ego-xirxirka kirkirak belarditik.TAgUzt 238.
azpiadiera-8.1
Discurso continuo. Olako gizonak berba-iturri edarrekuak izan oi dirala, eta onek be baeban maratilla edarra. Gerrika 190.
sense-9
9.Oportunidad, solución. Gure lege zarrak ezerezteko, orixe bai dala beraiek ditxaroten maratilla. GoenY 1934, 100.
Baña beti eukanetik dana konpontzeko maratillaren bat, autu au izanda jarraixan. EtxbaIbilt 471.
Segurako neska ta / Bizkaiko mutilla / Liernira joan ziran / uztarrian billa. / Bi maitasun zitezen / baten korapilla, / Aita Garatek jarri / zien maratilla.Insausti 270.
azpisarrera-1
MARATILA ASKATU,
MARATILA LAXATU.
"Au fig. Maratilla ou firrila laxatuz geroz, eztitake ixil, elle ne peut plus se taire quand une fois son loquet s'est relâché (sa langue a été lachée)" H. v. MARATILA JO. Gure andreak infernuko suge txar baten mingañ edo mistoa baño zorrotzago du, [...] maratilla askatzean, arenak egin du, ezin arekin bizi diteke. CbEg III 369.
MARATILA-KIZKI.
"El gancho de madera con una hendidura en el extremo para introducir el hilo de la lana para que no se suelte cuando se suspende la operación de hilar, maratilla-kizkixa" Iz ArOñ (s.v. kizki-pixua).