Tr. La única variante meridional es mika (mike en Enbeita). Al Norte pika es la forma más general; hay fika en Barbier (junto a pika ) y en sendos ejs. labortanos de MEOE y AEF .
etimologikoa
Etim. De lat. pica .
sense-1
1.
(V, G; Lcc, IztC 199, H(G), ArzdiAves 163, ZamVoc),
pika (AN-gip, L-ain, B, BN, S; SP, Dv, H(+ ph-); ph- ArchVocGr, VocBN, Gèze),
fika (L-sar; Volt 46, SP, UrtGram 21, Lar, H),
mike,
miki (Lar, Añ, H (s.v. pika), Arzdi Aves 163)
Ref.:
A (fika, mika, pika); Altuna Euzk 1931, 649; Lrq (phika); A EY III 309; Etxba Eib ; SM EiPáj ; Iz ArOñ , To ; Holmer ApuntV ; Elexp Berg. Urraca. "Hurraca", "picaza, ave, mika, fika, mikia. [...] Picaza es parlera y de mucha lengua, y a los habladores por esto llamamos también mikiak" Lar y Añ. "Hay picazas que llamamos micas, porque son muy parleras, de miia, lengua" Lar Cor 42. "Phika bezain ohoina, voleur comme (autant que) une pie" H. "Pikaren umeak pika (BN-baig), [...]. Pika bezen ergela (BN-lab), muy ligero, frívolo; litm., fatuo como la picaza. Pikaren umea ñabar (Sc), la cría de la urraca (es) abigarrada" A. Indak mika bat orban baga, diada neskea gaxpaga. RS 174.
Erroiak mikeari uz-pelza. Ib. 464.
Pikak gara gara, / humiak hala hala. Saug 111.
Pika nolako, umea halako. OPr 396.
Ikhusirik damnatia zela doktor handi haren arima, haren gorpitza, bela piker hiriz kanporat eman, eta urtiki zuten. TtOnsa 92.
Egarritu zan mika bat ta irten zuen ur billa. VMg 84.
Okilla eta fika usoen onetan, / bertze txorietara dire gatekotan. (In OnaindMEOE 446
).
Baso itzalean mika zarren kurriska garratzak entzuten ziran. AgAL 54.
Galtza batzu, asko landetako mamu edo marika batzuek ez baitzuzketen nahiko bele-fiken iziarazteko ere. BarbSup VII.
Bele bat beltza, / pika bezen ohoina. Ox 86.
Beltzak eta zuriak, han oro phika bezen ohoinak dire. ZerbMetsiko 187.
Abendaz bardin eztireala / usuak eta erroijak, / ez miru, mike, aitz-arrano ta / txindortxu papar gorrijak. Enb 122.
Sasitik korrika / agertu zan mika. MendaroTx 208.
150 mila segurik behar dira, eta sos hori ez da pikaren buztanean kausitzen. Gazte 1958 (1) (ap. DRA
).
Tiruan bat botatzen zituan / ontz, okil ta mika. Auspoa 39, 123.
Bele, pika, garratoin eta urtxintxak ederki goxatzen ziren. JEtchep 48.
Mika arrapakariaren antzera. ErkiagBatB 21.
Pikaren umia pika. ArdoySFran 24.
Pika ta beleak artora heltzen direlarik bezala.LarreArtzainE 30.
Gizon zekenaren nahiz mika lapurraren gisa handik eta hemendik bildu dituen hala-holako ondasunei amorruz lotua. MEIG VII 93.
v. tbn. MItziar Txoriak 185. Pika: Bela 44 (ph-). Gy 180 (ph-). Dass-Eliss GH 1923, 594 (ph-). Barb Sup 56. Etcheb MGaric 128. EZBB II 92.
azpiadiera-1.1
"
Ezta pikaren azken-umea (BN-lab), no es advenedizo"A.
Ikusiko die adixkideek ez nizala pikaren azken umia, ez eta ere irri egiteko errekaitu bat. Zub 69.
Ez bide zen fikaren azken umea, gure kanpañarra!(L). AEF 1934, 98.
Ba, ta ez dela pikaren azken umea; bertze mihikuek ez dute horren zapeta zolako zikina ere balio. GuilsouGH 1951, 97.
sense-2
2."
Mika bat, míkia, el ave marina que otros llaman egabera o parecida y que llega aquí por la primavera"IzArOñ.
PIKA-BUZTAN.
a) Pusilánime; tonto. "Pika buztana bezen ergela (BN-lab), muy ligero, frívolo; litm., fatuo como la cola de la picaza" A. Hainbertze muthiko zantzail, bizkar handi, neska ergel ostoila, pika buztan. Eskual 15-11-1901, 1. Zuzenez segurki erraiten da holako horietaz direla pika-buztanak, ezen kameluak derabilzka, haizeak pikaren buztana derabilkan bezen errexki. Barb Sup 56. Aita batek luken bihozminik handiena nuke ene semetarik batek hartzen balitu aitzinean dugun pika-buztan horren manerak. JE Ber 72. Holakuak ditügü deitzen phika-buztan! GH 1930, 510. Jende perttoli, pika-buxtan batzuek hedoietan gora altxatzen zituzten gisa hortako balentria ederrak! Etcheb MGaric 229. Trixte paketa. Borondaterik gabeko pika buztana! D. Landart Anaiaren azken hitzak (Donostia, 1999), 171. Bixtan da erresumetako jaun minixtroak ez direla, eskualdunak erran liron bezala, phika buztanaren umeak! SoEg Herr 24-4-1958, 1. b) Estribo de carruaje. "Karrosetan zangoaren igaitean, finkatzeko burdinari erraiten dakote lekutan pikabuztana [...] zerbeitez izen bereko xoriaren buztana gogoratzen duelakoan" Eskual 31-7-1908, 2.
azpisarrera-4
PIKA-KUREBA.
"Espèce de pigeon sauvage qui a les plumes de couleur cendrée mêleé de rouge, et les pattes rouges" Hb.