1.
(V-gip ap. Elexp Berg ; Lcc, Deen I 294 <metalla>, Urt I 352),
metale (L ap. Lh). Metal."Cobre"Deen I 294.
Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu y en autores, principalmente meridionales, desde mediados del s. XVIII. Lizarraga de Elcano (Doc 124) emplea la forma metale (cf. tbn. metaleki, s.v. metalki ). En DFrec hay 51 ejs. de metal y 1 de metale .
Zilhar eta metal horiz kadira obratuak. EZMan I 87.
Berun edo metal urtuaz beterikako putzuak. CbEg II 205.
Urrezkua, ez metal basto urre estalkiz legez egiña. MgCO 62.
Metal gorizko zezenak. AñLoraS 117.
Parabisutik ta metal onetik igaroten dirian urak legez, osasuntsuak ta preziatuak dira. AñNekeA 234 (cf. infra (3)).
Zeinbat mendi, urrea, zidarra, metala ta arria emoten dabenak. AñMisE 28.
Dukado bat, / karraka bat, edo luis bat [...] metal zathi hek guziak. Gy 217.
Metala urtu. Lard 100.
Adimenak bai dazau urrea metala dala. ZinkCrit 5n.
An ez dute baliyoko / zillar ta urrezko metalak.Yanzi 104.
Metal zarren saneurriak arautzera goaz."Metales viejos"
.EAEg 21-3-1937, 1334.
Burdiña zaarrak eta metal-txatarrak. ErkiagBatB 154.
Itsas-ontzi aintzinako kobrearen metal zaharrak / ez du [...]. LasaPoem 62.
Hainbeste metal soinu urrutitik, karraxiak albotik. Ib. 100.
Metala nahiz zura, luzaro landu beharra dago. MEIG IX 139.
(en colab. con NEtx)Metal-orea hoztu ta "nigredo" mailara heltzen denean. Ib. 123.
v. tbn. Lg I 332. FamInst 704. fB Ic I 41. A Y 1934, 10. Ibiñ Virgil 106. Uzt Sas 168.
azpiadiera-1.1
Non da orai moneda eder hura? [...] Guk paper gehiago ikhusten dugu diru baino. Egia da hatik oraino segurik, paperrak diru metalea balio duela. Elsb Fram 156.
azpiadiera-1.2
metala (L, BN, S ap. Lh). "Métal vulgaire, par oppos. à métal précieux. Erheztun hori ez da urhea, metala da, cette bague n'est pas en or, mais en 'métal'"Lh.
--¿Qué tal? --Ez urre ta ez metal. (AN-larr)'Ni fú ni fa'
.InzaEusk 1928 (II) 93.
sense-2
2.metale (BN-ciz, Sal, S, R; Gèze, Dv (S), H (BN, S)). Ref.: A; Lrq. "Clochette de vache" Dv. "Campanilla o cencerro de vaca" A. "Akerrak ermaten tienak [tzintzerriak] dra anitz andi [...] eta berze batzuk txikin xago ermaten tien auntzek diaitzen dra metaleak" ZMoso 34s. Cf. VocNav: "Metal, cencerro grande (Roncal, Salazar)". Cf. metaldun.
azpiadiera-2.1
Adardünak oro ez diragotza Atharratzeri hüillan, ezi bortü bidian ürhats bat ezin ditake egin metale handi zonbaiteki bürü egin gabe.Eskual 29-8-1913, 4.
sense-3
3."(Vc, G), mineral, hablando de aguas. Ur metala, el agua mineral. Algunos, tal vez los más, dicen metalura
"A.
v. infra METAL-UR. Beste iru [iturri] ba-dira [...]: Iturribarrikoa, len ur metala; San Juan Txurru ta San Pedro Txurru. EtxabuKontu 209.
sense-4
4.metale (B, BN-arb ap. A). "Alhaja, prenda. Se dice de personas en sentido irónico. Zu, zer metalea! ¡valiente alhaja está usted!" A.
sense-5
5."
Metale, marmite en fonte (S)"Lrq.
azpisarrera-1
METAL-HARI LODI.
Cable. Gutxienez bi metal-ari lodietatik zintzilik begoz igoki-gelatxoak. "De dos cables"
.EAEg 20-11-1936, 426.
METAL EDER.
Metal precioso. Bitxiak eta metal ederrak atzerrira bidaltzea.EAEg 1-2-1937, 951.
azpisarrera-4
METALEZKO (T-L).
De metal, metálico. Metalezko aldarea. Lg I 331.
Metalezko supareta bat. (1780). SenperEus 172.
Giza-itxura bat zen gerriraiñokoa, / metal edo zurezkoa. Gy 315.
Agindu zion, metalezko suge bat egin zezala. Lard 100.
Metalezko sügia, Khürütxiaren señalia. CatS> XI.
Metalezko ttutta luxe bat. JEMed 37.
Metalezko medaila handiak. MdePr 88.
Metalezko botoi diztiragarriak. EtxdeJJ 173.
Metalezko zatiak eta apurrak. ErkiagBatB 133.
Metalezko bertz ttipi bat. Etchebarne 30.
azpisarrerakoSense-4.1
(Instrumento de viento)de la famila del metal. Alde batean metalezko yoareak (instrumentuak): kornetin, bonbardino, tronboi ta abar; beste aldean zurezkoak: txirola, klarinete, oboe ta besteren bat. AY 1934, 9.
azpisarrera-5
METAL-ITURRI.
Fuente ferruginosa. Atxurkulu azpiko metaliturri inguruan. AlzolaAtalak 36.
azpisarrera-6
METAL-UR(V-gip, G-azp). Agua ferruginosa. "Existen otras fuentes consideradas como medicinales. Metal-urak, aguas minerales, es el nombre vasco" Satr CEEN 1969, 97. "Kanpazarko itturriko metalura eran dot" Elexp Berg. "Burdina duen ur minerala" ZestErret. v. BURDIN-UR. Metal ura da onena. UrDial 85 (It burnia daukan ura).
Porru ta gaztañakaz metalura edanda. ABAmaE 238.