Etim. Se trata de un representante del lat. fabrica, que procede inmediatamente del cast. fragua, aunque su etimología ofrezca dificultades. Cf. DCECH s.v. ragua .
sense-1
(V, G, AN; Lar, H, AApend, GoiBur),
arragua (Lar),
arrao (A(que cita a Izt)),
arrogo (H),
erragoa (GoiBur),
erragua (GoiBur)
Ref.:
A; SM EiTec1 s.v. arasa , EiTec2
. Fragua; crisol."Junto a la arragoa que es en el término de Domicueta"(Vera, 1555). LexHNav II 56.
"Fragua, viene del bascuence arragua, arragoa, que es aquel horno grande en que se cuece y prepara la vena para hacerse después la masa del hierro"Lar.
"El uno preparando la vena ya quemada en la arragua y desmenuzándola con un martillo pequeño"LarCor 71.
"La erragua de quemar mena"(1780). GoiBur 233.
"De la arragoa o calcinación de las venas de fierro"ExtJG 1773, 49.
"Four à cuire du mineral. Ikaztobia, karobia, arragoa: charbonnerie, carrière, four à chaux, four à minerai"H.
"
Arrago (V, Gc, AN), crisol, cavidad que en la parte inferior de los hornos sirve para fundir el mineral"A.
Arragoia. MgPAb 134 (en una lista de objetos de una ferrería).
Bein asi ezkero ezin itxi leikez kalte andi baga. Onelakuak dira ikaztobija, karobija, arragoa eta onelakuak. Astar II 71.
Eta nos asi zenduban karobija, ikaztobija edo arragoe orren suba?Ib. 71.
Karobi, arrao, tella, auski eta kisu egosten, nolako egurtzak esekutatzen diraden. IztC 131.
Alderdi batean egozan sutegi edo arragooia, txungurrea, gabia eta au erabillteko tikiñoe edo burpill urlankaia. MurgaEE 1895b, 493.
Jainkoak aztertu ditu, ta Beretzat on arkitu. Urrea arragoan bezala ikertu ditu. (Sap 3, 6). OrMB 737 (Ol, BiblE arragoan; Dv suan, Ker su-katilluan).
Erakutsi zidan labeak azpian daukan zoko bat ere, arragoa deritzaiona. Burni-salda labeti igeska arragora jexten da. GarayaldeElezar 75.
Bi karobi-klase izaten dituk: bat "arraoa" deritzaiona ta bestea "zakarkarobia". TxGarmBordaB 17.
Arrago itxurako honetan, bere zerua zeharkatzen duten laino-geriza olatuak, eraginez eta giza-erantzunez gogortzen dira. MEIG IX 117.
(en colab. con NEtx)
azpiadiera-1.1
(Fig.). Beste aro bat dozu, barriz, oraingoa; guda, neke ta arrago-aroa (proba-aroa). PiImit III 49, 4.
Onelaxe, gau illuneko arrago bizi ontan, gertatu oi ditu Jainkoak berarekin bat-egin eta alkartu nai ditun arimak. GaztMusIx 148.
azpisarrera-1
ARRAGOA-ALDE. "Dos pares de balanzas [...] y un crucero, que se halla en la plazuela de la arragoaldea"(1733). GoiBur 232.
"En la arragoaldea de la herrería de Cibola "(Goizueta, 1788). LexHNav II 56.