I (Vb.). Tr. Documentado al Norte en autores antiguos desde Dechepare. Al Sur aparece durante los ss. XVI y XVII en Lazarraga, RS, Beriain, un texto del s. XVII recogido en ConTAV y Micoleta, y su uso aumenta ligeramente durante los ss. XIX y XX. La forma de part. mejor documentada en la tradición meridional es oniritzi. Hay on(h)eritzi en Leiçarraga y Etcheberri de Ziburu (-nh-); oneritsi en Beriayn (tbn. oneritzi), Pouvreau y Duvoisin, oneritxi en Lhande y y oniritxi en ArgiDL. Hay además oneretxi en Lazarraga, onerexte- en RS; onheriste- en Gasteluçar y onereste- en R.M. Azkue. En DFrec hay 13 ejs. de oniritzi y 5 de oneritzi.
azpiadiera-1.1
1.
(Lar, Añ(AN), H(G)),
oneritzi (LarDVC 274, H(+ -nh-), A(que cita a Ax y O)),
oneritsi (SP),
oneritxi (V-arr-oroz ap. A; H (V)),
oneretsi (H(V)),
oneretxi (Mic 5r, vEys, H(V)),
onderixtu (H(V)). Amar, querer (bien)."Amar, oneréxtea
"(Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4.
v. onetsi. Zeren, bada, hon deritzat hon ezteriztanari?E 225.
Ezen baldin zuei on daritzuenei on baderiztezue, zer sari ukhanen duzue?LçMt 5, 46 (He, Ip, SalabBN, Ur mait(h)atu, TB, Dv, Echn, Ol, Leon, Or, Ker, BiblE maite izan, Samper onetsi, Ur (V) maitetu).
Hala senharrék on eritzi behar draueze bere emaztei nola bere gorputzei. LçEph 5, 28.
Inikitatezko sariari on eritzi baitzaraukan. Lç2 Petr 2, 15.
Zeñari zuk gura badeutsazu on eretxi. Lazarraga A, 1151r.
Zegaiti utra on alkarri erexten. Ib. A, 1142r.
Ni zuri on dereizut. Ib. A, A, 1144r.
[Silviak] deretxula utra on.Ib. A, 1151r.
Eska ze akio daukanari ta bai onderextanari. RS 257.
Onerexteko Iainkoari egiok urgazi geideari. Ib. 339 (tbn., con alguna var., en EZBB II 80).
Deseatzen dut guziek oneritzi zaitzaten eta zerbitzatu. BerTrat 88v (
Doc 128v oneritsi
).
Fiñean andre saindua / berze guztienetik, / zu onheritzi zintuen / kreaturen gañetik. EZEliç 415.
Miserikordios da Iainkoa, maite gaitu, on derizku. Ax 136s (V 89).
Alkar on baderetxe [...]."Si uno al otro quieren bien"
.MicTAV 3.1.27.
Denpora baten on oi neretxu, / baia mudadu nindia. "En un tiempo quise bien"
.Ib. 3.1.27.
Emaiten duzula zur'edertasuna, / hon eztaritzotzunari, / moien apur baten sari?OPo 18.
Gaitz deritzanak irri deraidik, on deritzanak hasperren. "Celui qui t'aime"
.OPr 176.
Bertuteari iarraikiz eta bertutea oneritsiz hasten gare bertutetsu izaiten. SPPhil 202 (He 204 onhetsiz).
Iainkoaren ongi serbitzatzeko eta oneritsteko. Ib. 186.
Enetzat eztu deus ederrik / edo gozorik munduak, / zurekiñ haiñ onheristen tut / penak eta desterruak. Gç 169.
Bere santidadeagatik guzientzat txit on iritzia ta txit onetsia zan. CbJust 110.
Nere arima ezpain hegira ethorririk, uzten duenean nere lurrezko lohia zurphildua eta hormatua, onerits zazu zure aintzinean. DvLEd 277.
Badakit zuk ere zinez ta anai bat bezela oneresten dezula. AArdi 87.
Guda Burukideak, on baderizkio, Guda-Epaille bat baño geiago izendatu ditzake.EAEg 6-4-1937, 1440.
Erri osoak on deritzanari ez al deritzakete on erritarrek?ZaitPlat 124.
Hauk dira nire suin-erranak, nire erreinuko primuak. / On deritzaiet. ArtiMaldanB 211.
azpiadiera-1.1.1
Batari gaitz eritziren drauka eta berzeari on edo batarekin edukiren du eta berzea menospreziaturen.Lç Mt 6, 24.
azpiadiera-1.2
2.(Lar, Añ (G, AN), H (G)), oniritxi,oneretxi (Añ (V)), oniriztu (Lar).Parecer bien, agradar, gustar."Agradar"Lar.
"(Mal o bien) opinado, gaitziritzia, oniritzia
"Ib."Parecer bien, on eretxi
"Añ.
"Gustar, agradarle"Ib.Cf. A BeinB 67: Zapatari orrek, beetik ikusi ta bere, ona eritxon. Ezkonduek besta egiten zutela bere ezkontzako urthaburuan; gerthuz on neritzake kostuma hura ekhar baledi. SP Phil 405 (He 409 litzaiket ongi). Cainen ondorengo neskatx ederrai on-iritzita, ezkontzaz nastu ziranean, gaiztotzen asi ziran. Lard 7. Egiten diran gauza onak, munduari on-irizteagatik bakarrik egiñak izan ez ditezen. Ib. 382. Aspaldidanik ezagutzen gera ta onirizten ba-diozu nere bizia eskeintzen dizut. Lab EEguna 106. Illondoko bizitzarako onirizten zan edariren batez betetako lur-ontzi batzuek soñaren alboan ipintzen zituzten. JMB ELG 88. "Zure urrikalmendua betikoa baita" (Ps, 117, 1), zor guziak barkatzea ez-ezen itz-emanez zordun gertatzea ere on deritzazu. Or Aitork 116. Beituik ba niri zer otu iatakan: aldare atzean eskutau ta Krispin sakristauagaz ezkonduteko esan. On deritxak? Bilbao IpuiB 141. Bestelako gizonei on zeritzaiena, Sokrateri gaitz zeritzaion maiz. Zait Plat 115.
azpiadiera-1.2.1
(Aux. intrans. bipersonal). Erregearen erabakia Israel guziari oniritzi zitzaion. Lard 210.
Baña on iritziko etzitzaiolakoan edo berriz laster joango zitzaien bildurrez, bestera pensatu zuten. 'Temiendo que se disgustase'
.AranSIgn 77.
Duda gabetanik ezagutu zuen etzitzaidala berria oniritzi. OtagEE 1881b, 90.
Etzitzaion on-iritzi jakin zuanian bere asko semek osasuna galtzeraño zatitzen zutela gorputza. BvAsL 193.
Emen jartzen degu erri txiki baten ikusi ta on iritxi zitzaiguna. ArgiDL 128.
azpiadiera-1.3
3.
(G ap. A
; Lar, Dv(G), H),
oneritzi (Dv),
oneritxi (V-arr-oroz ap. A),
oneretxi (Dv(V)). Aprobar, aceptar."Acepto, bien recibido, oniritzia
"Lar.
"
Oniritsi zuenetik Aita Santu Paulo bostgarrenak (Arana), depuis que le Pape Paul V l'eut approuvé. Ez ditutzu onirizten Jainkoaren gauzak (M. Har.), vous n'agréez pas les choses de Dieu"Dv.
On irizten diot zure betiko amorioari. EchveDev 87 (SP Phil 65 besarkatzen dut
).
Bigaramunean erakurri zan batzarrean Jaun oek izkribuz egiten zuten azaldurea, zeñari guztiak oniritzi eta gorputz bat egiñik biraldu zioten ekautu edo diputaduakin Franzes agintariari. IztC 393.
Jesusen Konpañi edo Lagundiya sortuazi zuen, zeña oniritzi ta sendoiritzi zuben agorraren 27-garren eguneko buldarekin Aita Santu Paulo III.ak. AranEE 1883b, 75.
Ixtebek oneritxi zituan Joanes ta Yolandaren ezkontza gaiak. LhnYol 49.
(Ixil irakurriaz). Oso poliki. (Buruarekin oniritzirik). LabEEguna 102.
Geitxoenak, uste det, nere aukera aintzakotzat artu arren, ez dute apika oniritziko aurkeztu ta tajutu dedan era. LabY 1933, 193.
sense-2
II (Sust.). Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos desde finales del s. XVI y en Zalduby. La forma general es oniritzi. Hay oneretxi en RS, Micoleta, Moguel (tbn. oniritxi y oniritzi en CC), Añibarro, V. Moguel (tbn. oniritzi), Iturzaeta y Otxolua; oniritxi en CatBus (49) y Alzola, oneretsi en CrIc (24) y Zalduby, y oniritz, en composición (oniritz-esker), en un ej. de R. Artola.
azpiadiera-2.1
1.oneretxi (V arc. ap. A), oneritzi (Ht VocGr 327), oneretsi (Lar Sup
Izt 10v). Amante, enamorado. "Ami" Ht VocGr 327. "Amante" Lar Sup. Cf. FDA 59. Donzellak ekustenean euren oneretxiak remediorik emaiten ez eustela. Lazarraga A, 1154v.
Ez geiago oneretxiai [joko] / bentanarean flautea. Ib. A24, 1195v.
Oneretxiak urrutirean dakus. "El aficionado de lexos vee"
.RS 327.
Oneretxien begietan gauza ezairik eztan. "En los ojos del amante no hay cosa fea"
.Ib. 242.
azpiadiera-2.2
2.+ oniritxi (V, G ap. A), oneretsi, oneritxi, oneretxi (V arc. ap. A; Izt 22v).Amor, cariño, afecto, agrado. Nigazko on eretxia. "El amor que tenías conmigo"
.MicTAV 3.1.27.
Nola piztuko ez da antziñako amorio edo oniritzi aragizkoa?MgCC 186.
Ukatu zeure buruaren oneretxi ta arrotasuna. AñEL1 18.
Ez deustsazu oniritxi edo berezko kariñorik artu danzara atera zaitubanari?MgCO 137 (278 oneretxi).
Ez dago bide urkuagorik ebanjelijuaren oneretxi edo karidadia baño. VMg(1820)RIEV 1934, 681 (VMg 61 oniritzi).
Zelan erantzun deutset alango laztantasun eta on-eretxi gozoai?AñEL2 161 (
EL1 145 ain neurri bako esker maite ta mesede
).
Guganako on-eretxi eta laztantasun gozoa. ZavSerm I 55.
Zazpiak bat nahian / bagaude aspaldi handian. / Zazpiek bat dute izan gogo / elgarren oneretsian. ZbyRIEV 1909, 399.
Riktrudisek erakutsi eutsan begiakaz bere oniritzia. AgAL 46.
Bakaldunak berak ikusi dagijan nik neure azkenerarte dautsadan on eretxija, idazki-agiri puzkoak izten dautsadaz. "L'affetto"
.Otx 99.
Arrezkero be, [Teresari] on-eritxi bardiña erakutsi
izan dautsoe beste santu batzuk. OnaindSTeresa 125.
Asieratik ez izan arren [eleiz barriak] / guztion oneretxia, / eleiz-gizon ta etxegin orreik / lortu esamesak kentzia. Ayesta 140.
v. tbn. PMuj Y 1934, 163. EA OlBe 21.
azpiadiera-2.2.1
Zeruaganontz oniritz-eskerrez beterik, artu zuten asmoa leku berean eta bereala eleiza goititzen astekoa.RArt EE 1887a, 424.
3."Honor"Añ.
Zerren munduko oneretsi edo onria galdu daben edo ukatu deutselako ezkon berbia. CrIc 156.
Ezin bestez legez, indarrez ta oniritxiz ['por la buena fama'?] duaz konfesinora, gogo baga. MgCO 288.
Ondra apur bat ta on-eretxi uts bat irabazten badot [...] galtzen dot gloria egiazkoa bai ta neure on-eretxia gizon prestuen aurrerako. AñLoraS 163s.
azpiadiera-2.4
4.+ on eretxi,oneritxi (V-arr-oroz ap. A).Aprobación, aceptación. Onenbestez bere oniritzi izkribuz jarria eskatzera kemendu zan santua. 'Aprobación'
.AranSIgn 106.
Euren bendezinoe eta oneretxia baga, ezkonduteko asmuan dabilzanak. ItzAzald 95.
Zuen oniritzia eskatzen degu orain egiña indartu dedin. LdiIL 143.
Bular-gañari takatzen dioen damu-ukaldia ere ingurukoen on-iritzia irabazteko ez ete da obeki maiz, garaiko damuaren ondorena baño?TAgUzt 26.
Jaurlaritzaren oniritziaz [...] auxe agintzen det."De acuerdo con"
.EAEg 28-10-1936, 157.
Iru Zaingo oietako Burukideen on-iritzia gurekin degularik. "La conformidad"
.Ib. 22-3-1937, 1339.
Nere bizian ez det armarik edo armadunik elizan egon leiken on-iritzirik eduki.AZink 64.
azpiadiera-2.4.1
Eztabaidakoak asko izaki ta zaurigañeko mintz berria mee agian oraindio, itzul-iraulirik naiko egiña naukazu nere burutxo ontan iñor ez mintze-aal bidea asmatu bearrez. Arkitua al-nizuke guzien on-iritzizkoa. Markiegi in Ldi IL 12.
sense-3
III .(Part. en función de adj.).
azpiadiera-3.1
1.
(Lar, H),
oneritzi (H),
oneritsi (SP),
oneretsi (H). "Aimé, cheri"SP.
"Amado"Lar.
Orobat dadilla bada / Iaun ona egin zuez, / orobat oraño zuen / seme onheritziez. EZEliç 265 (v. tbn. Ber Trat 17v seme oneritzia).
Gosari txiki au egin ondoan joango ziran plaza agirikora eta aterako zuen danza oniritzi bat ongien zekienak. IztD 4 (5 kanta oniritzi).
azpiadiera-3.1.1
(H),
oneritzi (H). "Qui a été tenu pour agréable, agrée, approuvé"H.
azpiadiera-3.2
2.Cariñoso, amoroso. Gau atan Adalbaldo iñoiz baiño bigunago, palagotsuago ta oniritziago egon zan bere umeakaz. AgAL 153.