(gral.; Urt I 86, Lar, Añ, VocBN , H, VocB , Zam Voc),
barazkaldu (L, BN; SP, HtVocGr, Lar, Añ, Lecl, Dv, H),
bazkaltu (S, R),
barazkaltu (S; Gèze),
baaskaldu (V-gip),
baskaldu (V-gip; VP 8v),
baskaltu (R),
bezkaldu (V-gip)
Ref.:
Bon-Ond 159; A (bazkaldu , bazkaltan , barazkaltü); Lh (barazkaldu); EI 148; Lrq /báskalt/; Iz ArOñ (baaskaldu), Ulz , R 286 (báskaltra); Etxba Eib ; Elexp Berg (bazkaldu, bezkaldu); Gte Erd 46, 141
. Almorzar, tomar la comida del mediodía."A la comida llaman barazkaria y a la cena afaria, derivados de los verbos barazkaldu, que es comer a medio día, y afaldu, cenar, y gosaldu, armorzar, derivado de gosea, que es hambre"RG B 7."Dîner"SP, Ht VocGr, Lecl, Gèze, Dv, H."
Gaizkiago barazkaldu bazine hobekiago afalduko zinen
"SP.
"La palabra de bazkaltangrá es igual a la del bazkaltandigu, que se dice, solemos comer"Mdg 156.
"
Bazkaltan gindauden-artean ostatuzalea berbermaian ereinztan beizagon, gano txikireki xan gunien (R-uzt)"A.
"
Bazkaltzen ai zelaik ilik geldittu
"IzUlz.
"
Bezkaldu.Bazkaldu-ren aldaera. Uberako zenbait familiatan esaten da"ElexpBerg.
"
Gosaldu, bazkaldu, afaldu dugu (V-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip-5vill, B) [...] bazkaltü, aihaltü gira (S)"GteErd 141.
Tr. Los autores meridionales lo emplean con aux. trans.; al Norte su uso tradicional es con intrans., aunque lo hallamos con trans. en Goyhetche, Elizanburu, Mirande y Larre (ArtzainE 26). Barazkaldu es la forma más antigua, tanto al Norte como al Sur (atestiguado ya en Refranes y Sentencias y en Leiçarraga); a partir de mediados del s. XVIII compite con bazkaldu, y va disminuyendo su uso en beneficio de esta última variante durante la primera mitad del XIX (conservándose más, sin embargo, en los textos septentrionales), hasta que prácticamente desaparece en su segunda mitad. En DFrec hay 20 ejs. de bazkaldu .
Othoitz egin ziezon Fariseu batek barazkal ledin hura baithan. LçLc 11, 37.
Gosaldu, barazkaldu, askaldu ta afaldu, ta hogasuna galdu. RS 161.
Barazkaldu baño lehen hik errakek debotki. EZMan II 58.
Emazu hetan egun guziez oren bat baraskaldu baino lehen. SPPhil 91.
Zonbatere barazkaldu gabe, edo ondoan, gauza apurra, edo iaten, edo edaten ahal baitugu. TtArima 49.
Noiz bear da bazkaldu? --Eguerdikoan guti gora bera. El 63.
Erraten daroe Jesusek: zatozte, bazkal zaitezte. HeIo 21, 12 (Lç barazkal zaitezte, LE bazkal-zaze).
Oparo barazkaldu dezu. LarCor 216.
Baña barazkari hartako Prinzipe, Gobernari, Zaldun ta andi-txiki guziak barazkaldu, ta laster ill ta usteldu beharrak ziran. MbOtGai III 106.
Barazkaltüren ziraie biak enekilla. Normandie 48.
(ap. DRA)Bazkaldu zirenean, Jesusek erran zion Piarresi. Lg II 294.
Gitian barazkal orai / oro algarreki. AstLas 21.
( s. XIX)Orai behar dügü / orok barazkaltü. Xarlem 1469.
Egunoro gosaritu, bazkaldu ta apalduten dodan baixen ziur. MgPAb 67.
Adiskidiak, eldu gara jaateko ordura; bazkaldu daigun gogoz. Ib. 189.
Nai dek iñoren maian jarri, galanki bazkaldu, ta bearrik egin ez?VMg 52.
Onék admititzentík bekatáriak, ta aiéki bazkaltzendík. LEOng 47v.
Atera zazu goizeko falta arratsaldian, baña ez barazkalduta bereala. EchveDev 119.
Barazkaldu ziren ondoan. TBIo 21, 15.
Untsa barazkaltüren nintzala nintzan botz, / Khümitatzalia aberats nilakotz. Etch 320.
Atozte etxera, / aita oraintxen dator / eta bazkaltzera!ItFab 170.
Margota izitu zen: aldiz arranoak / Ya ontsa bazkaldu zuenak, / Baderro: Komai, ez izi. Gy 181.
Eta Jesus eta onen ikasleai bazkaltzen berak eman zien. Lard 378.
Ur-miña zeukan gizon bat joan zitzaion, bazkaltzen zuen etxera. Ib. 415.
Farisau batek bere etxera othoiztu zuen barazkaltzera. DvLc 11, 37.
Zurekin bazkalduz geroz, ez da enetzat sosegurik, ez da enetzat bizitzerik. Laph 209.
Diña zedilla berekiñ bazkaltzera joateaz. AranSIgn 32.
Prudentxi! Gaur beintzat ondo bazkalduko zenduan?ZabGabon 69.
Bada mundu ontan ondo bizitzeko, esaten dan bezela, arakiñekin gosaldu, ixkribabakin bazkaldu ta mandazaiekin afaldu. SorBar 84s.
O! zeinbat bidar gaurko ninduen galduko, / Noz gura ebelako nigaz bazkalduko!ABAmaE 260.
Bazkaldu, eta sala batean sartzeko ustean joan zen. ArrMay 105.
Ezen bazkaldu berriak ginen, eta zenbait egunentzat ongi izateko gisan. ElzbPAd 56.
Bazkaldu dukan bezein laster, habil etxez-etxe. Ib. 81.
Simon orrek ba berakin bazkaltzeko pakerikan ez dit eman eta ala gelditu naiz. Apaol 82.
Ederki bazkaldu-ta, oihu-ta larderia. HUZez 100.
Ezta bazkalduteko / maira agertuten, / oera bidea baina / etxako aaztuten. AzcPB 108.
Bazkaldu eik orain gogo onagaz. ABeinB 44.
Bada an bazkaldu bear dezute biyok elkarrekiñ. MocDamu 25.
( s. XX)Markiñaldeko aide batzuk bazkaldu eben Anjelen etxean. AgKr 56.
Eguerdian bazkaldu eben batera, ta mutillok etxeratu zirean illundu-orduko. EchtaJos 200.
Bat zala edo bestia zala, bazkaldu genduen bere etxian. Iraola 128.
Eta jan baino gehixago edanik (maiz dena ere ahal bezalakoa) bazkaldu direlako ustearekin baitire atheratzen. JEBur 169.
Ondotxo bazkalduta bazijoazen aitona ta billoba trenera. UrruzZer 114.
Etzerate Urkietan bazkalduko. AArdi 63 (cf. ib. 147s: "Etzerate bazkalduko, 'no comeréis'. Bidasoatik arako euskaldunen esakera au egokiago da gure eztezute bazkalduko baino").
Bazkaltzra biltzendra askaziak [...] eta ongi bazkalduta emaztiak astendra txistorrak, lukarikak eta odolkiak egitra. GarralEEs 1920, 29.
Ire begira egon nok bazkaritarako, ta ez atorrala ta, bazkaldu egin yoat. OrTormes 77.
Bein elkarrekin bazkalduko ta / artu ditzagun kafiak. TxB I 152.
Alkarregaz bazkaldu biar ebela.KkAb II 95.
Bazkaltzera ba-goaz mezetara ere guziok joatea da nere iritzia. LabEEguna 77.
Ongi bazkalduak ere zirelakotz. BarbLeg 143.
Zer daukozu bazkaltzeko onik?Otx 110.
Bazkaldu bezin laster, itxasburuan ikus-toki egoki bat artzera joan nai zuen. TAgUzt 225.
Ez ote ditek gehiago, ontsa bazkaldurik, / Kikera zolan kausitzen hire trufa txarrik?Iratz 188.
Pralletako jatetxean / kofradikoak bazkaltzen zuten / erriaren izenean. SMitxAranz 99.
Baiñan, geldi zaitez bazkaltzen, eguardirako emen izanen baita. EtxdeJJ 85.
Eguerdiko hamabiak ziren, baina ez zuten bazkaldu. MdeHaurB 94.
Eibartar batzuek ziran erri txiki bateko taberna batian bazkaltzen. SMZirik 65.
Bazkaltzen asi ta guztiz barreiatuta nengoen, eta guztiz jangar. TxillLet 52.
Bazkaldurik eta kafe kopak edanik, Montekristoren ke urrintsua dastatzen genuelarik.ArtiIpuin 65.
Bazkaltzeko ordua ere bazen, ba, eguerdia aspaldian pasatua baizen. IzetaDirG 47.
Elizondo ikusi ta Elbeteako erriko-tabernan bazkaldu gendun. AlzolaAtalak 90.
Bazkaldu zuten erdi-ixillik eta arratserako jetxi zan Juana Bergarara. NEtxLBB 49.
Norbaitek kondatu du joan zirela han gaindiko iturriño baten ondorat eta bazkaldu. ArdoySFran 115.
Emen aixago kantatutzen da / ondo bazkaldutakuan. UztNoiz 114.
Geltoki inguruan bazkaldu genduan.Gerrika 111.
Han mundu honetarako eta besterako gidari zirenekin batean bazkaltzen ari ginenean.MEIG IX 149.
v. tbn. PE 114. Bv AsL 141. Lh Yol 11. Muj PAm 41. Enb 207. Ir YKBiz 293. Bilbao IpuiB 60. Zait Plat 17. And AUzta 63. Anab Aprika 20. Mattin 48. Etxabu Kontu 37. Ataño TxanKan 35.
azpiadiera-1.1
(Con complemento directo). Bakerik osoenaz bazkaldu eben euren lapikokotxua. KkAb I 67.
Danon artean txarria bazkaldu genduanean. BilbaoIpuiB 108.
Goizaldean bazkaldu nahi nuen plater / bete bihotz ustel, / apaltzeko gibel / batzuk oso zimel. ArtiMaldanB 220.
Etxera eldu, ta buruko miñez dagoala-ta, ezer bazkaldu bage, bere tegira doa. ErkiagBatB 140.
azpiadiera-1.2
(Con la materia de la comida expresada en sociativo)."
Getarixara joan da bokadilluekin bazkaldu? Olako miserablekerixaik ezingo juau eiñ orraitio
"Elexp Berg s.v.miserablekerixa. Garagar salda tzar batekin bazkaldurik, etzanik eman ginuen eguna. StPierre 17s.
Jaun bazkaldarrak etzuten, noski, porrusalda utsarekin bazkalduko. Munita 51.
azpisarrera-1
BAXKALDU.
"Baxkaldu, comer ligeramente [...]. Pregunto a un vecino: --Bazkaldu al duzu? --Bazkaldu ez, baxkaldu bai" BU Arano.
azpisarrera-2
BAZKALTZEKOAN.
Al comer, durante el almuerzo. Alboan ardau-pitxar bat euki oi eban bazkaltzekoan. OrTormes 19.
Ta bazkaltzekoan, langilleak maiera zirenean, nagusiaren begiak sutu ziren. OrMi 86.
Etxekoen otoitzen berri ere, bazkaltzekoan, afaltzekoan, eta bestela. OrQA 117.
Tazakada bat bazkaltzekoan ta bestea apaltzekoan. Ostolaiz 123.
Bazkaltzekon ez neukan / iñoiz aiña gose. Insausti 178.
azpisarrera-3
BAZKALTZEN. Para almorzar, como almuerzo.
Nere goienak eztu / gezurrik barkatzen / --esan zion [armiarmak]--, ta zaitut / jango gaur bazkaltzen. (1892). RArtAuspoa 227, 64.
Or ikusten ditugu lurrean egoardian bazkaltzen jan zituzten arkumea eta illarrak. SalavAuspoa 247, 26.
Egunero, bazkaltzen, babarruna jaten zan. JAzpiroz 79.
azpisarrera-4
BAZKALTZERAKO.
a) "Gizon hori barazkaltzerakoa da oraino, cet homme doit encore dîner, n'a pas dîné" Dv. b) Para la hora de almorzar; para almorzar. Bazkaltzerako, justu-justu jeiki zan Iñaxio. TxGarm BordaB 108. Bazkaltzerako danok / bilduaz Urbira. Insausti 169.
azpisarrera-5
BAZKALTZERAKOAN.
"Barazkaltzerakoan, au moment de dîner" Dv. Bazkaltzerakoan enteratu giñan Tafallako feriak zirala. JAzpiroz 194.