1.
(S; Urt, Lar, Añ),
bixitu. Vivir."Aliena vivere quadra, berzeren guastuz [...] bizitu
"Urt I 493.
"Habitar"Lar, Añ.
"Quando Dios, después de haber vivido solo en toda una eternidad [...], betiraunde guzian bakar bizitu ezkero
"Lar.
"Habiter. Orain bizitü
"Peillen(
inVocS 134n
).
v. bizi izan. Tr. La forma de participio perfecto bizitu es frecuente en guipuzcoanos y alto-navarros, al Norte es empleado por Etcheberri de Ziburu, Goyhetche y algún suletino.
Mundu largoan bizitu diren gizon guztiak. EZMan I 62.
O dolore eta ondiko gaizki bizituena!Ib. 62.
Era batean bere erara bizitu etzan?LarSAgust 6.
Beste gisan len bizitu baziran ere. MbIArg I 130.
Venecian bizitu zen denboran. MbIArg II 344.
An bizitu zan Jesus, ogeita amar urte bete zituan arteraño. Ub 63.
Jangoikoa gizon eginzé eta gutártean bizituzé. LEOng 70v.
Ta alaere bizitu gera gure Jaungoikoaz ain aztuak?AA III 311.
[Toki] beretan jaio, azi ta bizitua. IztC 14.
Bizitu zen ohorezki. Gy 43.
Urte askoan onela bizitu zan. Lard 371.
Bizitu zan erri ta uri danetan egin zituben karidadezko obrak. AranSIgn 108.
Bizitu gaitezen / Oitura zarrakin / Zoriontasunez / Euskal lurrean. ABAmaE 116.
Bere garbitasuna Jaungokoari konsagratuz bizituko ziranak. BvAsL 96.
Gero bizitü paubrerik. UNLilia 10.
Bere etxean bizitu zen bere gurasoekin batean oraindik urte batzuetan. Goñi 110.
Bizitu zan koñata batekin. Iraola 17.
Loiean ondaturik bizittu da. InzaAzalp 96.
Eztek, ez, ola bizitu izana / Izuelako artzaia. TxB III 119.
Azkenaldian Bilbaon bizitua.EAEg 7-12-1936, 477.
Bederatzi urte bizitu nintzan Barrankillan. JAIrazBizia 25.
Iruritan aunitz urtez bizitua. AIr(
inIzetaDirG 11
).
Danak famili batekoak bagiña bezela bizitu giñan an egon giñan denboran. Salav 108.
v. tbn. Echag 98. Afrika 33. Arr GB 132. Legaz 16. Xe 154. EusJok II 149. Lh Yol 9. Txill Let 73. Auspoa 77-78, 17. MMant 34.
azpiadiera-1.1
(SP, Urt I 493, HtVocGr, Lar, Dv, H) . (Sust. vbal. bizitze, en usos no personales)."
Bizitzea [...] vivre"SP.
"Habiter, bizitzea
"HtVocGr 369.
"Vivre"Ib. 438.
"Abribonarse [...] alperkerian bizitzea
"Lar.
"Il ne sait pas vivre, ez daki bizitzen
"Dv.
Tr. De uso gral., aunque relativamente escaso entre los vizcaínos (entre los que es más usual bizi izate ), especialmente antes de mediados del s. XIX. La forma bizite, gral. en los vizcaínos, la hallamos tbn. en el guipuzcoano Cardaberaz.
Haragiaren araura bizitzeko. LçRom 8, 12 (He, TB, Dv, Ol, IBe, Bibl bizitzeko; Ker, IBk bizi izateko
).
Exhortaturen-ere baduzue [...] reglaren araura bizitzera. LçIns B, 2v.
Ongi bizitzeko eta heriotze on bat izateko. BerTrat 108v.
Baldin eta gaztetasunean hasi bazen sainduki bizitzen. EZMan II 181.
Zahartuz gero utzi behar da bizitzea eta bizitzeko gogoa. Ax 186 (V 126).
Puteki bizitzea da ospitalera abiatzea. OPr 400.
Beraz hobe da kolerarik gabe bizitzera enseiatzea. SPPhil 233.
Zeren lehen gizona egin baitzen bizitzeko, eta bekhatiala eroriz, hilzera kondemnatü baita. Bp II 128.
Izpiritutsuak dira, bizitzen dakitenak. ES 110.
Elkarregaz ondo biziteko. Arz 49.
Eternamente bizitzeko zeruan edo infernuan. El 41.
Jinkuaren pian bethi bizitzia, egoitia eta izatia. Mst III 54, 2.
Bere gain bizitzen asi zen aldian. MbIArg I 211.
Lurreko gauzenzat bizitea. CbEg II 61.
Ondo bizitzen ta ondo iltzen ikasiezazu. CbEg III 237.
Ikhas ezak beldurtasun saindu batean bizitzen. Lg I 306.
Garbitasunean bizitzeko hain baitezpadakoa den ene buruaren beldur hura. Brtc 26.
Zeure antzera biziten presta nadin. AñEL1 11.
Aserratu bage pakean bizitzeko. Gco II 54.
Au lapurretan bizitzea bezala da. AA II 176.
Eman gaiten [...] harendako maithagunez bizitzen.Dh 244.
Zer zori gaitza estatu hortan bizitzea!Jaur 118.
Biziteko emendik aurrera bakar bakarrik zuretzat. UrMarIl 120.
Dalako erri euskaldun onen biziteko moduba. (1856). BBatzarN 175.
Ongi bizitzekotzat, laborariak ez du baitezpadako jauntzi ederrik behar. DvLab 8.
Niri eta nere semeari bizitzen uzten badiguzu. ArrGB 23.
Zelietan bizitzekoz. CatS 132.
Aizak, Txomin, beti kantatzen bizitzia pentsatzen al dek?SorAuOst 69.
Lehenago kanpañarrak zoazin hirietarat bizitzen ikasterat. HUZez 74.
Alkarregaz bizittera. EchtaJos 354.
Paper txar oiek bati ez diyotela utzi biar bizitzen. Iraola 127.
Esan zion Santa Kruzek, bizitzeko diña emango ziola, ta etxera biltzeko. OrSCruz 81.
Hala bizitzeak ere deus onik ez zuela. BarbLeg 137.
Moabitekin bizitzerat joan zen. ZerbIxtS 49.
Salegiren arroztegira joan ziran bizitzera. EtxdeAlosT 56.
Asi nadin berriro bizitzen. TxillLet 106.
Laster asiko zara / polito biziten. BEnbNereA 110.
Nork zakik, egun batez, ez garen holako ofizio batez behartuko, bizitzekotz? LarzIru 68.
Ikusi zutelarik misionest berria, berak bezala bizitzen, jaten eta lo egiten. ArdoySFran 162.
Iltzeko pozak jarria zegon, / aspertua zan bizitzen. UztSas 344.
Han urte batez bizitzeko.Etchebarne 134.
Ura zan pozez bizitzea! BBarand 74.
Eder eta atsegin da geure buruari ederretsiz bizitzea. MEIG VIII 56.
v. tbn. (para textos vizcaínos) Bizitze: BEnb NereA 78. Bizite: DurPl 92. Astar II 3. AB AmaE 240. Azc PB 26. Itz Azald 40. Kk Ab I 40. Otx 68. Eguzk GizAuz 74. Erkiag Arran 118. Bilbao IpuiB 158. Ayesta 44. Bixite: Altuna 83. Enb 199. Kk Ab II 99.
azpiadiera-1.2
(En usos personales ).v. ejs. de bizi da, bizi zen, etc. s.v. bizi izan Tr. Documentado desde Leiçarraga, es escaso entre los vizcaínos.
Ezta gizona obra onéz iustifikatzen, sainduki eta Iainkoaren araura bizitzen dela?LçIns D, 1r.
Nor den ori badakigula bizitzen gara emen. (Olazagutía, 1598). ReinEusk2 142.
Gau eta egun ifernua hari duk gaitz iruten, / Alabañan segurean bezala aiz bizitzen. EZMan I 115.
Bethiere sobreki bizitzen direla. Harb 427.
Zuzia iratxekirik dagoenean, bizi da, eta orduan hiltzen da, zeren orduan ahitzen baita. Erratzeaz bizitzen da, eta erratzeaz hiltzen da. Ax 63 (V 41).
Zeren bizitzen garenean hiltzen baikara. Ib. 63 (V 41).
Bisitatzen gaitutzunean iaikiten eta bizitzen gara. "Vivimus"
.SPImit III 14, 2.
Gaixki bizitzen denak. TtOnsa 12.
Ez bazare iakiñaren eredura sainduki bizitzen. Ch I 2, 3.
Jaiñkoaren Borondatearen arabera bethi bizitzen dire. HeGudu 78.
Lüzaz bizitzen bazira. Mst III 57, 1.
Zeren oek bekatu jatorrizkoaren ondoren gurekin jaio, ta gurekin bizitzen dira.AA III 275.
Horrekin bizitzen gare bizi surnatural batez. Jaur 141.
Haboro bizitzen bagirade biak mündian. Etch 242.
Badira abereak oraindik gutxiago bizitzen diranak. ItDial 9 (Dv bizitzen direnak; Ur bizi diranak, Ip bizi direnak
).
Nigan bizitzen dana eta sinisten duena, sekulan ez da ilko. Lard 425.
Horra zertako [...] lurrik ez den tokietan, belhar batzu bizitzen diren. DvLab 73.
Jazinto, bertze gizon bat bilhakatua, berthute guzien pratikan bizitzen da.Laph 209.
Biziten bazare aragiaren erara. ItzAzald 192.
Pernando nola bizitzen baizan / bikariyuen auzuan, / egun batian abisatu ta / etxera ekarri zuan.TxB I 155.
Uros ditake bizitzen dena / haren legen arabera. Etcham 229.
Jaungoikoaren lege santuan / bizitzen ez dena emen. Yanzi 61.
Jonixio bertsolaria nun bizitzen dan ba-al dakizu?LabEEguna 83.
Bizitzen badira luzaz eta zahartzen, zonbat aldiz ez dute errepikatuko beren ondokoer.JEBer 88.
Legen-ardunak, etziran beste yendekin bizitzen. IrYKBiz 143.
Biren tokiñ iru berdiñ bizitzen dira. JAIrazBizia 18.
Gure izatearen beste planetan bizitzen direnak balira bezala. MdePr 352.
Bera bakarrik bizitzen zan bizitza batean. Salav 10.
Pekatuan bizitzen / bagera lurrean. UztSas 298.
Ez español, ez frantsez bizitzen zen bera [herri hau]. XaOdol 123.
Ernanin bizitzen nintzan garai artan. Albeniz 109.
v. tbn. Mat 37. Gç 206. UskLiB 88. Xe 315. Inza Azalp 137. ABar Goi 19. Iratz 33. Zerb IxtS 19. Arti MaldanB 194. JEtchep 30. NEtx LBB 372. Mattin 121. Biziten: AB AmaE 61.
sense-2
2.Animar(se)."
Otzak pasauta zeuan da kafesnia patxarrakin artutakuan ziero bizittu zan
"ElexpBerg.
"
Unibersidadiak asko bizittu dau errixa
"Ib. Trabaillua da egiazki, baina lotzen zaizkonei bihotza sosegatzen eta bizitzen derauena. "Une peine qui soulage"
.SPPhil 3v.
Zuk grazia haukin guzien buruan ongi egin hek guziak bizitu, obrara ekharri eta bere lekutan ezarri ezpazinitu. "Animé"
.SPPOB 79.
Zure oinhazeek bizitzen dute nere esperantza. DvLEd 80.
Azkenez bizitu zan ta gallendurik Mireleren biotza bereganatzeko asmo sendoa artu zuan. AnabUsauri 34.
Ikusiaren gozotan begiak bizitzen zaizkio. NEtxAntz 48.
Musikalariak be ez dire falta jaia bizitzeko. EgutAr 4-6-1957 (ap. DRA
).
azpiadiera-2.1
(V-gip; VP 94r, Añ)
Ref.:
EtxbaEib;
IzArOñ(
bisittu
)
. Avivar(se), animar(se); hacer(se) más intenso."Avivar"VP,
Añ. "
Sua, lenengo biztu eta gero bizittu, el fuego, primero encenderlo y luego avivarlo"EtxbaEib.
"
Bisittu, bisiketan, avivarse"IzArOñ.
v. biziagotu. Oren erdi bat Iruñetik goiti yuanezkioz, hasten zaizkigu ikusmenak edertzen, mendiak oiantzen, etxeak xuritzen, koloreak bizitzen. Zub 117.
Eskatutako argiak etzion olermena bizitu bertsolariari. Aitzol(
inLdiUO 6
).
Zure masail margulak eguzkiak bizitu ta beztu ditzan. EtxdeAlosT 55.
Zauri zarrak bizitu zitzaizkion. Ib. 71.
Artarako bideak artzeko egarria, geitu ta bizitu zait. NEtxNola 33.
Biotz-biotzean zeraman arantzak zauria bizitu besterik etzion egingo. EtxdeJJ 249.
Aize-txistua bizitu ta itsasoa txoil nastu zan. AnabPoli 61.
azpiadiera-2.2
Enardecer(se), exaltar(se)."(Vc), enardecerse"A.
Ramuntxo zetorrela jakin zuen une beretik, gajo au bere onetatik atera zan, eta geroago ta bizituago, geroago ta sutsuago egon da. AlzRam 87.
azpiadiera-2.3
(V-gip, G-azp; Lar, Dv). "Agilitarse"Lar.
"Imprimer de la vivacité. Bizitu du urhatsa
"Dv.
"
Pelotaria bizitzen asi zen (G-azp), gero bizi jokatu zuen (G-azp)"GteErd 14.
"
Pelotia bizittu eitten da berotutakuan
"ElexpBerg.
sense-3
3.Resucitar.Sg. Azkue, no se usa jamás en sentido de 'encender luces' o 'resucitar muertos' como biztu. v. piztu. Irugarren egunean bizitu zala ilaen arterean. Cap 11.
Zeinegaz bizitu zan ez bein bere ilterako. Zubia 151.
Errezuzitatu edo bizituko gara. Ib. 152.
Bizitu zala ilen artetik. Arz 20.
--Nos bizituko dira? --Munduaren akabuan. Oe 78 (cf. unas líneas más arriba biztuko
).
Ikusi Oreste, iruzurretan illa, orain, berriz, iruzurrez bizitua. ZaitSof 44.
sense-4
4.
(SP). Hacer vivir, mantener con vida."
Jainkoak bizitzen banau, si Dieu me donne la vie"SP(s.v. uicitcea
).
Etsai anitzen kontra / egin dute lana, / Gipuzkoatarrentzat / nola nai ta ala: / bata Aldamarkoa / bestea Zabala; / urte askoz Jainkoak / bizitu ditzala. IztPo 140.
Izkeria, liburu ta paper utsez ikasi, landu ta bizittu nai izatea [...] burubakokerija da. AltEEs 1921, 154.
azpiadiera-4.1
Animar(se), (hacer) cobrar vida. Anaximenaren ustez, berriz, egurats bizitua zan zer guzien asiera ta azkena. ZaitPlat 29.
sense-5
5.
(L ap. A
; VocBN, Dv, H). "Aigri"VocBN.
"Se piquer, en parlant du vin ou autre liquide"Dv.
"
Arno bizitua, vin aigri"H(s.v. bizi
).
"
Sagardo au bizitu da, ce cidre s'est aigri. Syn. garraxtea
"Ib.
sense-6
6.(Trans.).Vivir (la vida, unos años, etc.). Azkeneko bere urteak an bizittu ondoan. InzaAzalp 100.
Neure bizitza biziten. GandElorri 43.
Egilleak bere giza-bizi ori emen, Arantzazu ontan bizitu izandu du.Vill(
inGandElorri 11
).
Plazeretan igeri bizitza bizitzean. AzurmHitzB 27.
azpiadiera-6.1
Vivir (una experiencia, etc.). Badirudi oroimen antzeko zerbait daukatela gauzek ere, bizitu dituzten gertakarien oroipenak nonbait gordetzen dituztela. MdePr 326.
Nork bizitu du alaitasun osoa?TxillLet 75.
Oroitzapen batek gakartza, inoiz ikusi ez ditugun Montevideo inguruko bazterretan bizitu genuen gertari baten oroitzapenak. MEIG I 177.
sense-7
7.Recuperarse, recobrar las fuerzas, la salud. Amabost egunean indartu zuan ederki [...]. Asi zan lanean. Siñale zuan bizituta zegoala. BBarand 180.
azpisarrera-1
BIXI-BIXI EGIN. "
Bixi-bixi inda eon, txispatu, erabat mozkortu gabe, baina txispatuik egon"ZestErret.
azpisarrera-2
BIXITU . (Con palatalización expresiva).Hacer, convertir en (más) gracioso, picante.
Ona emen, bada, nere liburutxo au aurrenengo. Geitu liteke, noski; edertu ta txukundu, bixitu ta alaigotu ere bai. MujPAm 13.