Tr. Documentado desde Lazarraga, es usado por autores vizcaínos y roncaleses, así como por algunos guipuzcoanos como Jauregui, Iztueta o Lizardi (tbn. por Lhande en dialecto guipuzcoano). La forma mejor documentada es txikar, aunque también hay numerosos testimonios de txiker. Añibarro y Kirikiño emplean ambas formas. Hallamos además txikir en Lazarraga y (junto a txiker ) en CatLlo . En DFrec hay 3 ejs. de txiker.
Onom.: Toda chicarra. (1255) Arzam 410.
Miguel Chiquirra. (1366) Ib. 410.
sense-1
1.
(V-ger-arr-arrig-oroz; Mic 8v, Lar, Añ (V), Dv (<ch-> G), H (<ch-> G; + -kh- L), Mdg 163, Zam Voc (V-ple)),
txikar (V, G-to-bet; Izt 27r, H (<ch->, que cita a Izt), A Apend),
txikir (Lcc, Dv(V))
Ref.:
A(txikar);
HolmerApuntV(txikar);
EAEL 209
. Pequeño, menudo; mínimo."Chico, es voz bascongada"Lar.
"Chico con grande, txiki ta andi, [...] txikerra andiagaz
"Ib."Pequeño, diminuto. [...] Beatz txikar (G-to-bet), atxikar (V-m), dedo meñique"A, que cita a Moguel."
Kaltza txikarretan iñor ikusi, ¿paños menores?"A Apend. v. txiki..
Ziudadetxo txikir batean. Lazarraga A10 1177r. Atz txikirra.Ib. A25, 1197v.
Hostia andia edo txikarra artuten dabenak artuten dau grazia geiago? Arz 58.
Zeure esklaborik txikarrena. Urqz 4.
Liburu txikar baten. Oe 168.
Hume txikerra zala.Zuzaeta 60.
Korputz humanua da mundu txikar bat edo mikroskosmua. MgPAb 84.
Seme bi ta bata nagustuba edo egingo danekua ta bestia txikarra edo pardeletan daguana. CrIc 56.
Ze gauza txikerra dan diamantea!AñLoraS 178.
Ume txikarrak daukeezan gurasoak. fBIc I app., 5.
Txikarregia da liburutxu au. AñEL2 228.
Seiña bada denpora bakoa, ta guztiz txikerra? CatLlo 59.
(73 txikirrenian)Ez jauna, ta dago Jesukristo guztia Hostia guztian, ta guztia hostiaren apurrik txikarrenean. CatBus 46.
Mantxarik txikerren bategaz bere iñoz loitu bagakoa. UrBulaAl 33.
Etzenduketeke nigan arkituko ez lekurik txikarrena ezen laguntzarik txikien txikiena ere. Jauregui 241.
Ez ebela goituko armada ain txikarra? ABAmaE 98.
Zazpi ta erdiak emoten dituz / etxeko erloju txikerrak. AzcPB 91.
Adalsenda bere umetxu txikarrena belaunen gaiñean arturik. AgAL 153.
Neure oilanda nabarra / txikarra, baina zabala. Balad 148.
Bere beatz txikarraren azalaz ukitzeko
bekokia ba-leuke. LhYol 25.
An egoan sute-alboan arbitxo bat txikarra. OrTormes 27.
Esterijaz gixon txikarra zan. Otx 11.
Lur-txatal bana eurentzat emoten ei-eutsien, andiegoa edo txikerragoa, eurek emonaren neurrien. AkesIpiñ 26.
"Fiat" txiker bat etorren bidean beera errirantz. ErkiagBatB 87.
Bai txikarra latindar olerkariaren gizabidezko neurridun mundua!GaztMusIx 68.
Gogoaren batel txikerrak / ur egin zidan. AzurmHitzB 50.
Aurtxo txiker bategaz.Ayesta 17.
azpiadiera-1.1
(Ref. a cosas no materiales). Geuk daukagun agradezimentu txikarra. Urqz 10.
Ez jausi faltatan txikarrak direala ustearren bere. Oe 87.
Uste izan arren gauza [akziñoren bat] arin edo txiker bat dala.Zuzaeta 68.
Guzur txikar bat esatia. MgCO 146.
Ez zan txikarragua beste neba arrebeen debozinoia. JJMgBasEsc 74.
Guzurragaz lagunari egiten jakon kalte agirija, eskina guztietati txikarra, edo gitxija danian. fBIc II 176.
Pekatu txikar bat. fBIc III 293.
Ofensa txiker arinenak. AñLoraS 153.
Ez da inos pekaturik txikarrena bere damu santua baga. CatBus 32.
Beste erdara-mordolloen kutsurik txikarrena ere bage. IztC 220.
Nai ez deinak onre ez eta abrastarzunik, txikerrak izanik ere. CatR 71.
(CatSal 71 txikinak)Kristoren gudari bulardetsuak baña esparik (queja) txikarrenik agertzen etzuten. EEs 1913, 177.
Lasterra dian llabur eta txiker. Mdg 164.
Bere gogua zetara eguan iñok ezin igarri eikion, ikara txikarrenik be eragiten ezeutsolako bere arpegiko narrubari. KkAb I 51 (II 161 txiker).
Eguneroko gauza txikarren nekea. LdiIL 155.
Esku biekaz burkoari oratu ta astiñaldi txiker batzuk emonaz [...]. ErkiagArran 59s.
Eskupeko txikerra. ErkiagBatB 187.
Loreen usai / argi ta txikarra. GandElorri 122.
Ez eban aregan utsik txikerrenik be ikusi gura. OnaindSTeresa 60.
Zuen arteko kezka txikerrak / iñoz gogotik ez artu. FEtxeb 124.
azpiadiera-1.2
(Uso pred.). Zeure altzora gatorz lurra ba txiker yaku. LauxBBa 136.
Txiker eta xume erne ondorean burua lerden jasoaz, gora ta gora mardo indartsu azi ta zorionen batean kozkortu ta garatuta ikusi gogo ebana. ErkiagArran 66.
azpiadiera-1.3
Humilde, llano. Errege, nai pobre; / nagusi, nai txiker. AñEL1 175.
Andijak, ta txikarrak, pobre, ta aberatsak, gustijak bardinduko ditu eriotziak. JJMgBasEsc 265.
Aren beino andiago izanik ere, txikerrago dena zeurien reinuan. HualMt 11, 11 (Lç, Ip txipi, He, Dv xume, Samper txikin, Echn ttar, SalabBN, Leon ttipi, Ur (V, G), Ol, Or, Ker, BiblE txiki).
Ekun baidutzu estaltruk edo altxatruk gaiza kuek sigloko sabiuer ta prudenter eta rebelatu baidutzu txikerrekuer. Ib. 11,25 (Lç, Ip txipi, He sinple eta xume, TB, Dv, BiblE xume, Samper txikillin, Echn ttar, SalabBN xinple, Ur (V) txiki, Ur (G), Ker txikitxo, Ol aurtxo).
Aundizki eta txiker, guziok, / begira zagun "gerora", / munduko bizitz ezberdiñaren / mallarik ez dan altzora. EAOlBe 99.
azpiadiera-1.4
Tenue (ref. a un sonido). Ezeban barru aldetik zarata txikarrena be asmaten. Otx 83.
azpiadiera-1.5
txikar (V-gip ap. Iz IzG y ArOñ). "
Txikarra, el bolo pequeño que se pone entre las dos hileras de los bolos mayores"Iz IzG. .
sense-2
2."Petite mesure pour liquides, environ un quart de litre. Txikar bat, txiki bat ardo edango degu, nous boirons un quart de litre de vin"H.
Cf. txikierdi.
azpisarrera-1
HANDI-TXIKERREAN.
En (dependiendo de) el tamaño. "Eztago andi txikerrean yan edana, no consiste el comer más o menos en la estatura" Izt 29r. Ez dago andi txikarrian arimia eukitia. JJMgBasEsc 21.
Eztago andi-txikarrean gizontasuna.EZBB I 114.
azpisarrera-2
TXIKERRETAKO.
De la infancia. Txikarretako pekatu loi ta txikiñak zikiñak goguan daukezala konfesau ezinda egon dirianak egin biarko dabe konfesinoe jenerala? CrIc 180.
azpisarrera-3
TXIKERRETAN.
"Txikarretan (V), en la infancia" A, que cita PAb. Ez neuke osoz esango euskeraz kredua, ta dakidana bere erdi erdera ta erdi euskera: alan erakutsi eusten txikarretan. MgPAb 162.
Badira bai txikarretan edo geruago ganadu edo giberriren bategaz egin ditubezanak pekatu ezañak. MgCO 165.
azpisarrera-4
TXIKERRETATIK (V-ple-arr; -tati V-ger-ple; txikarretatik H <ch->; txikir- V-ger),
TXIKERRETARIK (V-ple-arrig; txikar- V-oroz; txikir- V-arrig).
Ref.: EI 154-155. Desde pequeño. "Depuis petit, depuis l'enfance" H (s.v. txikarra). Lotsatuten dira azita, ainbeste gauza loi ain txikarretati egiña. MgCO 159.