Tr. Usado por autores meridionales desde mediados del s. XVIII, al Norte lo hallamos en Duvoisin en su trad. de Cardaberaz (xanpon gaixto ), y en Mirande (que tbn. emplea xanpon ). Ortuzar usa las var. txanpoi y txanpoin . En DFrec hay 17 ejs. de txanpon y 1 de xanpon, todos meridionales.
sense-1
(V, G; VP 14r, Lar, Añ(G), H(<ch-> G)),
xanpon (BN),
txanpoin,
txanpoi (OrtVoc 151)
Ref.:
A(txanpon, xanpon);
IzArOñ;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Nombre de algunas monedas antiguas; moneda en general; (uso fig.) dinero, dinerito (preferentemente en pl.). "Txanpona, tarja" VP. "Parpalla, parpallota, parpasola, moneda de cobre de dos cuartos, txanpona" Lar. "Quartillo de un real, kuartilloa, txanpona" Ib. (tbn. en Añ). "Tarja" Ib. "Ochosen, moneda antigua, txanpon txiki bat" Ib. "Sou valant 4 liards" H. "(V, G), tarja, moneda de vellón de dos cuartos con diez y siete de las cuales se obtenía la peseta; hoy está en desuso" A. "Xanpon (BN), antigua moneda de dos cuartos que valía como unos seis céntimos de peseta" Ib. "Moneda" Ort Voc e Iz ArOñ. "Moneda de cobre del tiempo de Isabel II. Txanpon baten legatza saltzen, baña txanpona karu, la merluza a un cuarto, pero el cuarto estaba caro" Etxba Eib. "Alguna moneda de 2 céntimos. Hoy, moneda" Elexp Berg. Cf. VocNav s.v. champona y champones. Ta txanpon bat, Jauna, zu baño geiago estimatu det? Ta kuarto bat galtzea, geiago nik senti dezadala. CbEg II 18.
Txanpon bat, edo lau kuartogatik jasotzen badezu edaten duenen erausia [...] atozea ta ez dezu jasoko lagun urkoaren anima ez galtzeagatik?AA III 368.
Lau edo bost urraza-buru galantak ere txanpon batean. IztC 155.
Amasei bertso txanpon batian. Xe 316.
Ze eman dik? --Kuarto bat. [...]--Gezurra, gezurra. Txanpona dek. --Oi! Kuartua zala uste nikan. SorGabon 26.
Bañon gertaera da len zor dizkatala txanpon batzubek!SorAKaik 119.
Txanponeko liburu eta gazetetan. AJauregiEE 1885b, 176.
Bazituen txanpon batzuek, baña oraiñ murritutxo dago. UrruzUrz 45.
( s. XX)Jokatzen dituzte bero beroan aldean dituzten txanpon guztiak. AgG 81.
Migelek, gutxika gutxika, eskukada bat txanpon lortu zuan. Ib. 255.
Amonak esan dit txanpon baten tia emateko. IraolaEEs 1916, 316.
Uts gutxien egiten duenari txanpona ematen dio. Astegunetan onentxoak pelotaka jartzen ditu [...] irabazleentzat erreal bana aginduz. AArdi 139.
Neu bixi nazan artian beintzet eztaukok nire txanponik. KkAb I 111.
Ardita palta da txanpona osatzeko. MocDamu 8.
Ni're etxera ementxe nator / txanpon guziak aituta. TxB III 68.
Jakiña dago: txanponik ez bada, gaurko eguneko gizasemeentzat emakumerik ez dago. AlzTxib 83.
Badakit askok esango dutela txanponen atzetik nabillela. LabEEguna 68.
Zortziko txanpona. "Una moneda de diez céntimos"
.OrEus 417.
Baita [...] laurlekoa osatzen ez dutenak ere, ordaintzeko lain txanponik ez dalako.EAEg 25-2-1937, 1150.
Oraintxe etorriko aita lanetik... eta txanpon asko ekarriko. NEtxAntz 116.
[Papera egiteko piñuak] atzerritik ekarri bear eta ordañez txanpon ederrak eman bear. Munita 56.
Bada menditik txanpona ekarri nai badezu eta azkar, insignis piñua bezelakorik ez dezu. Ib. 106.
Emendik artu duen poza ez dauka lau txanponean saltzeko. Ib. 69.
Txanpon batzuek azkar irabazteko. JAIrazBizia 46.
Mutil koskor beltzak, txanpon eske. Ib. 33.
Kendu eustazan, antxiña ez dala, neukazan txanpon guztiak. BilbaoIpuiB 125s.
Ai, onelako ta alako tokitan irabazitako txanpon ederrak!AnabPoli 123.
Orratx, txanponean bost orratz! eskerrak eskainia berekin du-ta. ZaitPlat 124.
Giza-jendeak aurkituko dituzu mota askotakoak: [...] dirurik edo txanponik eztutenak [...].VillJaink 24.
Teresa doneak moja-etxe berri bat jaso nai zun baña ortarako iru txanpon besterik etzeuzkan. MAtxGazt 95.
Musean galdutako txanpon batengatik. Ib. 30.
Osasunagaz ibilli / eta onantza zatozenian / txanpon askogaz etorri. BEnbNereA 68.
Kale gorrian gauza guztiak / biar dira erosi, / txanpona beti igesi, / askotan zorra nagusi. AndAUzta 127.
Txanpon txarra, etxera biur. (AN-larr)'Balio eztuna, etxera bear'
.InzaEsZarr 170.
Txanpon batzuk irabaztera norabait joan nai nuke ba. Salav 39.
Txanpon baten miña, ta bi sosen lotura. (AN-5vill). InzaNaEsZarr 1797.
Aiton gizajo onen bizkar jolas ta par egin-araziz txanponak irabazi nai badituk, ar biurtuko al zaizkik danak!AtañoTxanKan 17.
Gu bakarrik naiko izango gerala emengo txanponak gastatzeko. TxGarmBordaB 44.
Txanpona aidera botata egoan.Gerrika 93.
v. tbn. Echag 261. Zab Gabon 68. Otag EE 1884b, 526. Goñi 37. Noe 38. JanEd I 26. Arrantz 16. Pagoaga Itzald II 134. Muj PAm 37. Mok 7. Enb 182. Lek EunD 20. Ldi IL 74. ABar Goi 29. TAg Uzt 209. EA OlBe 18. Mde Pr 266 (HaurB 70 xanpon). Txill Let 64. Erkiag BatB 124. Basarri 95. Osk Kurl 21. Ibiñ Virgil 58. Ataño TxanKan 266. Txanpoin: Ort Oroig 21 (22 txanpoi).
azpiadiera-1.1
(Empleado en frases negativas del tipo txanpon bat ez izan, txanpon bat ez balio, etc. para expresar una cantidad insignificante de dinero o algo de valor insignificante). Eta sekula txanpon bat bakarra ez ziguen bialdu!Apaol 37.
Sinistu nazak, Mitxel! Txanponikan ez zidukat. Ib. 96.
Ezetara ez arren txanpon bat balio / puskatxo bat geiago emongo neuskio. ABAmaE 229.
Guztiak ezkonduko zitezkean pozik Malentxorekin, naiz ta onek txanpon bat izan ez. AgG 169.
Lau illabete aurrerago itxu bati soñua jo eragiteko txanpon baten jabe etzan. KkAb I 76.
Biar ixan daun guztija berak irabazi, etxetik txanpon bat bialdu etxakola. Ib. 112.
Nori burura etorri lekijo [...] diruba jokatzia, sakelian txanpon bat euki ez ta? Ib. 15.
Gogoratzen al aiz aroztegi txiki ura jarri ukanian, bi txanponekin?ABarGoi 23.
[...] buru-austeak, txanpon zar bat be ez ete-dabe balio? EguzkGizAuz 60 (v. tbn. txanpon zar en Ag Kr 46).
Txanpon bat ez dute balio. Oiek emen gauza merkea dira. JAIrazBizia 33.
Bere biziarengatik iñork ez zuan txanpon bat emango. Ib. 85.
Eta neri nagusi arek etzidan beñere txanpon bat ere ematen. Jai ta aste beti lanean. Salav 29.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.). Mutiko-neskatoak, txanpon bitzea bukatu ondorean [...].AgG 74.
Andi ta indartsuenak atera ziran nagusi lenengo txanpon eralgitzean, ta aiek zijoazen Joanesi jarraika je! bolua! je! Ib. 73.
Neure txanpon ondakiñak, eurok eskuratzeko utzi ditut-eta. ErkiagBatB 174 (188 txanpon ondarrak).
Txanpon-ertzakaz ots-egin eban mostrador ganean. Ib. 63.
Gazte sasoiko geran artian / txanpon mordoska bat egin. Basarri(
inUztNoiz 14
).
Esne onekin txanpon mordoxka / bereala det egiña. NEtxLBB 221.
Bein ere patrikan txanpon-faltarik ez. Albeniz 57.
azpisarrera-1
TXANPON-BELAR.
"Txanpon-bedarra" figura en Iz ArOñ sin tra.Cf. TXANPON-LORE.
azpisarrera-2
TXANPON GAIZTO.
"Chanflón, mala moneda, tosca y falsa, txanpon gaistoa" Lar. Baña zer diot errealak? Txanpon gaisto bat orren erraz emango ez nuen. CbEg II 17s (Dv LEd 46 sos edo xanpon gaixto bati
).
azpisarrera-3
TXANPON-LORE.
"Txanpónlora bat, margarita de jardín que se bendice en el ramillete de San Juan; margarita grande de prado" Iz ArOñ.