Tr. La única forma atestiguada en los textos es motel . No se documenta en la tradición suletina en ninguna de las acepciones. En DFrec hay 29 ejs., todos ellos meridionales.
Onom.: Miguel Martiniz Motella. (1366) Arzam 345.
sense-1
I.(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.V, G, B, BN, Sal, S, R; Aq 400 (G), Izt 115r, H, VocB , Zam Voc ; -th- SP, Urt I 159, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, H), moel (BN-baig), mutel (-th- Gèze, H (S)). Ref.: A; Mdg 163; Lrq; Satr VocP ; Gte Erd 275, 280.
Tartamudo; balbuciente; que se expresa con dificultad. "Tartamudo", "balbuciente" Lar y Añ. "Farfullador" Añ. "Etzü mothel, ez!, no se muerde la lengua (Lacomb)" DRA. "Eleketa ari delarik motela da pixka bat (BN-arb)" Gte Erd 275. v. totel, zezel. Abendañuje motela. Mondr 49.
Gor eta mothel zena sendatu. LçMt 7, tí. Motel orok itz nai. RS 170 (en RIs 59 motel oro beti itz nai
).
Iainko hunen laudatzeko / etzaratela mothel. Hm 95.
Hizjario erausle motel au. LarDT CCIV.
Aurren batzuek al gera, ta aur motel, negartiak, txitxia ta paparekin engañatuko gaituztenak. LarFueros 48.
Komuniatzen zaran adiuntzan bezain mutu ta motel gelditzen zara zu. MbOtGai 9, 165.
Baserritar motelak ziruditela ta hitz egiten ere etzekiten gizonak. MbIArg I 163.
Mutil mutu, lotu, motel gutxiago errietan izango litzake. CbEBO 19.
Eskusatu zitzaion Moises esanarekin zela motela eta zuela traba minganian. HondarSerm 137.
Au zuzen esaten dabena, miiñak larrapastadarik egin baga, miñ garbikua da, ez motela. MgPAb 176.
Isilik badago, motz eta motela dala. Astar II 189.
Itz-jario erausle motel ez-jakiñak. IztC 9.
Arkitzen ere naiz motelago eta mingañ astunagoarekin. UrEx 4, 10 (Ker motel; Ol, Bibl aho-motel, BiblE hizmotel
).
Haur heien artean bat bazen [...] itxuxia eta mothela <motth->. Laph 154.
Mingañetik motel. Iraola 96.
--Esatekoa balitz, edo esan albanuke... --Oraindaño ez aiz ba motela izan. AgG 145.
Euskel-irakurketan, idazketan, eta abar, ongi gertu ta gero [zuen umeak], zaar motelen ikasbide ditezen. LdiIL 129.
[Euskal-mariñela da] egiten luzea ta / kontatzen motela. SMitxAranz 235.
Euskeraz motel-xamarra natxebillek. NEtxNola 23.
Herabe zen gauza horietaz mintzatzeko, nahiz, bestenaz, etzen batere motela. JEtchep 106.
Enplegatu bat mintzatu eta / ez baita segur motela. Mattin 37.
Euskaldun berriak ere gero eta nabarmenago ageri dira gure artean, ez inoiz bezala ikasle eta entzule ixil eta motel gisa. MEIG VIII 101.
azpiadiera-1.1.1
(Lengua) balbuciente. "Mingain motela duena, tartamudo" VP 63v. Cf. MIHI-MOTEL, MINGAIN-MOTEL. Arnoa ez da eskas ageri bestetan, / gizonek dakharzketen mihi motheletan. HbEsk 151.
Bere mihi mothelarekin dio. ArbIgand 129.
Indar gabea dala nere boza, benetan motela nere mingaiña. AgSerm 346.
Erdi-tartaka min motelaz esaten ebala. KkAb I 101.
Ta oiek berriz gaizki esateko / ez dute mingain motela. TxB III 58.
Mingain motel au mintzatu-âla / biotza mintzatu bedi. OrEus 85.
Izketarako mingaiñak motel diranean. ErkiagArran 191.
Begiak erne, ta mingaiña motel. BerronKijote 58.
azpiadiera-1.1.2
(Palabras) balbucientes, entrecortadas. "Solas motela egiten du (AN-5vill, B)" Gte Erd 275. Ozta aituteko berba motelagaz esan eustan. JJMgBasEsc 285.
Nere esakera motel ta motza, nere buruko argi apurra. AgSerm 504.
Bere itz motel eta txarraz. LhEEs 1915, 232.
Etzala ezer egi uste ukan bear mintzo ederragatik, ezta ere gezur mintzo motelagatik. OrAitork 109.
Itz erdizko esan-ezin motelez. "
Un no se qué que quedan balbuciendo"
.Onaind(
inGaztMusIx 204 (Or ib. 198 totel, Gazt ib. 183 zezele
)
).
Izketa laburragoan bai baiña ez orratik argudio motelagoan. BerronKijote 56.
azpiadiera-1.1.2.1
Kezkatan nengoen ez ote zitzaidan erantzunaren motelaz ohartuko. MEIG IX 99.
azpiadiera-1.2
2.
(V-gip, G-goi; Aq 400, H, ZamVoc)
Ref.:
Iz ArOñ; JMB At; Elexp Berg. Flojo, insulso, lento, débil; apático."
Mutil motela [...] insulso, caído y para poco"Aq 400.
"
Langile [...] motela
"H.
"Animal o persona lenta"IzArOñ.
"Débil, extenuado, enfermizo"JMBAt.
Lo daude erne bear duten guziak, sorrak eta gorrak, otzak eta motzak, motelak eta gatzik bageak dirade. LarCarta a Gandara 161.
Komunio ondoan motel, agor ta siku siku daudenak. MgCC 226.
Zure anima geratu zan onerako narra, motela eta gogorik gabe. AA I 399.
Kontrariyuak jarriko ziran / motelak izan bagiña. Xe 283.
Beti motel samarra, noizean bein asma pixka batek estutzen zuen. Goñi 23.
Nola motel xamar dabillen. Iraola 70.
Kemenge ta motel, zama zakarra eziñ jasorik. AgG 328.
Urdalletik bete ezik biar lez estia, / motel ibilliko da zar nai gastia. Enb 164.
Anketan perrak baditu baño / txit motela da birian. TxB II 207.
Orko pestiak gizon motelak / non dauden laster sumatzen. Yanzi 228.
Nik neronez ere zerbait biali nai nuke [...] baña motela naiz. 'Soy inexperto'
.Ldi(
inOrBM 12
).
Artean ez zan nexka langille motela. OrEus 356.
Motel baten aurrean pizkorra, trakets baten aurrean liraiña. ABarGoi 20.
Etorriz eta eragitez motelagoa izanik, norbaiten morroi jartzeko obea zegon. EtxdeJJ 68.
Lenengo dantzariak zal eta eragiñak izan baldin ba ziran, besteok etziran, orixe ez, batere motelagoak. ErkiagArran 43.
Geroago eta motelago gure ama ori. Salav 22.
Goizetik beti bertsolari motel samarra nintzan ni. UztSas 22.
Bai zentzugabeak zaretela! Eta Profeten hitzak sinesteko motelak!'Tardi corde'
.IBkLc 24, 25 (IBe e Ir YKBiz 527 motel; Ker bihotz-motel; Lç bihotz berankorretako, He bihotz herabe, TB berantiar, Oteiza biotz pixuko, Dv uzkur, Brunet betar, Or nagi
).
Ni danetan motel samarra izango nintzan edo nintzan. Ni baiño bizkorragoak asko ziran. JAzpiroz 124.
v. tbn. Alz Ram 48. Jaukol Biozk 25. Basarri 41.
azpiadiera-1.2.1
(En contextos negativos, con valor ponderativo). Bere mutillak nola / ez diran motelak. Arrantz 91.
Bere kuadrilla gobernatzeko / ezta izandu motela. TxB I 193.
Esan dedan aitona zar au / etzan jeniyoz motela. TxB II 49.
Joera ori egiñ duena / ezta jende motela. Yanzi 176.
Batxi! ez az, orraitik, / ziri-sartzalle motela!Enb 129.
Ez ago kirtenondo motela!TAgUzt 283.
Disimuluan azpi-janetan / ez da izaten motela. BEnbNereA 262.
Neska mutil-zaleak ankak ariñak ditula, esaera dek; mutil neska-zaleak ere ez dizkik bada motelak, motel! AtañoTxanKan 127.
Azpeitiarra ez da motela / langintza-negoziotan. Zendoia 56.
v. tbn.
EusJok 149. Anab Usauri 145. Uzt Sas 326.
azpiadiera-1.2.2
(V, G, B, BN-baig, R; Añ, vEys(G), H, ZamVoc)
Ref.:
A; Etxba Eib; Elexp Berg. (No ref. a personas ni animales).Flojo, débil, apagado, muerto."Tibio, tépido, flojo"Añ.
"
Izkila motela
", "pilota motela" H."(Vc, Gc, B, BN-baig, R), sonido apagado, poco sonoro"A.
"(Vc, Gc, B), licor de poca fuerza, flojo"Ib."
Gaur argixak motelak dagoz
"EtxbaEib.
"Flojo, de poca fuerza [...]. Sardaua motel samarra dago
"ElexpBerg.
--Zer esan gura dau señari aora emoten jakon gatzak? --[...]. Motelak diriala lurreko atseginik zoragarrienak. CrIc 131.
Egingo diogu arrera motel, otz ta gogo gabeko bat. MgCC 231.
Motela dago [ardaua] , indarrik ez dauka. MgPAb 60.
Saldu ezinda gelditzen diran sagar miñ ta motelak. VMg XII.
Lima batek argitu ta polituten dau burriña latz motela. AñMisE 69.
Bestela gertatzen da / maitasun motela. SorAKaik 115.
Urrutiko ots motel, beti berdiñ ziardun bat. ArrEE 1882a, 98.
Illargia agertzean arpegi motelagaz. ABAmaE 365.
Egosten da su motelean. Cocinan 54 (ap. DRA).
Zarrarentzat epel, motel, ganora ta erakarde bagekoa [da jolasa]. AgKr 49.
Belarriak naikua gor ta motelak. AgG 200.
Txilin pitzatu bat bezela agertu zaigu: len ozen, orain motel. AArdi 25.
Oron bakaldun dan gizonan abotsa, / epel eta motel bakarrik dantzut. GMantGoi 42.
Ur-esnea baño motelagoa [eguna]. LdiBB 36.
Orrela ez izanenean, gerora ere motel, geza, txikia izango degu asterokoa. LdiIL 75.
Gizartekeria, Marx-ena baño motel eta gazagoa, baña gizartekeria. EguzkGizAuz 76.
Garo-tartean motel gelditzen / zintzarri kalaxken otsa. OrEus 329.
Gogoa bizkor, burua motel. EAOlBe 33.
Ur motel arrea. JAIrazBizia 42.
Aren miñen ondoan gureok motel eta kaiskarrak ditugularik. ErkiagArran 184.
Burua argi ta ankak motel. SMZirik 117.
Erakutsi au bage [...] gizon utsen argibideak motelak izango lirake. ZaitPlat 105.
Intzaur handi ta motelak ziran egokienak botateko. OskKurl 77.
Ekarritasun motelagoaz, baiña ala ere berez biurtzen dira oiek [semeak] ere beren iturrirantza. VillJaink 166.
Oso motel irudi zitzaizkidan [bertsoak] , irakurteko beintzat. "Sosos"
.Or(
inGaztMusIx 16
).
Hari eskerrak [...] ene hitzaldia ez dela motelegi izanen; alderantziz ukanen dituela berenaz eskas lituzken bizia eta alaitasuna. LfELit 69.
Ezkila motel bat joiten. XaOdol 294.
Bla!, tiro motel bat Antsone aldetik. JAzpiroz 57.
Zugaitz ttikia izan arren, ez da oso motel oietakoa. Pozoitsua edo benenosoa. Ostolaiz 89.
Motela, nagia aurkitzen zuen arterainoko prosa. MIH 261.
v. tbn. Lab EEguna 72. Txill Let 60. Gand Elorri 68. Zait Plat 54. Uzt Sas 138. Berron Kijote 209. Ataño TxanKan 55.
azpiadiera-1.2.2.1
(Ref. a instrumentos musicales).Poco sonoro. Bizitzen nozu bai, lira motel au / zolituteko. ABAmaE 132.
Arlote orrek, txirula motel batez, ez al zenitun gurutz-bideetan doiñuak errukarriro lardaxkatzen?IbiñVirgil 38.
azpiadiera-1.2.3
(V, G, AN-ulz, B)
Ref.:
A; Etxba Eib; Iz Als, Ulz.
. Soso, sin sal."Soso, sin sal [...]. Berakatz salda au motela dago
"EtxbaEib.
Janari otzaago edo motelago batek. fBIc II 278.
Janari motelak, / edateko epelak. Yanzi 49.
Ikusi doguna [itxasoa] larregi gatz-tsua, da beste au, guztiz motela da arraintsua.Gerrika 253.
azpiadiera-1.3
3.Simple, tonto. Ja, ja, ja, ja! Etzan motela gizona. SorBar 38.
Ez da iñor motelena ba da ere, Espiritu Santuak argittua bere buruko irudittu ta era-aldiak gertakizunak bezala saldu nai ez digunik. InzaAzalp 95.
Berez motela bada, eskolia gora-bera, beti motela. KkAb II 79.
Nori goguak emon leukijon gixon zoli areganik olako seme motelak urtengo ebanik?"Stupido"
.Otx 130.
Gaur tartamutu natorkizu bada, ta zu motela etzeran ezkero, besterik gabe igarri didazu. NEtxNola 28.
Litekena dek, ez aiz motela. UgaldeIltz 65.
azpiadiera-1.4
4.
(V-arr-gip, G-goi)
Ref.:
EI 356;
JMBAt
. "Triste, sombrío"JMBAt.
Nozbaiten motel aurkituta. ABAmaE 164.
Guztiak ebiltzazan itzal da motel negar egitteko gogoaz. EchtaJos 285s.
Arpegi itzal da gogaldi motelagaz. Ib. 202.
Arpegiak motel edo triste daude. UrruzZeruA 88.
Isil ta motel ezkenduen ganoraz apaldu. AArdi 122.
azpiadiera-1.4.1
"
Denbora [...] motela (iluna) da (AN-5vill)"GteErd 86.
azpiadiera-1.5
5."Engourdi. Eskuak hotzez mothelak ditut, j'ai les mains engourdies de froid"H.
azpiadiera-1.5.1
"
Zure erhi mothelekin oro hausten tutzu, avec vos doigts lâches vous cassez toutes choses"H.
azpiadiera-1.6
6.Ceceante."
Mothela da, zizi-zaza mintzo dena
"H.
Ba ziakek basora Antxo motel ori. "Ceceoso"
.OrEus 33.
azpiadiera-1.7
7.Empapado."La (tierra) blanda"IzArOñ.
"
Mótel dauela, que está pesada (la tierra)"Ib. Dinamitak motelak zeudela-ta, Antsoneko sukaldean, ekonomikan berotzen genituan. JAzpiroz 57.
Zezen-plazan, eguerdian, euria egiten zuan [...]. Naiz leku batzuk motel samar zeuden, etzan zearo gaizki. Albeniz 266.
Gañera, plaza motela edo lokatza, zerbait okerra izan nuan. Ib. 169.
sense-2
II.(Adv.).
azpiadiera-2.1
1."Farfullar, motel hitzegin
"Lar.
"Tartamudear, motel hitzegin
"Lar, Añ (itzegin). Euren izketan itz egin dautsiet erbestetarrai, erdizka ta motel bada be. AgKr 95.
azpiadiera-2.2
2.Flojamente, de manera floja. Neurtitzak bear diran legean egiñak dira, baño idurimen gutxi ta geienean motel agertzen dutena dakarte. Inza(
inJaukolBiozk VI
).
Zausk egin dit biotzak, alegia; baiñan [...] apalago, motelago. TxillLet 49.
azpiadiera-2.2.1
"
Oso motel nabill aspaldixan
"ElexpBerg.
azpisarrera-1
AHO-MOTEL.
Tartamudo. Ao-motel ta mingain-zezel naiz-ta. OlEx 4, 10 (Bibl aho-motel; Ur motel).
MIHI-MOTEL.
Tartamudo. Burrukan bizkor izana da, ta / ez mihi-motel eletan. OrEus 302.
Mî-motelari bezala, kantan / mingaiña aska zitzaiona. Ib. 195.
azpisarrera-4
MINGAIN-MOTEL.
Tartamudo; torpe en la expresión. Mingain-motelak alaxe dira, / itzez nâsi ta kantuz ez. OrEus 87.
Esango dute berriz ere mingain motelak garela euskaldunak. MEIG II 46.
azpisarrera-5
MOTEL-ANTZEAN.
Bastante flojamente. Guraso euskaldun asko ikusten / ditut erderaz etxian, / da aien aurrak egongo dira / euskeraz motel antzian. UztSas 291.
azpisarrera-6
MOTELIK.
azpisarrerakoSense-6.1
a)Balbuciendo.
Baña geienetan edo beti [oraziñoa] diñogu otz epelik, ganora bage, nasturik, motelik, deboziño apur baga. AñMisE 127.
a)De modo balbuciente, (hablando) con dificultad. "Motel motel ari da izketan (AN-gip)" Gte Erd 275. Josetxok-be, osta-ostan da motel-motel, agur egieutsen. EchtaJos 344.
azpisarrerakoSense-7.2
b)Tristemente.
Etorri zan lausoagaz, / estaldu zan eguna, / motel-motel, itzal-itzal, / a zan illuntasuna!EchtaJos 86.
azpisarrerakoSense-7.3
c)Despacio, con dificultad, torpemente.
Lenbiziko tximeletak [...] egaka ikasten, zelaitik zuaitzera, nagi nagi, ta motel motel. AgG 43s.
Or dabil motel-motel zakurra / gure baserri inguruan. Jaukol Biozk 82. Ala asi zan motel-motel estalkia irikitzen. JaukolBiozk 82.
Ala asi zan motel-motel estalkia irikitzen. JAIrazBizia 58.
azpisarrera-8
MOTEL-MOTELA.
Débilmente, apagadamente. Iduri dugu ahalgez eta beldurrez gaudela, holako publizitate ederrak ahapetik eta motel motela eginez doi-doia. LarreArtzainE 186.
azpisarrera-9
MOTELXEAGO.
"Motelxégo, más apagadamente" Iz Ulz. Moteltxego ote-diran [oiuak]. OrEus 148.
azpisarrera-10
MOTTEL . (Forma con palat. expresiva).
azpisarrerakoSense-10.1
a)Flojo.
"
Ardo mottela, ez du batere eltzen
"GketxLoiola 33.
Asmoaren azken negargarrien bat sumaturik, ain baitzioan mottela ta illa. LdiIL 103.
Ba-dakigu Augustiñ bere izkuntzaz landara mottel gelditzen dala ardura. OrAitork 5.
azpisarrerakoSense-10.2
b)Tartamudo; (fig.) reservado.
Hasian hasi, ez baita Gaxuxa mottela, zazkitenak sudurrera igorriz elgarri. Gazte 1953 (7), 4(ap. DRA
)
.