1.
(AN-larr-gip; Lcc, Urt I 552, Añ, Lecl, Arch VocGr, Gèze, Dv, H),
arrabia (G; Lar, Añ),
arrabio (V-gip; Lar, Añ),
rabiaRef.:
A(arrabia);
AspLeiz(errabi);
EtxbaEib(arrabio)
. Rabia, furia, cólera."Torzón de tripas"Añ.
"
Errabiagorria, chose qui enrange, met en colère"H.
v. amorru, errabiadura, errabiamendu. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde finales del s. XVII. Errabia es la única forma atestiguada al Norte (hay errabi en Iratzeder). Al Sur hay errabia en JanEd, Lizarraga de Elcano y Urruzuno, y errabi , sin -a constitutiva, en Alzaga, Beovide, Iturriaga, Iraola (32) e Imaz; sg. el editor, tbn. en LE Doc, pero en esta obra sólo aparece errabia. Encontramos arrabia en Astarloa, Moguel y los guipuzcoanos Ochoa de Arin, Cardaberaz, Iztueta, Agirre de Asteasu y Soroa (AKaik 130; cf. arrabiatu en Guerrico); arrabi en Illarramendi (Testim 12, junto con errabi(a) ), y arrabio en Astarloa (cf. fB Ic I app. 13 arrabijo(garri) ) y Arrese Beitia (AmaE 237). Barrutia emplea rabia. En DFrec hay 3 ejs. de errabia y uno de arrabia .
Zonbat dira bekhatü mortal gehienak? --Zazpi: 1. Urgüillia [...] 7. Herrabia. Bp I 54.
Bengatzeko deseo edo arrabiaren kontra, Pazienzia. OA 98.
Pena garratz, rabia, tormentu andiak. Acto 172.
Bitoria eraman baitute deabruaren errabia guziaren gaiñean. HeGudu 98 (SP 75 ifernuko errabiadura).
Desditxa guzien arrabia amorratu batek artu zuen. CbEg II 192.
Yarri ziren egundaino baino herra eta errabia handiagotan. Lg II 201.
Asibálitz emáten bere indár ta errábia guziaréki. LE( inBOEanm 883
).
Errábia andiaréki. LEJMSB 151.
Arrabiaz ta gorrotoz geitzen dizkitzu tentazioak. MgCC 236.
[Tarantularen puzoiarekin] batzuek pozez asitzen dira saltoka [...] besteak artzen ditu arrabia latzak guziai ekiteko ortzka. AA III 378.
Sakramentu oni deutsa arrabijarik andijena. Astar II 227 (114 arrabio).
Jaten ditut / belarren sustraiak / eta izaten ditut / sabel errabiyak. ItFab 34.
Arrabia bizian omen zijoakion erasotzera. IztC 249.
Bañan are arrabia andiagoan ekin zitzaiozkan Franzesak beren lanbideari. Ib. 329.
Hartu zuen bidea, bere errabian, / guziak erretzeko inguru handian. HbEsk 33.
Bekhatoreak karraskaturen ditu hortzak eta errabiak erakutsiren. HbEgia 15.
Ifernuko errabia bat lothuren zeraio. DvLEd 192 (Cb Eg II 106 haserre bizi infernukoak artu).
Zezen bat txit brabua bere errabian / pikara sartzen dana furia aundian. Bil 144.
Errabi gorrian [...] jaso zuan besua azken golpia Inesi emateko. BvAsL 95 (v. tbn. errabia gorria(n) en Elzb PAd 41 y Barb Sup 4).
Errabia handitan jarten da [...] indargabe beita khausitzen. IpHil 22.
Eta alako errabiya artu zuen, atera zan sagardorik pagatu gabe. Iraola 60.
Beste iñori eztiyot, jaunak, / frantzesai ainbat errabi. Imaz( inFrantzesB II 144
).
Herioaren errabia orduan!ZerbIpuinak 334.
Etxean zuen tabako-belhar guzia erre zuen, sukar-errabia batean. BarbSup 35.
Beren errabian mehatxuz hasi ziren Haritchabaleten kontre. Const 31.
Norbaitek, bere errabian, garbitu duela. LarzSenper 58.
Errabiak gidatzen diote eskua. XaOdol 251.
Kontuatu nitzen bizin pronto [...] alaxeko errabia emantzeanen. (AN-gip). PPerFLV 1987, 192.
Derrigorrean mututu zuten / sortuaz ainbat arrabi.Insausti 146.
Ura arrabia artu zuan! Albeniz 138.
v. tbn. Monho 64. Xarlem 794. Dh 161. Arch Fab 105. Gy 300. JanEd I 74. Lap 114 (V 251). Hb Esk 129. Jnn SBi 153. Alz STFer 121. HU Zez 211. Urruz Zer 106. Ox 206. Const 23. JE Ber 92. Zerb IxtS 11. Lf Murtuts 42. JEtchep 41.
azpiadiera-1.1
Ansia, empeño. Errabiarekin bilhatzen nauk, [...] bainan joan duk penitentzia egiteko denbora [...]. Orai eztuk hiretzat Jainkorik. Dh 158s.
Elizaldeko aintzinean, edateko errabia ikharagarri batek hartzen du.ZerbArtho 97.
azpiadiera-1.2
Afición, pasión. Laborantzari zinez emaiten badire gure Eskualdunak, utziko dute hirietarat eta Ameriketarat joaiteko duten errabia. ArbIgand 26.
[...] españolek zezen-kurtsentzat duten errabia hori. Itsutuak dire horietara. HUZez 76.
Hura jokoko errabiak dauka azpitik; karta ukaldi batean sal lezake bere burua. JEBur 108.
Orduz geroztik nindaukan bethierekotz hartua ihiziko errabiak. Ib. 14.
Senda gaitzazu [...] diru-errabitik. Iratz 191.
sense-2
2.Rabia (enfermedad). Xartatzean pikotarik beiratzeko pikota-hazia emaiten den bezala, bota errabiari errabia-hazia [...]. Hara non den hatzemana errabiaren sendagailua. HUAurp 77.
Pasteur, errabiaren sendatzailea. Ib. 79.
Bear diren txerto edo indizioak [txakurrai] eman: [...] errabiaren aurka, txitxarearen aurka. Ostolaiz 33.
azpisarrera-1
ERRABIA-BELAR(errabia-belhar Foix, Bouda-Baum; erabia-belhar S). Ref.: Alth Bot 7; A. "Épervière piloselle à dessous de feuille blanche. Erabia belhara" Alth Bot 7. "Pelosilla, vellosilla" A. "Épervière (bot.)" Foix. "Candelaria de los jardines, oreja de liebre" Bouda-Baum 51. Cf. Urt I 552: "Alysson, errabia senda landárea".
azpisarrera-2
ERRABIAN.
De rabia, rabiando; rabioso, enfurecido. v. ERRABIAZ. Urde hek artiki zituzten, errabian bezala, bere buruak itsasorat. Lg II 139.
[Josep] abisatua / nola zen Herodes / sartu errabian. Monho 92.
Geldi-geldi zegoan [...] gazta nai, eziñ izan, / zalez errabian. ItFab 66.
Zerurat oihuka yartzen da errabian. Gy 132.
Horren gainean, debruak errabian, marrumaz hasten dira. DvLEd 262.
Jende guzia sutan eta errabian bazen Jesusentzat. JnnSBi 28.
[Izpiritu gaixtoak] nola errabian ematen diren eskapatzen zaizkotenean aztaparretarik [...] arimak. Ib. 56.
Zenbait gizon izan ziren errabian hautsi zituztenak kurutzefika hek. ElsbFram 163.
Eta oro erranez errabian. BarbLeg 62.
Errabian arizanik tiroka eta grenada ukaldika. ZerbGerlan 65.
Errabian hurbilduz. (Acot. escén.). LarzIru 90.
v. tbn. Egiat 226. Dh 159. Hb Esk 35. Zby RIEV 1908, 420. JE Bur 44.
azpisarrerakoSense-2.1
Deseoso (de), ansioso (de). Mutikoen ondotik orai neskatoei erlisionea [...] gal-arazi nahiz errabian direlarik. HUZez 105.
Ba, gaixoa oraino hor dago errabian ezkondu nahia. LarzIru 122.
azpisarrera-3
ERRABIAREN ERRABIAZ.
Con gran furia, enfurecido; por rabia, de la rabia. Eztakijela arrabijen arrabijaz zer egiten dabeen bere. Astar II 101.
Orduan, errabiaren errabiaz, Santsunek harroka bat hartu zuen bizkarrean Donibaneko buruzagien [...] lehertzeko. ZerbAzk 33.
azpisarrera-4
ERRABIAZ(arrabiaz Lar). Enfurecido, rabioso, de rabia. "Rabiosamente" Lar. v. ERRABIAN. [Infernuan] animak beti-beti arrabiaz ta garrasiz. CbEg II 205s. Lotsaz ta arrabiaz joan zan su eta garren artera. AA III 548.
Ariago eraso zioten diabruak, errabiaz jo eta zati-zati egiteraño. BvAsL 144.
Jardun bei kalboari arrabioz azka / tiraka ekiteko ullerik ez dauka. ABAmaE 237.
Aithortu behar dugu Itsasuar guziak errabiaz phiztu zituela. LfMurtuts 5.
v. tbn. Mg CC 236. Iraola 32. Iratz 189.
azpisarrera-5
ERRABIAZKO.
Furioso, rabioso. Arrabiazko adia tristeaz esango dio: Ai nere zori gaiztokoa. CbEg II 146s. Herra errabiazko hori asko eta asko aldiz erakutsi dute Yuduek. ElsbFram 168.
Ez baitire entzuten hortz karraska [...] eta errabiazko oihurik baizen. Lap 419 (V 191).
Errabiazko khexu batek gaindi egiten dauku. Ez dea bada hemen legerik?JEBer 93.
azpisarrera-6
ERRABIETAN.
Con rabia, furiosamente. Errabietan, hilen gainetik igaranez, Alemana / Burrustan heldu zaukun orroaz, Parise handia gana.BarbGH 1926, 130.