Tr. Propio de las tradiciones vizcaína y guipuzcoana, se documenta ya en CancVizc (en la var. sustai, de la que es único ej.). Al Norte lo emplean Mirande y, con un significado especial, Goyhetche. La forma supuestamente etimológica (v. NeolAG ) zusterrai se encuentra en Arana Goiri y EgutTo,susterrai en EG,zustrai en KIkV y Zaitegi, zuztrai en KIKV (zuztraiz ) y sursai en HondarSerm. En DFrec hay 44 ejs. de sustrai, todos ellos meridionales.
Onom.: Mosse Sent Johan de Surçaytoquie. (1370) Arzam 405.
sense-1
1.
(V-m-gip, G, B; VP 85v, Lar, Añ(V, G), VocCB, Lcq 35, Dv(V, G), H(V, G), ZamVoc),
sustai,
susterrai,
surtzai (VocCB(L)Dv),
zusterrai,
zustrai (V; Bera)
Ref.:
(
sustrai, zustrai
);
EtxbaEib
. Raíz.
v. erro, 1 zain, zuztar. Kendu bear dituela an arkitzen dituen sustrai, zain ta arri andiskote guziak. MbIArg I 357.
Ura ezarten bere sustraiai. AñLoraS 140.
Sustraiaren ingurutik goraño jantzitzen da osto berdez. AA I 596.
Sustraijan gatxa daukan landaria.fBIc III 348.
Mantenidu nas bedar ta sustraijakaz. JJMgBasEsc 242.
Ipiñi dezagun axkora sustraian. EchveImit I 11, 4.
Mueta batekoak zituzten sustrai ta aziak. IztC 166.
Eta ez eukelako sustrairik, sikatu ziran. UrMt(V) 13, 6 (Ur, IBe sustrai; Lç, He, TB, Dv, SalabBN, Samper, Ol, Leon erro, Ip, Echn, Or, IBk zain, Ker zuster, Hual izorro
).
Belar, sustrai, esnea eta ura beste jan-edanik ezpazeukan ere. ArrGB 53.
Gaztelako arrak / jan deutsuz sustrai guztiak. ABAmaE 7.
Zugatzen zusterraietan. AG 1442.
Sustrai onetik datozen landarak lur batetik bestera aldatu. AgKr 6.
Aritzaren sustraietan eserita. Mok 22.
Landare-sustrai obenak. MendaroTx 145.
Enborra ta sustraiak. Otx 118.
Gelditzen diran sustraiak legortzen ezpadira, urrengo udaberrian erne berriak botako dituzte. NEtxAntz 135.
Zugatzak be euren susterraiak bixirik dabezan ezkero. EG 1950 (2), 6.
Sustraietan berriz edendun lore arrotzak bihurturik dautza lo-asman. MdePr 118.
Beste landare batzuk eztute sustrai bearrik. IbiñVirgil 83.
Adar lodiz ornitua, gerri-moztaka, sustraiak agerian...Zendoia 35.
Gernikako arbola iharraren sustraiak. MIH 24.
v. tbn. Cb Eg III 326. Mg CO 80. Astar II 92. Echag 136. It Fab 34. Etxeg RIEV 1908, 189. Jaukol Biozk 56. Or Eus 171n. Gand Elorri 96. Vill Jaink 83. Azurm HitzB 66. Onaind STeresa 63.
azpiadiera-1.1
(P. ext.).Raíz de cabello, de diente; cimiento, etc. Lege-gabeko Jendeen Eleiz berria Judatarren Eleiz zarraren sustrai ta zimenduaren gañean ipintzeagatik. Ub 113.
Bizarra egin, arpegija apaindu, baña laster ostera bizarrez janzi, sustraijak atera ez zirialako. MgCO 143.
Etxe guztija iruliten dau sustrai edo zimentubetaraino. Astar II 117s.
Gaur etxe
berri bat daukate, zarraren orma sustraien gaiñean egiña. LhYol 7.
Bilo guztiak tiratuka sustrai beretik kenduta. ArtiMaldanB 202.
azpiadiera-1.2
Bazkun onen egikixunetatik geure erri maite onen errai ta zustraietara <zas-> [...] barrenduko dan eznia. (1919). ForuAB 159.
azpiadiera-1.3
(Añ, Izt 22r, VocCB),
surtzai (VocCB),
sursai. Origen, fuente.
"Pecado capital, bekatuen [...] sustraia, iturria
"Añ.
Zegaiti eze dira prinzipaleenak, eta beste birtuteen sustraiak, zeinetarik eta ernetan direan. Cap 77s.
Zergatik diraden beste bizio aetatik jaiotzen diradenen buruak, iturriak eta sustraiak bezela. Iraz 41.
Au da ditxa guzien sustraia. CbEg III 368.
Animatik botatzen bada pekatuaren sursaia.
HondarSerm
138.
Eta au da sustraija euren egipide galdubena. Zuzaeta 92.
[Alperkeria] da bizio ama, sustraia ta iturria. AñLoraS 150.
Auxe da ira guztiz gaiztoa, sustrai gaiztotik datorrena. Gco II 49.
Aserrea dala asko bekaturen sustraia. AA I 620.
Medikubak esaten dabee gatxari asipena ta sustraija topau ezkero, osatuten edo osagarrija ezarten errazago dala. fBIc I app., 10.
Gustijok gatozalako sustrai galdu atatik. JJMgBasEsc 33.
Ara emen munduan lenengo izan zan ezkontza, eta gizon guzien iturburu eta sustraia. Lard 3.
Biarra da onera guztijen sustraija. UrDial 27 (It, Dv e Ip ama
).
[Probinzija] aberastuteko zan sustrai eta jatorrija, au da, arrantzuko lana. (1866). BBatzarN 219.
Umiltasunaren sustrai bearra dan bere buruaren ezagueran. AranSIgn 112.
Afrikan eta Europan bere / badala euskal-sustraia. ABAmaE 122.
( s. XX)Mañasik ezeban iñoiz ikasi gauzen asterren edo sustrairik ataraten, ta ezekian, etzan errez be ta, zelan jausi zan bera maitetasunaren lakio artean. AgKr 76.
Iluntasuna dala uste det eri orren azia ta sustraia. AArdi 109.
Burruka ta iskanbillen erro ta sustrai, ondasunen banatze barri ori izan da. EguzkGizAuz 38.
Baina Buruzagitzak problemaren sustraierano allegatu nahi du. ArtiTobera 267.
Gure izate, sustrai guzia, / baserriaren oñean. Basarri 127.
Zeu zara gure zorion-sustrai, / abaro-abe ta argia. GandElorri 137.
Berak dionez, [ura, eguratsa, sua ta lurra] zer guzien zustraiak omen dira. ZaitPlat 78.
Sustraia, kausa edo zergatia. VillJaink 64.
Olertiketa ezezagun ontantxe du sustraia aspaldian Teresa deunari erantsi zian zaion kopla onek. GaztMusIx 162.
Sustrai zarretik datorren deia. AlzolaAtalak 91.
Orra gerra ta alkar iltzeak / sustraia nundik dakarren. AZink 125.
Euskara komun hark, egungo euskalkien sustrai bakarra zenak. (In MEIG VI 27
).
Hona larritasunaren sustraia: euskara, mendeko ikusten dut. MEIG VII 41.
Nere sustrai guztiak Europan baititut. MIH 87.
v. tbn. Urqz 22. CatBurg 39. Mb IArg I 238. Oe 144. Mg CO 126. Astar II 97. CatLlo 78. Izt C 10. CatBus 33. Arr May 61. Itz Azald 178. Echta Jos 278. Lh Yol 17. KIkG 41. Enb 36. JMB ELG 9. Etxde JJ 196. Txill Let 117. BEnb NereA 53. And AUzta 142. Erkiag BatB 29. MAtx Gazt 71. BAyerbe 185. Ayesta 67. Zustrai: KIkV 60.
azpiadiera-1.4
(V, G ap. A
; ZamVoc). Fundamento.
Dolore baten neurria ta sustraia omen da amodioa: zenbat eta aunditzen edo txikitzen dan amodioa, anbat aunditzen edo txikitzen oi da dolorea. LarSermAzc 47.
--Zein da Jainkua maite izateko sustrairik senduena? --Da bere agindu santubak artez ta osoz gordetia. CrIc 54.
Eta orra Abe Maria, eta Santa Maria esaten degun orazio miragarriaren zimendua eta sustraia nolakoa dan. Gco I 459.
Zeren burua dan sentidu guzien sustraia. AA I 537.
Juizijo dongia pekatu mortal izateko izan biar dala fundamentu, sustrai edo errazoe baga. Astar II 177 (cf. sustraigabe
).
Oraingo [ipuin] oneek dira sustrai andikoak, mamiñ ederrekoak, eta on ta onura zabalekoak. ZavFabRIEV 1907, 91.
Kain-en pozonia Jainkoak ezaguturik, eta bere sustraiean sendatu naiez. Lard 6.
Au da beste eginkizun guztien sustraia: maitetu egizue alkar. AgAL 51.
Ipuirik gezurtienak ere badu beti bere egiazko sustraia. Etxeg(
inMujPAm 23
).
Arrazoi ortan etzera egon / alako sustrai senduan. Auspoa 100, 400.
Jainkoaren bearra da gizonaren sustraia bera. TxillLet 121.
Fede onen sustrai eta oiñarriak bearko ditugu indartu. VillJaink 7.
Sustrai gabeko susmu gaiztoak. Ayesta 15.
Erlijioan aurkitu zuten laguntza moduko zerbait osoki eta sustraietaraino kristautu zirenetik. (In MEIG VI 31
).
azpiadiera-1.5
"Consistence. Sustrairik bageko itza, itzemona, parole, promesse (sans racine) qui ne tient pas, qui est en l'air"H.
azpiadiera-1.6
Raíz, arraigo.
Nolako sustrai sendoak ipiñi ez ditu beren biotzetan bizio gaizto onek?MgCC 172s.
Euren [gurari galduben] sustraijak gogo guztietan erneta dagoz. fBIc II 261.
Ainbat eta barrurago sartuten ditu sustraijak pekatuak zure ariman. UrMarIl 81.
Parisen erneten da / moda bat astean, / sustraiak dituzana / laster geure artean. AzcPB 203.
Josetxori eutsan maitetasun zintzo, sustrai gogorrak eukazana. EchtaJos 291.
Sustrai andia bota zioten griña txar guztiak. AgG 62.
Argitasun orretatik dator Pernandoren oroipenak gaur ere gure artzai ta nekazari ta langillien artean daukan indar eta sustraia. Etxeg(
inMujPAm 19
).
Gorrotoak sustrai aundiak zituan gure errian. NEtxAntz 56.
azpiadiera-1.7
"
Sustraiak luzeak ditu, (il a les racines longues) son pouvoir, son influence s'étendent loin"H.
3."Rastro, pista"AspLeiz.
Azkar mutillak, Aitaren sustrayik ateratzen dezuten. IllPill 27.
Gobiernuak bota zituen / Arjentinako partera; / parientiak orren sustraia / etzuten errex atera. TxB II 46.
sense-4
4.Raíz de palabra.v. infra HITZ-SUSTRAI. Gaztelaniaren eta franzes-izketaren sustrai guziak billatzen. AranSIgn 204.
Zimitorio hitzak ere, ziri du sustraitzat. OskKurl 192.
Ortze zeruari esaten zaio, eta ortzadar/ostadar, ozkarbi, ortzegun/ostegun, ortziral/ostiral eta beste olako baditugu, sustrai berberakin eratuak. VillJaink 22.
Sustraietaraino bagoaz, ez du ["isomorfismo"] hitz honek besterik esan nahi, hizkuntzaren alde batek bestearekin, hizkuntza batek beste batzuekin, halako antz eta egitea baduela baizik. MIH 195.
azpisarrera-1
HITZ-SUSTRAI. Raíz de una palabra.
Itz-zusterraiak Euskerak beraxek ditu; ez du, ba, euskerak iñoren lagunbenik bear itz berriyak sortzeko. EgutTo 8-5-1921 (ap. DRA
).
SUSTRAIAK EGIN. "Arraigar"Lar.
Mundu guzian dago [euskara] / sustraiak egiña, / itzegin oi zalako / bera txit anziña. IztPo 143.
Landare berri bat ipintzen danean, sustraiak egin, lurrean indarra artu eta azi artean, erregatzen edo urarekin laguntzen zaion bezala. Lard 477.
SUSTRAI-HERRI. Localidad de origen.
Augustok lege bat eman zuan, / agintzen zuan onela: / den-denak bere sustrai-errian / izen eman zezatela. BaxurkoJesus 22.
azpisarrera-7
SUSTRAIETATIK.
azpisarrerakoSense-7.1
a)(Arrancar, quitar, etc.) de raíz.
v. SUSTRAITIK. Arbolak sustraietatik aterako ditu. AA III 477.
Sustraietatik aterako uat eure min luzeori. AgAL 57.
azpisarrerakoSense-7.2
b)Profundamente.
Fenomenuak, beroien zergati edo sustraietatik ezagutu. VillJaink 44.
azpisarrera-8
SUSTRAITIK (Lar, Añ; sustraietatikLar). (Arrancar, quitar, etc.) de raíz (sentidos prop. y fig.).
"(De) raíz","(de) cuajo","acercén, de raíz"Lar.
"Arrancar de raíz, errotik, sustraietik atera
"Ib."Destroncar, ondotik jo, sustraitik ebagi
"Añ.
v. ERROTIK. Usadio ori sustraietik ebaki edo ateratzeko. CbEg III 387.
Oneik eragozteko, artu eben bidia izan zan orpotik eta sustraitik kentzeia onerian matrimonio zatarrak. msOñ 235v.
Kenduko gendukez sustraiti oitura edo kostunbre zar ta gaistuenak. CrIc 60.
Baña egun gitxiren buruban balzituten da [arpegija], jaijoten da bizarra, sustraiti atera ez zalako. MgCO 80.
Eztaukenak biotzik ateretako okasiñoak sustraitik. AñLoraS 29.
Sustraiti duda guztiak, ta atxekija guztiak pekatarijari kenduteko. fBIc II 242.
[Eztakije] mendijak sustraitik urten ete dabeen ala ez, ez lu-ikararen bat izan ete dan ala ez. Astar II X.
[Ekandu txar ori] sustraitik atera eta kenduteko. ItzAzald 89.
Biotzaren erdian gordeta daukagun gaistakeria sustraitik ateratzeko. AgSerm 562.
Gizartea gexorik daukan gaitz au, uskurtz edo erlejiñoak baño beste ezek sustraitik ezin atara dagike-ta. EguzkGizAuz 186.
Zelataldijak zuztraitik kenduta.EAEg 9-10-1936, 7.
Bidegabekeri oiek sustraitik aterako badira. Ib. 14-2-1937, 1066.
Erria ondatzen zuen izurritea zustraitik kendu omen zuen. ZaitPlat 76.
Etzituan athera ileak sustraitik. OskKurl 178.
Ola au sustraitik atera ta aidean zear joango litzake. NEtxLBB 165.
azpisarrerakoSense-8.1
Olango aserre-bidea sustrai ta asieratik kentzea. AgKr 172.
azpisarrerakoSense-8.2
(Con reduplicación intensiva). Desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak sustrai sustraitik atera ta kendu arte. AranSIgn 81.
(G-azp; Añ, H). "Apear alguna dificultad, sustraitik jakin, ezagutu
"Añ.
"
Sustraitik gauzak jakin nai, vouloir savoir les choses par la racine, par le fond"H.
"
Sustraitik jakin bearko litzake (G-azp)"GteErd 269.
Ameriketako berriak sustraitik jakin ditzan. MujPAm 45.
Gauza guztik sustraitik jakitea. JAIrazBizia 92.
azpiadiera-4.1
Nik esango deutsudaz gauzaak sustrai ta ondo ondoti. MgPAb 138.
azpisarrera-9
SUSTRAIZ (A(que cita a fB)).
azpisarrerakoSense-9.1
a)Con fundamento.
Dantzeen gainian puska bat sustraiz berba egiten dabeenak. fBOlg 152.
Arimaan on egingo deutseen ta salbeetako balijoko deutseen gauza bat, sustraiz erakutsi ez deutseezu zeubeen umiai. fBIc I app., 16.
Badaki nola ekiten dion beti lanari, sustraiz eta funtsez. MEIG III 60s.
azpiadiera-1.1
"
Ori sustraiz jakin bie geuke (V-gip)"GteErd 269.
Siniskintzako egiak zuztraiz ez jakitea. KIkV 62.
Eta bedorrek [erdera] nun ikasi du ba aiñ sustraiz?UrruzEzale 1898, 165a.
azpisarrerakoSense-9.2
b)Originalmente.
Kristinau ta eleisako seme egiten gara batiatuten garianian, ta orduban artuten dogu sustraiz fedia. JJMgBasEsc 43.
azpisarrerakoSense-9.3
c)(Quitar, etc.) de raíz.
Baña ezingo da sustraiz kendu eskian ibiltia. (1860). BBatzarN 193.
azpisarrera-10
SUSTRAIZKO.
azpisarrerakoSense-10.1
a)Original.
Gurari txarrak, apetito gaistuak, inklinazinoe deungak, antoju inpamiak, ta beste onako geure gogoko gatx betiko bat edo sustraizko bat esan gura daben berbetia. fBIc II 249.
Zazpi dira sustraizko obenak. ACat 45.
Sustraizkoak izena izatea, eurotarik erneriko beste oben batzun burua, asia, iturria ta sustraia direlako da. Ib. 45.
Esan egizuz sustraizko pekatuak. ItzAzald 176.
Zazpi txar-oidade edo ekandu txar sustraizkoak diranak. Ib. 194.
Au dago, ortaz, bestea baño sustraizko egiatik bertago. TxillLet 137.
azpisarrerakoSense-10.2
b)Radical.
Gizadiaren aldaketa sustraizkoak gertatzen ziran aurreko urteetako egoeraren ondorio legez. OnaindSTeresa 115.