1.
(V-gip, G-azp, AN-gip),
hitzbide (Hb),
itz-bire,
izbide (G-azp, AN-gip)
Ref.:
IzArOñ;
GteErd 27, 81;
ZestErret . Ocasión de hablar, motivo para hablar. "Motivo o causa de conversación, de habladurías [...]. Ez degu izpiderik jarri bear, no hemos de dar qué hablar" SMuj EEs 1921, 55. "Izpidia emun, tirar de la lengua" Iz ArOñ. "Izpidea jarri dit (G-azp), berak eman zidan izpidea (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 27. "Izbidea jarri du (G-azp), orrekin izbide aundia jarri da (G-azp, AN-gip)" Ib. 81. "Txoferrari ez zaio izpiderik eman bear (AN-gip)" Ib. 27. "Ta esandako horrek hizpidia emantzian konbertsaziyua ateratzeko" ZestErret. Orretan haritu naz ni, hartarako hitz-bidea izandu dudan aldietan. Mb OtGai I pról. Norbaiten mingaiñ txarrak / jarri du itz-biria. MendaroTx 375. Itz-bire ederrak jarri dituzte / aurten da juan dan urtian. Tx B I 261. Juanak etzion izpiderik eman nai, ta artan gelditu zan egun artako alkar-izketa. NEtx LBB 21. Argatik jartzen dute / oinbeste izbide. Uzt LEG I 216. Bazuen [Uztapidek] naiko erremate ta / sobran ainbeste izpide. Zendoia 226. En DFrec hay 4 ejs. de hizpide.
azpiadiera-1.1
+ hitzpide (Izt VocC), hitzbide (G ap. A; i- Dv (G)).Tema, asunto.AxN explica perpausa (15) por itz bidea. Itzbide oni dagokion argibide bat ezarriko det emen. IztC 140.
Bersoetan ederki apaindurik jarten dan edozein itzpide. Ib. 216.
Itz-bide onetan aspertu etzediñ jendea. OtagEE 1880a, 111.
Aldatu zuan itz bidea. Apaol 109.
Heriotzea berdin, hitz-pide nasaia. LfELit 89.
Beste basarritar batek aldatu zuan izbidea. TxGarmBordaB 100.
Euskal eta erdal hitzak baititugu hizpide orain. MEIG VII 28.
Esaten didazuna hizpide harturik. MEIG I 226.
azpiadiera-1.2
(AN-larr). "Motivo, causa de la discusión"AspLeiz.
sense-2
2.hitzbide. Capacidad de hablar. Behar zuen hitz-bidea eman zion Jesus maitagarriak [gizon mututuari]. MbIArg I 243.
azpiadiera-2.1
itzpide.Modo de hablar. Egoaldeko edo Euskal-dierriaren biyotzeko itz-egiteak, esanak, erausiak eta itzpideak. AranSIgn 200.
Berba egin dute itzpide eta erausi ederrian beren liburuetan. Ib. 201.
azpiadiera-2.1.1
Modo de expresar (un sentimiento, pensamiento). Bi aien gorrotoak [...] itz-bidea asmatu zuan ta [...] iñon diran gordinkeri ta asarre-itzak esan zizkioten. AnabUsauri 119.
azpiadiera-2.2
Medio de expresión; lenguaje. Euskaldunentzat euskera baño / zer da izbide obea?Auspoa 67, 60.
Hizpide bat asmatu zuten jotzailearekiko: ukaldi batek A esan nahiko zuen, ukaldi bik B, e.a. MdePr 314.
Euskaldunak (odol bera, itz-bide bera). UgaldeIltz 22.
sense-3
3.(AN-gip-araq), itzbide. Ref.: A; Gte Erd 27, 154. Conversación. "Izpideak ekarri duen ezkero, gauza bat esan bear dizut, ya que lo ha traído la conversación, he de decirte una cosa" SMuj EEs 1921, 55 (cf. infra HITZAK HIZPIDEA EKARRI). "Beti hizpide berarekin, ongi nazkatuta nago orain (AN-gip)" Gte Erd 154. Balio andiko itzbide ari zuzenbidea ematen. IztC 494.
Itzpide luzea eta irabazi motza. Ib. 179.
Utziogun itzbide oni. ZabGabon 66.
azpiadiera-3.1
Uri Batzarrak urrengo ipinten dan idazkiyan agertzen dauzan izpidiak eta egiten daun eskariya. ForuAB 93.
azpiadiera-3.2
(G-to ap. A). Discusión. Irugarren txandan etorri eta / izpidia zan asiya. PE 87.
Itz-bidiak orrela / oi dirade sortu. EusJok II 32.
Ta Ixraelen leñu guzietan erri osoaren izpide au zan. Ol2 Sam 19, 9 (Dv guduka hari zen, Ker eztabaida onetan ziarduen
).
Izpide luze ta amaigabekoan sartuko giñake. VillJaink 119.
azpiadiera-3.3
Comentario, murmuración. A zer itzbideak biar errian, bizi dala banatzen danean. Lek(
inLarzHilEspos 69 (ap. DRA
)
).
sense-4
4.
(G-goi ap. A),
itzbide (A). "Razón en la discusión. Izpidean zaude, tiene usted razón"A (que no aclara si se usa como sust.en todos los contextos o sólo en la expresión citada; v. infra HIZPIDEAN EGON). Epaikari jaunari kukuak dirautso: / "Neguak izpiderik ezetan be eztauko". Enb 179.
Izpiderik gitxien daukonak, iñok baño garraxi geiago. Otx 89.
Baña, ezta izpide, azti batek neuk baño geiago dakian ala ez ebaztea. 'No es un juicio verdadero'
.ZaitSof 70.
azpiadiera-4.1
Razón, argumento. Izpideren aurkaz izpidea ezarrita, zenbat on dituen zuzen izateak esan bageneza. ZaitPlat 140.
Agerian dago --esan zuen-- zure itz-bideak dakarrenez. Ib. 150.
Au, uarpen guztijetatik izpide edo arrazoiak urten nai ixaten daunagaitik esan oi da. Abeletxe(
inEZBB II 44
).
azpiadiera-4.2
Motivo, razón. Entzun biar ixango dautsazak aobetekuak; eta izpidez esanda. "E avrà ragione"
.Otx 175.
Samaritarra ta deabruak artua zerala esateko izpiderik (arrazoirik) ez al dugu?IrYKBiz 325.
sense-5
5.izbide. Gramática. Izkera, izbidea, erdaldunek Grezitik artuta Gramática esaten dutena, ori da bakoitzerena, ori da gogoan artu bearrago dena. OrLEItz 32.
sense-6
6.itz-bide. Voz (en una asamblea, junta, etc.). Oiek itz-bidea izango dute; ez ordea autarkirik."Con voz deliberativa, pero sin voto"
.EAEg 1-6-1937, 1738.
azpisarrera-1
HITZAK HIZPIDEA EKARRI,
HITZAK HIZPIDEA EMAN.
Traer a cuento la conversación. Itzak itzbidea emanda, Festok Agripari esan zion [...] zer gertatzen zitzaion. Lard 527.
Eta itzak itz-bidea emanaz, esan zion. ZabGabon 102.
Itzak itz-bidea dakarrela, eta zear-galdera batzuen bitartez mutil aetxen aotik ikasi du. Mok 19.
Hitzak hizpidea ekarri duenez gero, zor zaiona aitortu beharrean aurkitzen naiz. MIH 371.
Euskaltzaindia aipatu dudanez, hitzak hizpidea ekarririk, diodan zerbait Euskaltzaindiari berari buruz. Ib. 223.
Hitzak hizpidea dakarrela. MEIG I 261.
azpisarrera-2
HIZPIDEAN.
Hablando, en conversación. Zerk asaldatu zitzakean uraxe erdiratu ta bereala itz-bidean jartzen zituan. AnabUsauri 16.
Kaspar-ekin izbidean. LabEEguna 98.
azpisarrera-3
HIZPIDEAN EGON (G-goi ap. A).
Tener razón. Euzkera maite ori, izpidian zagoz. Enb 127.
Orrek eztu esan nai semea izpiden etzegoanik. LdiIL 59.
Ea nor dagon izpidean. IrYKBiz 69.
Danean izpidean zaude. ZaitSof 72.
Poeta hizpidean bazegoen. MdeHaurB 87.
Demagun, ordea, Orixe hizpidean dagoela. MIH 82.
azpisarrerakoSense-3.1
Izpidean bada.Zait Sof 27.
azpisarrera-4
HIZPIDEAN JARRI (G).
"Dar que hablar" A EY III 297.
azpisarrera-5
HIZPIDEZKO.
Razonable, puesto en razón. Izpidezkoa egiaren aurkako gertatzen da, ta onuragarria, izurrite. ZaitPlat 33.