Etim. En último término de lat. camara . Podría pensarse en un falso restablecimiento del grupo nb debido a la inseguridad producida por la simplificación ocasional de dicho grupo, o suponerse, como explicación alternativa, una anaptixis a partir de rom. cambra .
Onom.: Orti Gamara. (1200) Arzam 245.
La casa que es dita Gamara echea. (1284) Ib. 245.
Sancho Gambara. (1360) Ib. 245.
Lope Gamaraquo. (Irache, 1283) Lac VM 39.
sense-1
1.
(B; Volt 11, SP, Urt IV 104, Lar, Lecl, ArchVocGr, Dv, H, VocB),
ganbera (Ae; Lar, VocBN, H, Foix),
kanbara (HtVocGr; kh-S; Dv, H),
kanbera (S; Chaho; kh-Chaho(BN, S), Gèze, Foix),
ganbra (R; ArchVocGr(s.v. gela
)),
kanbra,
kamara (Lcc),
? galbaraRef.:
A(
ganbara, ganbra, khanbera
);
GieseCasaS 9;
Lrq(
khanbara
);
CEEN 1971, 333;
GteErd 302
. Dormitorio, alcoba (tbn. habitación de un hospital, de un hotel, etc.); cámara, cuarto, aposento, habitación."Celda o cámara"Lcc.
"Aposento"Lar.
"Cámara, aposento interior, viene del bascuence ganbara, y en otro dialecto ganbera
"Ib."Chambre","appartement"Foix.
"El cuarto (tbn. dormitorio) kanbeá, kanbéra
"GieseCasaS 9.
"
Berak ertentzün an laminak omentzirela eta barnian ganbarak eta bertze arrarteak bazirela (BN-baig), salas y otros departamentos entre rocas"EF 1956 (4-6), 61.
"(Ae), las habitaciones de dormir (en vasco: ganberak)"CEEN 1971, 333.
"
Kanbera piaz gora da (S)"GteErd 302.
Cf. VocNav s.v. gambra. Tr. Propio de la tradición septentrional, fuera de la cual sólo lo encontramos en Lazarraga, Larramendi, Lizarraga de Elcano, Añibarro y D. Agirre. Aunque parece que nunca desciende su uso, cf. JE Bur 186: "Eriaren gela --zendako nahiago othe dute batzuek erran, erdi frantsesez, ganbera? --"; cf. ganbera edo gela (JE Med 99, Zub 71). Al parecer, en los autores antiguos es 'aposento en general', refiriéndose sólo a las habitaciones interiores de la casa (cf. infra 'morada'; en algún caso parece reflejarse la distinción entre ganbara 'alcoba' y gabinete 'parte de la habitación abierta al exterior': cf. Tt Arima 14: Hobe dela ordian orazionia egin dadin kanberan eta kabinetian ), mientras que en los modernos (seguramente desde mediados del s. XIX por lo menos) es siempre 'habitación con cama(s)'. La forma más empleada es ganbara, ya en Materre (182) y Axular; ganbera, desde Leiçarraga, no vuelve a encontrarse hasta la 2.a mitad del s. XIX y aparece, sobre todo, en escritores bajo-navarros (Salaberry, Laphitz (95), Elissamburu, Oxobi, Barbier, etc.); ambas variantes aparecen, con distinta frecuencia, en TB, Laphitz, Barbier (Leg 60) y Zerbitzari (Azk 11). Los escritores suletinos emplean gralmte. formas con sorda aspirada inicial: khanbara en Mercy (28), Archu e Inchauspe; khanbera en Eguiateguy --junto a galbara, forma más que dudosa, v. infra--, Etchahun (568) e Inchauspe; tbn. se encuentran en algunos escritores más occidentales (khanbara en EvL, MarIl y Jauretche (349)); hay además kanbara en Lapeyre y en Lafitte (Murtuts 24, junto a ganbara ); kanbera en Tartas, ECocin y Constantin (en el que tbn. hallamos kanbra ). Lazarraga y Añibarro emplean kamara. En DFrec hay 34 ejs., meridionales, de ganbara y 2, septentrionales, de ganbera .
Hark erakutsiren drauzue ganbera handi bat paratua eta aphaindua. LçMc 14, 15 (TB ganbara; He, HeH gela, Dv salha, Leon barne
).
Beharrira ganberetan erran duzuena, predikaturen da etxe gainetan. "
És chambres"
.LçLc 12, 3 (TB ganberetan; Dv, Leon gela zok(h)oan
).
Joan zirean Silveroen kamarara. Lazarraga A, 1142v.
Urten eben bere kamarerean.Ib. A, 1143v.
Bere barreneko ganbaran, bere konzientzian. Ax 428 (V 277).
Zure arimaren kanberaren erdi erdian. TtOnsa 69.
Esferak eraman digu / ganbara urdiñ artara. "Cubili"
.LarGram 384.
Bere ganbaran zen erretiratua. CatLav 386 (V 186).
Galbararen borthan, khoroa eskian lüzez ügürükirik, erranerazi zereioan [erregeak emazteari] berze batetara bazoala ezpazian nahi sar ladin. Egiat 245 (sic, ¿tal vez por ganbara?; normalmente emplea khanbera: v. 173, 205, 233).
Zerén aizeak arroitu yago itenduén gánbara útsean. LEUrt ms., 116r.
Kanpoan arerioak, etxean gerrea daukanak, non idoroko dau bakea? Non? Bere barruko kamaran, bere konzienzian. AñGGero 285.
Etxean den khanbara edo lekhurik bilduenean. MarIl 11.
Khanbarako aire minthüak osarzüna txartü zeiola. ArchGram 3.
Arranoak bortietan / gora dabiltza egaletan; / ni ere lehen andereki ebilten kanberetan. (Canc. pop.). DRA.
Nahi duzienian othoiztu, sar zitezte zien ganberan. SalabBNMt 6, 6 (EvL khanbara, Ip khanbera; Lç ganberatxo, Samper, Hual aposentu, Dv, Leon gela
).
Joiten du haren ganbarako athean. Laph 80.
Ganbarako laguna. Ib. 126.
Ene gazte lagünak libertitzen plazan, / eta ni, malerusa, tristerik khanberan!ChantP 254.
Presundegitik khendu nindutela eta tribunaleko ganbara batean ezarri. Prop 1880b, 1.
Behatu zuen bere ganberako leihotik. ElsbFram 134.
Kanbara pobre eta hertxi hartan. Lap 17 (V 10).
Erretiratü zen Jerüsalemen hartü zian khanbaralat. IpHil 177.
Sixtoren kapillatik Errafaelen Ganbaretara [=Stanze di Raffaello] noiala. AgIoan 203.
Bena behar beitü bendikatü kanbra, / arrastirian juanen da espus etxera. ConstEskual 20-9-1907, 4.
Anderea, [...] / eskeini tutzu ohea eta ganbara / heiekilan oi zure gorphutz propia. Balad 65.
Goxoki nindagola lehen ohakoan, / aingeruer begira, ganbera xokoan. Ox 145.
Haritchabaletek deitü zian Laxague kanberala. Const 43.
Ganberak, aldiz, arras garbiak aurkitzen nintuen probintzietako ostatuetan. JEBer 29.
Badoazi zoin bere ganbaralat. BarbLeg 136.
Ohean da ganbara handian. LfMurtuts 53.
Amak bere hiru alaba berareki bildü zütian khanberalat. MdePr 125.
Eritegian, bigarren estaian, hirugarren ganbaran. JEtchep 102.
Pausu erdian joan daike ganbaratik sukaldera. XaOdol 102.
Amaren ganbaran, ohearen azpian gordea.Etchebarne 25.
Han baginituen gure ganbara-bulegoan ez ginauzkanak oro. LarreArtzainE 196 (
ganbera 140).
v. tbn. O Po 16. SP Phil 330. ES 101. Gy 216. LuzKant 36. Elzb PAd 56. Jnn SBi 138. HU Zez 165. Arb Igand 76. Etcham 225. Zerb IxtS 28. Ardoy SFran 188. Mattin 48. Ganbera: LuzKant 30. Zub 39. A CPV 936 (versión de Abaurregaina (Ae)). Larz Iru 54. Kanbera: Balad 176.
azpiadiera-1.1
(Uso pl.)."Cámaras, kamarak
"Lcc(no es descartable que signifique 'cámaras, diarrea', pero cf. el ej. de Lazarraga).
Kamaraetan idoro neben / santua legez pintadua. Lazarraga A21, 1193v.
azpiadiera-1.2
Morada. Eta nihor iautsten ezta Aiten Linbo hartara / zeren zabalik dagoen dohatsuen ganbara. EZMan I 129 (v. tbn. 117).
Garbitasun guziaren mirailla eta ontasun infinituaren ganbara. Harb 104.
Alxatua da Maria / Zeruko ganbarara. Hm 87 (v. tbn. 130).
Igo dedin lurretik / ganbara urdin artara. B. Recio(
inOnaindMEOE 240
).
Harroka pean ganbara, / dilindan, beltx, gau inhara. Ox 113.
azpiadiera-1.3
Aurrerapide ederra, atzeneko gerla orokarrak azaldu diguna, bere gas-ganbara, konzentrazino-landa eta ainbeste sarraski ta gertakizun lazgarriekin!VillJaink 181.
azpiadiera-1.4
(Muebles del) dormitorio. Ganbara bat pullita eginarazi zuten. BarbPiar II 256.
Intzaur-ondoa aurtiki zuten eta herriko mahasturu hoberenari egin-arazi ganbara eder bat. JEtchep 50.
sense-2
2.
(V, G, AN-gip-5vill, L, BN; VP 33r, Lar(
inAq 1437
), Añ, H(G)),
kamara (V-ger-arr-oroz; Añ, vEys(V)),
kanbara (V-arr)
Ref.:
A(
ganbara, kamara
);
AEF 1926, 74;
EEs 1931, 37;
AEF 1955, 78;
IzArOñ(
ganbara, kámara
);
IzUrrAnz(
gánbaria
);
EtxbaEib(
ganbaria
);
ElexpBerg(
ganbara
);
GteErd 160;
GarmLexEV 162;
ZestErret
. Desván; granero; piso más alto de la casa."Desván"VP,
Lar,
Añ.
"Sobrado, lo más alto de la casa"Lar.
"Suelo primero, segundo, lenbizi[k]o, bigarren solairua, ganbara
"Lar(
inAq 1437
).
"Camarato"Añ.
"
Gure ganbaria liburu zarrez beteta zan
"EtxbaEib.
"
Artuak, sagarrak eta holakuak ganbaran gordetzen die
"ElexpBerg.
"
Sagarrak bitu ta ganbarara jaso ditugu (G-azp-goi), sagarrak ganbarara bildu ditugu (AN-gip), kanbarara altzau dau (V-arr)"GteErd 160s.
Cf. Vill (comunicación personal): "Kamara, en los caseríos antiguos suele estar por la parte superior, contiguo al techo del tejado. Sapai, en cambio, son unos compartimentos que hay en dichos camarotes entre no sé qué vigas que están contra el techo. La frase kamarako sapaixan es muy real" (cf. infra el ej. de And AUzta). Cf. VocNav s.v. gambara; y cf. Echaide Orio 118 ganbarote 'desván'. v. infra GOIKO GANBARA. Tr. Propio de la tradición meridional, si bien se documenta primero en Axular (cf. infra ganbara gora en Leiçarraga, TB y ECocin, con un significado no lejano). La forma más empleada es ganbara; kamara aparece en autores vizcaínos (Arrese Beitia, Anduaga, Alzola (Atalak 48) y Ayesta (36), además de un texto de Oñate de principios del s. XIX), si bien autores como J.A. y J.J. Moguel (BasEsc 201), Zavala (Fab RIEV 1909, 38), Azkue (BeinB 83) o Erkiaga (BatB 133) emplean ganbara en vizcaíno.
[Xinhaurriak] bihi hura gordetzen du lurrean barrena, berak eginikako ganbaretan eta bihitegietan. Ax 36 (V 22).
Gari onak edo anima garbiak gordeko ditu zeruko bere ganbar eder-ean. MbIArg I 202.
Gari ta artuak daukadaz giltz baga ganbara zabalian. MgPAb 93.
Arta kamariari begira. (Oñate, c. 1813). BOEv 1167.
[Josek Egipton] ganbara edo aletegiak egin zituen. Lard 54.
San Pedro [...] etxeko ganbarara igo zan, otoitz egitera. (Act 10, 9). Ib. 498 (Dv gaineko selharura, Ol, Ker, IBk etxe gainera
).
Zazpi urte ugaritasuneko frutuen bosgarrenak [...] bildu bitza ganbaretan. UrGen 41, 34 (Dv bihitegi, Ol mandio, Ker garautegi, Bibl selauru
).
Bizitoki dana, ganbara aitatu gabe, iru bizitzakoa da. AranSIgn 3.
Andria berriz tabernarako / ganbaratikan ardontzan. Xe 270.
Ak ei eban ereiten beti arto gitxi, / kamarara pillatzen baña ei zan nausi. ABAmaE 310.
Etxearen gallur ondoan, ganbara andi bat, mandio bezela, gari, arto, baburrun ta sagar umatuak gordetzeko. AgG 17.
Ondo ederrak dauzkak [prakak] jantzi naiezta ganbarako aga zarrean. Ib. 29.
Ezkur ori ganbarara [...] jaso. Munita 40.
Gurean, kamarako sapaixan dago lapiko zaar bat bete olakoak. AndAUzta 81.
Ganbarako baztar baten / aztuta. NEtxLBB 331.
Gabon onduan ganbaran diran / sagarrak bezin gozuak. UztSas 278.
Apirila fan ta maiatza gero: ganbarein baztarrian agotza bego. (G-nav). InzaNaEsZarr 149.
Ganbaran, metro erdi bat altu-edo, egur luze bat jartzen zan. JAzpiroz 76.
Bizikleta zar ori ganbarara. Gerrika 154.
--Nola ikasi zuen txistua jotzen? --Lekarozko ikastetxeko ganbara batean. MEIG I 61.
v. tbn. Echag 45. Arr GB 50. Ud 45. Sor AKaik 113 (ganbaara). Noe 127. Altuna 19. Jaukol Biozk 95. MendaroTx 117. Or Eus 346. JAIraz Bizia 27. Etxde AlosT 53. Ugalde Iltz 38. BEnb NereA 110. Lasa Poem 57. MAtx Gazt 67. Salav 19. Lab SuEm 186. Berron Kijote 173. Etxabu Kontu 59. Ataño TxanKan 83. Onaind STeresa 88.
azpiadiera-2.1
"Azotea"VP 34r.
azpiadiera-2.2
Bodega (de barco). La Capitanaren etzan-lekuak, ganbara ta saietsa balazoz josirik arkitzen ziran desegiteko zorian. IztC 441.
azpiadiera-2.3
(V-gip, G-azp-goi)
Ref.:
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 289;
ZestErret
. "(Fig.) cabeza. Asmuz beteta erebixan ganbaria, zoratu biarrian
"EtxbaEib.
"
Ganbaratik endreauta dago, zoratuta dago"ElexpBerg.
"
Ganbaratik eztao ondo (G-goi)"GteErd 289 (empleado tbn. en G-azp).
"
Ganbaratik ondo al hao?
"ZestErret.
v. infra GOIKO GANBARA. Cf. ganbarako. Salan ez daukat ezer askorik, / iya ustu zait ganbara, / nere bertsuak aituxe dira, / orain gaztien txanda da. TxB III 135.
[...] ez dekanean ik / idiki ganbarako / leio bat besterik. EAOlBe 109 (donde leio está por 'ojo'; v. tbn. 93).
Ganbaratik koloka ote nago?NEtxAntz 103.
Bertsotan erantzun nai nikek baña... nere tellatupeko ganbara zarrian poxpolua itzali dek nunbait eta etzeok ispiraziorik. SMZirik 96 (v. tbn. 116).
Gertakari asko, buruko ganbara-zokoetan traste artean galduak. AtañoTxanKan 19.
sense-3
3.
(Lar),
ganbera,
kamara. Cámara (del rey, etc.)."Cámara apostólica, Aita santuaren ganbara
"Lar.
Blasto, zein baitzén regeren ganberako gehién. "Qui était chambellan du Roi"
.LçAct 12, 20 (TB ganbara zain
).
Errege Majestariaren eskribau nausi Kamarakoaren eskubetara.
OrdEib
731.
Karlos bostgarren Jaunak bere konfesore Fr. Diego, Kamarako Mediku D. Esteban Zabala eta Sekretario D. Alonso Idiakezkoarekin izan zeban tratamenduaren bidez. IztC 500.
D. Pedro Idiakez egon izan zan Errege Fededunen Ganbarako idukitegiaren zaintzalle nagusi. Ib. 455.
azpiadiera-3.1
Cámara (organismo, institución).
"Cámara de Castilla, Gastelako ganbara
"Lar.
"Cámara de Indias, Indietako ganbara
"Ib. Ganbarek [...] eginarazi zioten Filipperi [Frantziako Errege] Karlosek behar agurra. HbEgia 149.
Deputatuen ganbaran. HUZez 47 (v. tbn. deputatuen ganbara en Herr 14-6-1955 (ap. DRA) y d. ganbera en Othoizlari 1962, 475).
sense-4
4.Cavidad.v. ganbaraño. Bai ahoak bai sudurrak badutela gibelean biendako ganbera bat, euskaraz kokorra deitzen duguna. JEMed 63.
azpiadiera-4.1
Cámara, pequeño compartimento.
"Cámara en que se aloja el cartucho en el cañón. Neurri-neurrixan jarri biar da kamaria, ostikokadarik ez deixan euki eskopetiak
"EtxbaEib.
En DFrec hay 9 ejs. Kartutxuak sartu ditu praketako sakeletan, eta bi, kamaran bertan ipini ditu, su-egiteko gertu. ErkiagBatB 142.
sense-5
5."
Ganbára, el salón que va de un extremo al otro de la casa, en la parte superior, dejando a los dos lados el lugar para las habitaciones"IzUlz.
sense-6
6.Cf. VocNav: "Gambra, entramado de tablones que, ligeramente sumergido en el mosto de un lago, impide que flote la brisa durante la fermentación del vino (Aoiz)".Cf. GANBARA-BURU?.
azpisarrera-1
ELIZ GANBARA. "(G-azp), coro"AEY III 266 (
AApend
).
Lekaiotegia, Eliz-ganbara edo Korua. AyerbEEs 1912, 61.
azpisarrera-2
GANBARA-AURRE. "Delantera de galería"JFlor.
Ganbara edo galeriko aurreak. (1879). JFlor.
azpisarrera-3
GANBARA-BURU. "(V-m), jaula de seto, sobre el hogar, destinada a curar frutas y viandas"A.
v. kamaratu.
azpisarrera-4
GANBARA-GAIN. "La parte superior del desván"AspLeiz.
azpisarrera-5
GANBARA GORAEn Leiçarraga es 'cenaculum', que, como es sabido, tomó muy pronto el sentido de 'piso de arriba' y resulta ser el equivalente exacto de goiko ganbara (q.v. infra). Igan zitezen ganbera gora batetara. "Haute chambre"
.LçAct 1, 13 (TB ganbara gora; He sala gora, Ol mandio, IBk goiko gela
).
Eta [hila] ikhuzi zutenean, ezar zezaten ganbera gora batetan. Ib. 9,37 (Dv gaineko gelan
).
Unzia bethia denian, tapa zazu eta utz zazu gozatzera kanbera gora batian. ECocin 52.
azpisarrera-6
GANBARA ITSU (B, L ap. A
; VocB). Alcoba.
azpisarrera-7
GANBARAKO JENDE. Camarada(s).
Ezkonduaren ganberako jendék dolurik ekhar ahal dirote, ezkondua hekin deno?"
Les gens de la chambre"
.LçMt 9, 15 ((He, TB adiskideak, Dv lagunak.
v. tbn. Lç Lc 5, 34.
azpisarrera-8
GANBARAKO SOINEKO. Bata.
Otso yauna gisa hortan [larruturik] [...] / ganbarako soiñekotzat zerbitzaturen zaitzu. "De robe de chambre"
.Gy 76.
azpisarrera-9
GANBARA-SARI. Renta (de la habitación).
Sosik gabe naiz; ez dut ganbara saririk. Laph 100.
azpisarrera-10
GANBARA TXIKI. "(G-to), descanso de escalera"A.
v. ganbaratto (2).
azpisarrera-11
GOIKO GANBARA (G-nav)
Ref.:
IzAls(
goiko ganbarí
);
OndBac
. "El local bajo el safai
"IzAls.
"Desván. Piso inmediato al tejado, donde se tiene la hierba, paja, etc."OndBac.
En el documento notarial de ConTAV 5.3.1 (Vergara, 1580), la camara de arriba parece estar por goiko ganbara.v. supra(2),ganboiko. Goiko ganbaran agotza. OrEus 141.
Euskal etxe honetan ez ote diegu karlistei txokoren bat opa behar, goiko ganbaran bederen?MEIG I 257.
azpisarrerakoSense-11.1
(Fig.).Cabeza."
Goiko ganbara ortan baduzu zeozen fallu ederra (AN-gip)"GteErd 289.