Etim. Se trata probablemente de un préstamo. Parece aceptable la sugerencia de Corominas de que proceda de "un adjetivo romance lefr- , lafr- 'goloso', 'comilón'".
sense-1
1.
(V, G, AN; Lcc, Mic 7v, Urt I 158 (-ph-), VP, Lar, Aq p. 48, Añ, Izt 80r, H)
Ref.:
A; Iz To , Ulz, Als, UrrAnz, ArOñ ; Etxba Eib ; Etxabu Ond 108; Holmer ApuntV ; Elexp Berg ; Gte Erd 73. (Sust. y adj.). Ladrón. "Cosario, ladrón" Lcc. "Caco", "galafate", "ladrón" Lar. "A veces es peligroso confesar la verdad, lapurrak on dik ukoa, uka ezak gizagaisoa" Aq p. 48. "Bakit gutxi edo asko zein dan lapurra" Izt 80r. "Amu lapur, anzuelo muy pequeño, negro y de doble curvatura. Lapur-posporo (V-m), cerillas que se encienden sin producir ruido" A. "Lapurrak lapurran bildur" Etxabu Ond 108. "Lapur billur barik. Dícese de cuando alguien se retira a casa muy "animado" por el alcohol. Atzo uste juat Migel lapur billur aundi barik juan zala etxera" Elexp Berg. Cf. Etxeg EE 1892a, 365: "2200 legua bide zeukazkiten Lapurren Ugarteetara (Las Islas de los Ladrones)". AxN explica ohoin (42) por lapur. v. ñapur,ebasle, ohoin. Tr. De uso general al Sur. Entre los septentrionales se documenta en Etcheberri de Sara, Hiribarren (en ambos únicamente refiriéndose a la etimología de Lapurdi ), en un ej. de ChantP (88), en Oxobi, Zerbitzari (Metsiko 78), J. Etchepare (Ber 25) y Mirande (Pr 343 y HaurB 20). En DFrec hay 27 ejs. de lapur, meridionales.
Sartu jate zure bildur[ra], / beretxat naxala gaxto lap[urra].Lazarraga B3, 1153v.
Igazko lapurrok aurtengoen urkatzalla. RS 80 (recogido tbn. en Mg PAb 122).
Ori da puta baten semea, lapur semea.
AltsAuz
327.
Lapurdiren deizinoa dela lapurra hitz hunetarik atheraia. ES 158.
Ni zure biotzaren lapur?LarSAgust 15.
Lapur bat igorri zuen juezak sutan erretzera. MbIArg I 143.
Lapur biren erdian. CbEg II 85 (Dv LEd 157 bi ohoinen).
Atso sorgin lapur batek ez eban gitxiago merezi. MgPAb 76.
Lapurrari lapurrak laztan. Ib. 121.
Gizon gaizto ta lapurra, / guzi guzia gezurra. VMg 37.
Otedá zenbáit gaizkiegille, lapúr edo giza-ilzále?LEOng 50r.
Sandia lapurra dala. AA II 210.
Lapurrak guztijak daukaz lapurtzat. Astar II 180.
Lapur tratubetan jausten dala. fBIc III 274.
Ziran gezurti andi / ta lapur osoak. ItFab 229.
Hek kasatu laphurra han zena gordetzen. HbEsk 85.
Izan ziran kurutzian josijak beragaz lapur bi. Ur(V)Mt 27, 38 (Ur (G) lapur; SalabBN, Dv, Leon ohoin, Echn, Samper, Hual ladron).
A, lapurra! pagatu biar nak egin dekan ezkerra!SorAKaik 117.
Lapurtzat egiñ bear zala lotu. ABAmaE 307.
Manueltxok lapur-ipui bat eskatu zualako. AgG 59.
Zuazte presaka lapurrak arrapatzera. IllTestim 30.
Gaua jabeturik da: meneko du lurra; / Lanerat badoake gaixtagin lapurra. Ox 77.
Txori lapurrak garitik uxa / oi diran antzera. JaukolBiozk 17.
Lapur guardiyan lapurra. TxB II 94.
Lapur txikiyak kastigatzeko / non-nai badago kartzela. Ib. 95.
Ixilleko poliziya batek lapur bat gelditu ta juzgadura erua-eban. KkAb II 94.
Lapurre etxean dezu. LekEunD 37.
Idazu gaur gaur paradisuan / lapur onaren zoria. OrEus 123.
Nausiak baleki zer ordutan etorriko zaion lapurra, esna legoke. IrYKBiz 283.
Ugazaben artean lapurrik izan eztanik eneuke esango. EguzkGizAuz 9.
Domudunok lapur andi batzuk dira. Ib. 64.
Otsoa zanik be konturatu barik, azeri lapurra il ebalakoan. BilbaoIpuiB 37.
Lapurrak alderdi igarra. (AN-araq). InzaNaEsZarr 59.
Lapur pesta, laburre. (AN-ulz). Ib. 81.
Lapur bat bei(ag)o. (AN-5vill)'Neskato bat jaiotzen zaienean dauzkatenaz gaiñera'
.Ib. 104.
Kako bera baiño lapurragoak. BerronKijote 79.
Lapurra bazen ere ez zen nolanahiko litxarrero kaxkarra, lapur handia baizik. MIH 268.
Lapur trebe bat aspertu egingo luke beharbada film honek. MEIG I 185.
azpiadiera-1.1
Agirienak dire Artzaia makoarekin deritzan [izar] pilloa, ta Zazpi lapurrak deitzen den bertzea.Bera EEs 1915, 164.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.)."
Zapo-izketa, lapur-izketa
"NEtx(comunicación personal).
Dongatzat, lapur-usainekotzat, sorgintzat ta guzurtitzat zeunkan luebagin pranzes au. MgPAb 168.
Beragaitik dute, bada, ardi belarri bageak jakintsuro ifinitako izen egoki txit bidezkoa, lapur-marra. IztC 233.
Borda au zan lapur-etxia. BvAsL 107.
Diru-etxeak lapur-etxeak dira. AgG 354s.
Bereala burutzakoak dei egin eutsan Zozpal-eri lapur-txistua joaz. ErkiagArran 55.
Ixidrok lapur-usaiñik be ez eutson artu Errupiñori. BilbaoIpuiB 96.
Lapur-usaiña ete dario ba?ErkiagBatB 169.
An etzan lapur bildurrik izaten.BBarand 92 (v. tbn. lapur-bildur MendaroTx 128, TxGarm BordaB 148).
(Como segundo miembro de comp.). v. BIDE-LAPUR, GAU-LAPUR. v. tbn. basalapur, itsaslapur. Egazti arrapatzalle edo txori lapur oneei. Mg PAb 180. Ez etxe lapur izan, ez etxe lapurrei lagundu. VMg 28. Marrubi-lapur nenkusanetan. Ldi BB 144. Nortzu diran oe-lapur. Zait Sof 16. Guren-lapur eta gizon-ioputzaile [...] izendatzen baitira. Zait Plat 136. Sagar-lapur guztiak. Osk Kurl 137. Aur lapur eldu zaigu / gaur eriotza. NEtx LBB 215. Zure biotz-lapurren / bildurrikan gabe. Ib. 210. Pake-lapur. Ib. 246. Ardo lapurrari. Berron Kijote 28. Ollo lapurren batzuk. Gerrika 230.
sense-2
2.
(V-ger-gip)
Ref.:
A;
ElexpBerg
. "Engañoso. Katillu sakon onek lapurrak izaten dira, eztalakoan edozeinbat artzen dabe (V-ger)"A.
"Engañoso, despistante. Terreno lauak oso lapurrak izaten die. Tolosturia lapurra dala: gauzak tolostutakoan gutxitu egin direla dirudiela"ElexpBerg.
sense-3
3.
(R-uzt ap. A). Goloso, laminero.v. ñapur.
azpisarrera-1
LAPUR-AFARI.
"Ari-gai danak antolatutakoan, aparia. Gaueko ordu batak aldera. [...] Sorgiñ-afarixa, lapur-afarixa (batzutan disfrazau egiten ziralako)" Iz LinOñ 180.
azpisarrera-2
LAPUR EGIN.
a) Acusar de ladrón. Aitagiarrebari eraso zion, ainbeste mesede artu eta gero bera eta bereak lapur egiten izan zuen eskergabekeria arpegian emanaz. Lard 40. Berak kendutzen eta ni lapur / egiten ibilli dira. Noe 31. b) Robar. Urtebete osoan / beti lapur egin, / batzutan kaminoz ta / besteetan mendiz. Balad 227.
azpisarrera-3
LAPUR-ESTALKI.
"(G-to), encubridor de ladrones, cómplice" A. Lapurra baiño okerrahoa da lapur-estalkia. EZBB II 44.
azpisarrera-4
LAPUR-LISTER.
"(G), ladronzuelo, ratero" A (que cita a Lard). Lau milla lapur lister eremura eraman zituen ijito hura. Lard 523.
Ikusi zituztenean Siriako lapur-lister batzuek alderatzen. Ib. 249.
azpisarrera-5
LAPUR-MEZA.
Misa de alba. Lapur-mezan jaunartzea, / Meza Nagusiz pakea. OrEus 185.
Lapur-mezan zioten [begi] biek eiten diz-diz. Ib. 288.
Uitzin ez dun Meza Nagusirik, ez lapur-mezarik, ez Meza ixilik ere ondoren errespontsu gaberik. OrQA 111.
Zazpi-mezea, lapur-mezea. (Eguna argitu baino lehenago). (G-goi). EZBB II 139.
azpisarrera-6
LAPURREZKO.
De ladrones. Erromeriak, saldu eroste lapurrezkoak, alkar batuteak, galaiak ikusteak. AñMisE 72.
azpisarrera-7
LAPUR-TOKI(VP 55v, Lar, Añ). Guarida de ladrones. "Acogida de ladrones" Lar. "Ladronera" Añ. v. LAPUR-ZULO, lapurtegi. Gaztelu baten lapur-tokia eukeen kapitai ta lapur batzuen artean. AñMisE 137.
Menditzua da, ta arro itzelak, lapur-tokitzat alalakuak edo guztiz egokiyak daukazana. EEs 1915, 15.
Antxe lapur-tokijan polito-polito eukiten ei-eben zaragi ederra [...] bere astotxuan dotore. KkAb I 117.
azpisarrera-8
LAPUR-ZULO.
Escondite de ladrones. v. lapurtegi. Nere etxea otoitz edo orazioaren etxea izendatuko da, eta zuek lapurzulo biurtu dezue. (Lc 19, 46). AA I 529 (Ol, Ir YKBiz 379, Ker, BiblE lapur-zulo; Lç gaixtagin leze, He ohoin banku, Dv, Leon ohoin-zilo, HeH ohoin harrobi).
Erreka-zulo ori [...] lapur-zulotako polita dala esan diteke. OrSCruz 17.
azpisarrera-9
LLAPUR(H (L)). (Forma con palat. expresiva). (Ganado) merodeador. v. ñapur (3).