1.
(V-arr; Lar, Añ, H; kh-H),
keja (V-gip; Lar, Añ, vEys, Dv(G), H(G)),
keija (VocCB→Dv(V))
Ref.:
EtxbaEib(kejia);
TotorArr;
ElexpBerg(keja)
. Queja."Querella, queja"Lar.
"Censura, queja. No es sinónimo de illetia, que significa sufrimiento. Auzoko danen kejia egon da, erriko larrak zuk esitzian kontra
"EtxbaEib.
AxN explica arrenkurak (590) por kejak. La grafía <queisa> en Larramendi (y en Harriet, quien seguramente la toma de éste) está sin duda por kexa, así como <quesa> de este último. Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga. Al Norte sólo se documenta en Bordel (155). En DFrec hay 10 ejs. de kexa, 2 de keja, y 1 de keixa, todos ellos meridionales.
Dulzero nituala bidalketan / zugana kexaak eta klamoreak. Lazarraga B20, 1193r.
Nai ekion nik aren kontra / oi ez nedukan kexarik. Ib. B21 1198rb. Agustin Martin dago bere damuareki eta kexa andiareki. MRos 14.1r.Paralitikoaren kejea / gizonik ez edutea. BBizk 38.
Senarraren kejarik edo onen kontrako itz bat aditzen etzioten. CbEg III 374.
Amorezko kexa bategaz dirautsuzala berba oneek. AñLoraS 96.
Kejarik izateko motiborik batere eztet. Gco I 420.
Eztá yá izanén negarrík, ez kejarík. LEOng 64v.
Santa Teresaren kexa txiki bat bere artu emonetan inok ez eukitia. fBIc II 297.
Aditu zuan Santuak gizon aren keja. BvAsL 182.
Kejak agertzean. ABAmaE 256.
[Zarren] aikoak (kejak) eramankizun onez aditu bear ditugu. ElizdoEEs 1929, 179.
Komendantiana etorri dok kejiaz. KkAb II 146.
Tratantientzat dira / keja itxusiak. UztSas 238.
H horren alde gehiegi eman ote zenaren kexak entzun ditut maiz. Ugalde(
inMEIG IX 56
).
Keja pranko izaten zan, jateko txarra zala eta. AZink 117.
Arrasti guztia pasau ta berbak eta kejak bakarrik entzunda etxera.Gerrika 136.
v. tbn. Lab SuEm 179. Keja: Bil 110. Xe 175. Ud 66. AzpPr 38. SMitx Aranz 166. SM Zirik 13. Basarri 118. AZavala in Goñi 15. Azurm HitzB 49. Berron Kijote 139. Etxabu Kontu 55. JAzpiroz 42.
azpiadiera-1.2
2.(<-eis-> Lar, Hb; kh- Urt I 404, H).Preocupación, angustia. Zer ikhara eta khexa dukete bihotzean!EZMan I 82.
azpiadiera-1.2.1
Ansia. Kharrekiñ, khexarekiñ eta denbora luzez gutizia duenak edateko [...] erakhusten bide du sukharra duela. HePhil 268 (SP 266 khexadurarekin, Echve Dev 306 ansia).
azpiadiera-1.3
3.Prisa."Aceleración, kexa, lastertasuna (AN)"Aq 865 (en la ed.de Fita, de donde lo toma Azkue, quera). En AxN se explica lehia (299) por kesa (sic). Gure bihotzak laster dagienean kreaturetara, hara doa khexarekin. SPPhil 525 (He 533 lehiakarrean).
Listorrek habarrots gehiago egiten ohi dute, eta khexa gehiago darabillate erlek baiño. HePhil 245 (SP 243 khexatzenago dira).
azpiadiera-1.3.1
Prontitud. Iauna duzun artha ene faboratzeaz. Iauna duzun khexa ene faboratzeaz. EZEliç 214.
1.Preocupado, angustiado. Sosegurik ezin duke, bihotza du xoill khexa. EZMan I 98.
azpiadiera-2.1.1
(Uso pred.).Ansioso. Khexaegi baitabiltza konsolazione nahiz. SPImit III 6, 1 (Ch sobra lehiarekiñ, Mst sobra süreki).
Nola [...] khexa dabiltzan aberatstasunak bildu nahiz. SPPhil 67 (He 69 khexu billakatuak).
azpiadiera-2.1.1.1
(Uso pred.).Quejoso, descontento. Jendea keja dago berarekin [azariarekin]. BBarand 55.
azpiadiera-2.2
2.(kh- SP y H, que citan el ej. de EZ).Que se mueve. Han hara egonen dire Zeru khexak geldirik, / eta izarrak zein bere ohatzetan iarririk. EZMan I 89.
azpisarrera-1
KEXA EMAN.
Quejarse. Emendik aurrera / ez datorrela iñor / keja ematera. ItFab 130.
Franziskori eman zion keja, ark saldutako arriak etzituala ondo pagatu. BvAsL 69.
azpisarrerakoSense-1.1
Etzuen keja bat eman, ez nai ezik erakutsi.Mg CC 249. Askok emon daruezan kejaak dira guzurrezko ta errazoe bagaak. Mg CO 213. Keja eskuaraz emana nion / erderaz eta latinez. Auspoa 97, 140. Miñik ariñenaren keja eman egingo dut. Berron Kijote 97. v. tbn.
Keja:EusJok II 30. In Uzt LEG I 206.
azpisarrera-2
KEXA IZAN.
a) Tener prisa. Hain kexa da ezin dagoela bihar artean. "A elle si grand hâte". Volt 272. Senti ditugunean adizkide baten ungi egiñak kexa gare hari gure ezagutzaren erakusteko. Mih 50. v. tbn. Hb in BOEl 67. b) Quejarse. Guztiak keja ziran / urdalla bakarrik / zegoala lanika / egin gabetanik. It Fab 96. Aurten jendia keja dala, esanaz kanpotar gutxi datorrela. Iraola 53. Asko panaderuak / keja dira, baiña / ez bezate darnurik / ortan ekiña. MendaroTx 191. Sano gaudenok keja bagera / aiek no la pozez jarri? MMant 83. Jende asko keja da / arrazoiarekin / lanik ezarekin. AZink 188.
(Precedido de gen.). Quejarse (de). Zeren onela utzi ta desanparatu nazun, zure keja naiz. Cb Eg II 16.
azpisarrera-3
KEXA-MIN.
Queja. Iñork etzekan keja-miñik. Denak uste zuten ditxa aundiyan arkitzen zirala. BvAsL 163.
azpisarrera-4
KEXARIK.
(kh- H). a) Ansiosamente. Zer probetxu hain aberats buruak ikhusiaz / eta khexarik ohore banoei iarraikiaz? EZ Man I 113. b) Rápidamente. Athera nazazu othoi / ondiko hunetarik, / ene etsaiak haizatzen / ditutzula khexarik. EZ Eliç 343.
azpisarrera-5
KEXA SARTU.
"Kejia sartu, quejarse ante la autoridad. Auzokuak kejia sartu dabe aiuntamentuan, tabernako zaratekin eziñ dabe burutu ta" Elexp Berg.
azpisarrera-6
KEXAZ.
(kh- H). a) Apresuradamente, con prisa; deprisa. Hañitzek miretsiren du haren mintzo ederra / eta egiñen du entzun nahiz khexaz lasterra. EZ Man I 66. Haize onez hant etzatzu othoi bela gureak, / untziari daragizten khexaz bide luzeak. EZ Man II 138. Bueltaz eta khexaz eginikako obra ezta egundaino ongi egin izan. SP Phil 243 (tbn. He 245). b) Quejándose. Daukazun enplioan, bizi baga kejaz, / irabazten dozula mantentzeko eskas. AB AmaE 240. Baserritarrak kejaz. BEnb NereA 243. Kalean kejaz zeraten danok / oraintxe zaitezte poztu. And AUzta 138. Auzo buelta guztia kejaz, zer pasetan ete zan-da, ainbeste zaintzegaz. Gerrika 179.