Tr. Documentado a partir de mediados del s. XVIII en textos meridionales; los testimonios septentrionales son escasos y del s. XX. En DFrec hay 19 ejs. de bizkortu y uno de pizkortu .
sense-1
1.
(G-azp, V, L, BN, Sal, R; Añ, Hb, Dv, H),
pizkortu (L, BN, S; Lar, Dv, H(+ ph-)),
biskortu (VP),
piskortuRef.:
A (bizkortu, pizkortu), Lh (bizkortu, pizkortu); Etxba Eib ; Gte Erd 14. Fortalecer(se); reconfortar(se); animar(se)."Avivar"VP 93r.
"Alentar, animar"Lar.
"Vivificar"Añ.
"Se fortifier, en parlant de la santé"Dv.
"
Pizkortu, acquérir, donner de la force corporelle, se dit aussi des plantes"Ib."
Lanak, neurrirekin, pizkortzen baizik eztu
"H.
"
Arno onak urdaila pizkortzen du
"Ib."
Zure elheek bihotza pizkortu darotate
"Ib."Adquirir o dar agilidad, fuerza"A.
"
Bizkortu zan nafarrixa izanda gero
"Etxba Eib. "Makal ibili da baino orain zuzpertu da (G-azp), bizkortu da (G-azp)" Gte Erd 14. Eritasun gogorretik atera ta bizkorzen asten den eriak. MbIArg I 295.
Nola bidean ere zerbait pizkortu zan, bere egurasa edo Azpeitiko aire natural edo giro onean gozatuaz zijoan. CbSIgn 83.
[Galtzeko] bildurrak ez dau nagituten, ta bai bizkortu, egiteko irabazteko alegiña. MgCO 86.
Zuben biotzetako prestutasun ta jaubetasunak, neu bizkortu ta sututen nabee. MgPAb 207.
Amalezitak piskortzen ziran eta goitzen zituen Israeldarrak. Gco I 123.
Bizkorbéz ene féde héria. LEOng 14r.
Áski izánze errátea, bizkortzekó órdu bérean. LEUrt(ms.) 131r (en la ed. de 1846, 366 pizkortzeko
).
Jaungoiko Guzialduna bera sua erazekitzen eta bizkortzen ari dala. AA I 269.
Gose danari jan onak indarrak eta gogua bizkortuten deutsan legez, barriro biarrari edo bidiari ekiteko. fBIc III 222.
Bizkortu nagizu, banakutsu nagi epelik. AñEL2 14.
Mendietatik amiltzen diraden urakin loditu eta pizkortzen dabelarik bere [Bidasoaren] joaira. IztC 120.
Artu zuen sorta-egurrean suga bat zegoan, eta suaren beroarekin bizkortu zanean, eskutik eldu zion. Lard 529.
Akuloak kiñadak emonik zarratu, / Idirik astunenak oi badauz bizkortu. ABAmaE 265.
Ikusgarria izaten da beti itxasoa, atan edo batez bere ekatxaren arnaseak bizkortuten dabenean. ABeinB 55.
[Sua] txikia danean aizeak amata egiten dau, andia danean barriz bizkortu ta geitu. ABGuzur 118.
Berakasopa ta okela errea / aginak bizkortuteko. AzcPB 118.
San Bernardok indartu eta bizkortuten eban bere itxaropena. ItzAzald 58.
( s. XX)A, nola sendotu ta pizkortzen den fedea onelako lekuetan. Goñi 117.
Eztaietakoen oiu ta zantzoak [...] biotzak pizkortzen dakite. AgG 46.
Izkera maitagarri au bikzortu ta betikotu gura badozue. AEEs 1916, 110.
Euskera pizkortzeko eta zabaltzeko. EtxegEEs 1916, 115.
Bizkaiko aberastasuna bizkortu ta sendotu gura ba-dau. ForuAB 91.
Alemanian sartua zen presuner, hats bizi, gorputza zilatua zetabe bat bezala. Hartarik ateratu, pizkortu, gatua bezen zaila baitzen. StPierre 35.
Santa Cruzek itz bero bero batzukin bizkortu zitun. OrSCruz 59.
Eri gaixoa apur bat bizkortu zuten. OrMi 145s.
Sorgin-Nausia bere liburu handiarekin gaki ikustearekin bizkitartean, pizkortu zen denik ere pixka bat. "Il reprit cependant un peu de courage"
.BarbLeg 134.
Gaurko erti landuagoa, naasiagoa, guzitikagoa, odol zaarrez bizkortzea, asabaen etxeko ats beroaz kutsatzea. LdiIL 126.
Begiak zabaldu, adimena pizkortu. Markiegi(
inLdiIL 7
).
Bigarren aldiz eman zioten beste txurrutaldi batekin pizkortuago. EtxdeJJ 262.
Aholku artaz bizkorturik. OrAitork 208s.
Erriaren aurrean, gogoa argitu egiten omen zitzaien, elea bizkortzen eta edertzen. ZaitPlat 151.
Biotza bizkorturik / Iainko-usai gozoaz. Or(
inGaztMusIx 200
).
Nola baitzan gu baño zarragoa, asko bizkortzen giñun konseju onak emanez. Salav 29.
Agintariek nekazaritzarako gogoa pizkortu naiez zebiltzala. IbiñVirgil 24.
Ardo markakuak ta / ondoren txanpañak / pizkortu zizkiguten / ederki ezpañak.Olea 161 (ib. 202 bizkortu).
Guztia aal daiket, bizkortzen nauanaren indarrez. KerPhil 4, 13 (Lç fortifikatu, He indarztatu, TB, Ol azkartu, Dv indar eman, IBk, IBe, Bibl indartu
).
Denborarekin, izeba Salbadora sendatu ta bizkortu omen zan. JAzpiroz 47.
[Gure euskara zaharra] den bezalaxe eta ez nahi genukeen legez, maitatu behar duguna, bizkortuko badugu eta indartuko. MEIG VII 130.
v. tbn.
CatLlo 55. JanEd I 32. Enb 40. Otx 111. Anab Poli 47. Erkiag BatB 148. Gazt MusIx 189. Onaind STeresa 61. Alzola Atalak 41. Pizkortu:EEs 1918, 160. KIkG 84. Berron Kijote 164.
azpiadiera-1.1
Poner(se) agresivo. Arrotzak ekustean, zerbait bizkortzen dira [idiak], baña etxekoakin ez du ezer. AA II 185.
Zezen mantxoegiak ekarri dituzte iñori adarra sartzeko. --Orain pizkortuko du Tripak. UrruzZer 140.
sense-2
2.
(V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Acelerar. Bizkortu eban motorra eta juan ziran ormian kontra" Etxba Eib. "Etxera inguratu giñanian, bizkortu zan zaldixori" Ib.
v. tbn. supra la trad. de Azkue. Mando zatar ta astuna, abill ariñago; bestela nere eztenarekin odoldu ta pizkortuko aut. VMg 33. Aire onak bizkortzen ez othe dauzkigunetz ere gure beribilak? JE Ber 7. Ni ete naiz ba azkena, "Artizar"-ekoenetatik? Bizkortu dagidazan oiñok. Erkiag Arran 81. Ez du pausorik bizkortu. MEIG I 131.
azpiadiera-2.1
Bostetan jagiten dira goizero San Jose komentuko mojatxoak, etxe barrua soiñu atseginkorrez bizkortzen dauan txiliñak deituta. OnaindSTeresa 78.
sense-3
3."Espabilar. Ezkaizu zela bizkortu dan aspaldixan ume aura
"Elexp Berg. .
Zegamarrak orduan inoranteak ziran, ezer ikasi gabeak, ezjakiñak; baiña geroztik bizkortu dira. AndAUzta 85s.
azpisarrera-1
BIXKORTU.
(Hb, H; pixkortu H). (Forma con palat. expresiva). a) "Rendre ou devenir fort, robuste; guérir" Hb. "Pixkortzen hasi da gure eria, notre malade a commencé à prendre quelque force" H. Gai danak [liburutxo au] pixkortu, txoxpertu, gaztu ta osatu dezala. Muj PAm 13. Etxeko sutondoan / bixkortu-ezkero. Ldi BB 156. Euskal kultura hein batean pixkortzen ari dela uste bait dut ere. Mde Pr 54s. Coscarrart apeza pixkortzen hasi artean. Larre ArtzainE 235. v. tbn. Pixkortu: Zendoia 156. b) "Acelerar la marcha. Abixaria bixkortu ein biakou, bestela ezka sekula aillegauko" Elexp Berg.
azpisarrera-2
BIZKOR-BELAR.
Hierba energética. Bizkor-belarra jan dute, nonbait: / sartu zaie lan azkura. OrEus 83.
azpisarrera-3
BIZKOR-BIDEAN.
Ortan ere erori nintzan eta Zure eskuinak iaso nindun, eta andik altxaturik, bizkor-bidean ezarri ninduzun. "Ubi convalescerem"
.OrAitork 185.