1.
(L, BN, S ap. Lh
; Lcc, Urt I 5, HtVocGr 378, Lar, Añ, ArchVocGr, H),
lati (S ap. Lrq /latí/). Latín."
Latina, id. latiña: le latin"H.
v. latera, latinera. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos ya desde Leiçarraga. Hay lati en autores suletinos (junto a algún ej. aislado de latin en Constantin). En DFrec hay 53 ejs. de latin .
Ifernu hitz haur, latinetik hartua da. LçABC I 8v.
Nola hebreu, greka, latin, erdara. EZMan I 6.
Eskuarazko lehenbiziko hatsapenak, latin ikhasteko. ES 400 (v. tbn. en contexto similar Or SCruz 18, Or in Gazt MusIx 24 latin ikasi, ES 95, Mst X, Bv AsL 25, Ag Serm 496 lati(n)a ikasi, ES 95, Laph 69, Ardoy SFran 80 latinaren ikaste-).
Euskerari eratxi zaizka Gaztelaniatik, latiñetik edo beste hitzkundeetatik, hitz asko. LarCarta a Mb 279.
Jakinzaleen [...] lengoajeak latiña ta griegoa dirala. CbEBO 9.
Bere euskera klaru [...] ta errikoai [...] zegokienean, texto edo latiñik batere gabe [esplikatzen zuen]. Ib. 60.
Zuen semeak eztakie latin edo ingles. AñMisE 214.
Badakizu latina ere?ElzbPAd 79.
Latin-mordoiloa. AzcPB 324.
Latia ere bazakian bere ustez. Const 37 (16 latina).
Etziala ikasi latirik. Ib. 38.
Virgile persulariak latin ederrenez aspaldi erran zuen: [...]. ZerbAzk 5.
Izan zituen bere lanak latiña menderatzen. Vill(
inGandElorri 18
).
Euskal-itz-urrena latiña baiño latiñago baita. Or(
inGaztMusIx 24
).
Japondarrena, turkoena ta latin zaarrarena. Ib. 24.
Gure itzulpen au latiñaren oiartzun sor bat besterik ezpaita. IbiñVirgil 24.
Zer kastillano ta zer latin! Nik naikoa diat euskera.TxGarmBordaB 100.
Heien okzitanoa baita aspaldi latinarekin kotsatu zen mintzaira. LarreArtzainE 191.
Latin klasikoaren ereduz. MEIG VII 183.
Auzia sub indice utzirik ([...] bidenabar aipatzen dudan ahuntz-latina). MEIG V 106.
v. tbn. Ber Trat 44r. Ax 18 (V 9). Hm 37. Oe 17. Dh 76. VMg XVI. fB Olg 174. JJMg BasEsc VII. MarIl VIII. Izt C 468. Hb Egia 130. Aran SIgn 64. Laph 50. Zby RIEV 1908, 605. Elzb PAd 80. Elsb Fram VII. A BeinB 41. HU Aurp 190. Arb Igand 56. JE Bur 155. A Ardi 9. Enb 127. Etcham 107. Zub 79. Ldi IL 138. Etxde AlosT 12n. Mde HaurB 28. Lek SClar 111. Mattin 119. Osk Kurl 116. Ardoy SFran 72. Lf in Casve SGrazi 7.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp. o como adj. precediendo al nombre)."
Latin-hizkuntza, langue latin"H.
Nahiz latin-herriko umea, nahiz Greziakoa. ES 385.
Latin gauzak ere Euskaraz erakusten zituena. CbEBO 18.
Latin gramatika. Ib. 18.
Latin berba batzuk. fBIc I IX.
Griego, hebreo eta latin itzkuntzetan. IztC 468 (v. tbn. Ub 3 latin-hitzkunza
).
Parisen, latin karrikako etxe batean. Laph 98.
Nekez lotzen zen lati gramerari. Const 16.
Lati hitz horier. Ib. 16.
Lati letzione emaiten. Ib. 15.
Bi orduz latiñ-izketan. OrTormes 105.
Ikur horiek latin etorkiko direla. MdePr 230.
Baina Frantzian eta orokorki latin herrietan [...]. Ib. 41.
Latin kultura. Ib. 225.
Latin poeta. Ib. 188.
Latin-kutsuz. Or(
inGaztMusIx 22
).
Latin hitz hoiek. Xa(
inMattin 118
).
Latin-ikasketak. IbiñVirgil 22.
Latin-eskola. NEtxLBB 284.
Latiñ-puxka auek eta beste onelako batzuak dirala ta [...]. "Y con estos latinicos y otros tales"
.BerronKijote 20.
Latin eredura euskara egokitu. MIH 254.
Latin fonologia. Ib. 196.
Latin bertsoetan. MEIG IV 118.
Latin silaben luze-laburra. Ib. 118.
Latin edo erromantze etorkiko leku izena. MEIG VII 114.
Latin-joskeraren malkarretan. MEIG VIII 79.
azpiadiera-1.2
(Pl.).
Latiñak eta guztiak ikasita zeuzkan ba ta. Umea bai argia! Ag G 320. Latiñak ikasten amaitu zunean [...]. Etxde JJ 17. Aako Juan Beltz latin-zalea / bezain zuur izatea / ez zizun zeruak opa-eta / ez zaite sartu latiñetan. Berron Kijote 26.
azpiadiera-1.2.1
Asi zan deika frailliorri izkuntzan diran itz gogor [...] guztiak esanaz; eta onek oratu gura izan zetsanian bere latiñak esateko, atzka [...] apurtu biar eban fraille gizajua.Etxba Ibilt 465.
azpiadiera-1.3
"Latin, fig., dicho incomprensible o muy confuso. Etxera nintzanian / andria ohian, / kolero burian, / latina mihian: / "Kokina, hordia, galdia / nun hago gaur?" / "Txu, txu! / Edana niagon gaur". Canc. Pop." DRA. Gainerako berririk nik ez diot jakin; / berek untsa dakite, enetako latin. Oxald(
inAstLas 72
).
Esan didakan erdia eztiak ulertu al izan. Neretzat latina latin dek eta erdera ere latin. AArdi 18.
Astiro astiro mintzatzen zan, ta halaz ere Patxi ta lagunentzat latiñ zan berak erraiten zuana. Hain garbia zan Selinpiak zerabilen euskara. OskKurl 217.
sense-2
2.
(L, BN, S ap. Lh
; H). (Adj.). Latino, de la lengua latina; que está en latín."Latin, qui appartient à la nation, à la langue latine"H.
v. LATINEZKO. Heuskarazko hitzak, nola skribatzen, hala letra guziekin latinén anzora pronunziatzen ere dirade. LçAdv * 7v.
[Erromarrak] entseiatzen ziren bere hitzkuntza latinaren [...] hedaraztera. ES 108.
Galduko dela orai artinoko orthografa eskuarak, orthografa frantses eta latinarekin duen aria. MarIl VIII.
Irakurtzen nitian [...] liburu izpiritualean diren othoitz eskuara eta latin guziak. ElzbPAd 36.
Ez zakizkala landare horien izen ez frantses ez latinak. ZerbAzk 89.
sense-3
3.(Uso adv.).En latín.v. LATINEZ. Nola latin minzatzen den emasteaz. Volt 168.
Eta emakumeak latin mintzo ziren, orai gu eskuara bezala. ES 169.
sense-4
4.
(L, BN, S ap. Lh). (Sust.).Latino. Latin, español edo franses yeloskorrak / goibeldu, ahal guziz, eskaldun zaharrak. HbEsk 5.
Europako latin katoliku nahiz adimentzaleak. MdePr 314.
Hauzo izan dituzten Indi-Europarren artean, Latinen aurretik, leihorreko Keltak izan dira. Ib. 189.
[Irlandarrek] Latinenganik ikasi bazuten ere zer den kultura [...]. Ib. 226.
Angula --Donostiako txitxardina, Frantsesena, la civelle bertze batzuena, Leptocephalus breviostis Latinena-- bada egundaino bezenbat. ZerbAzk 50.
azpiadiera-4.1
latina. (Forma de fem.). Latina. Aita errokeño baten eta latina baten semea. ArtiIpuin 47.
azpisarrera-1
LATIN HARTU BEHARRA.
"Latin artu bearra izaten da (AN-ulz), hay ocasiones en que hay que renegar" Inza Eusk 1926 (3-4), 10. "Latin artu bearra ere izaten da. Apaizak bere esanari indar emateko latiña erabiltzen duen bezela, aldiz itz gogorragoak esan bearra izaten da" (AN-ulz) Inza NaEsZarr 1416.
azpisarrera-2
LATIN-HERRI.
Mundo romano, países que hablaban latín. Latiñerrikoak ave, bizi zaite, alkarri esaten zioten bezela, guk Agur edo Adios esaten diogu. AgSerm 545.
azpisarrera-3
LATIN ESAN.
"Latiñ esan, decir algo confusamente" (V-ger) Ort Voc. --Ontxe esan... baztoz? --Ezetz, gixona, latiñ esango yuetak ela?OrtOroig 16.
azpisarrera-4
LATINETIKO,
LATINETIKAKO.
Del latín, procedente del latín, descendiente (continuador) del latín. Inguru latinetikakoa da, ez erromantzetik hartua. MIH 346 (v. tbn. 345). Latinetiko erdarak errazagoak dira. Ib. 132. Latinetiko itzulpenak. Ib. 169. Latinetikako hitzetan. MEIG IV 71.
azpisarrera-5
LATINEZ (L, BN, S ap. Lh, Lar).
En latín. "Latinamente, latiñez" Lar. "Idus, illaren egunak Latiñez kantatzeko era bat" Ib. Latinez [...] skribatu. LçAdv ** 7r.
Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu nola egin baita latinez, franzeses [sic] edo bertze erdaraz. Ax 19 (V 10).
Errazü kredoa latiz. Bp I 40.
Eskribu hori, bada, irakurri zuten judu hainitzek, zeren hurbill baitzen hiritik Jesus gurutzefikatu zuten lekhua eta eskribatua baitzen hebraikoz, grekez eta latinez. HeIo 19, 20 (Dv latinez
).
Euskeraz, erdaraz edo latiñez itzegitea. CbEBO 44.
Errazü Paterra latinez. CatLan 69.
Izkribatua dago latiñez. IztC 475.
[...] asi zan esaten latiñez. AgAL 101.
Eskuaraz ala latinez bardin trebe niz. Ox 205.
Ez eban itzik egiten latiñez. OrTormes 105.
Keja eskuaraz emana nion / erderaz eta latinez. Auspoa 97, 140.
Orduan apheza latiñez hasi zitzaion. OskKurl 38.
Liburu bat atera zuen latiñez. VillJaink 21.
Latinez kantatzen zuten. Xa(
inMattin 117
).
Mezak latiñez emoten ziran aldietako jaietako meza nagusiak. EtxabuKontu 50.
Ez ahantz, lehenik, latinez zela meza orduan. LarreArtzainE 27.
Latinez mintzatzeko gai zirenak. MIH 211.
v. tbn. Mat 337. Ber Doc 84v. SP Phil 92. Tt Onsa 180. Gç 31. ES 91. CatLav 21 (V 18). Lar SAgust 5. Ub 108. LE Ong 1v (latines). Dh 77. VMg X. MarIl XXIV. It Fab 16. Gy 249. Aran SIgn 15. Elzb PAd 79. Elsb Fram 97. HU Zez 35. Azc PB 251. CatJauf 99. Ir YKBiz 501. Mde Pr 246. Lek SClar 111. Zerb Azk 6. Or in Gazt MusIx 20. Ibiñ Virgil 24. Alzola Atalak 58. Xa Odol 29. Latiz: UskLiB 112. CatS 1. Ip Hil 250. Const 38.
azpisarrerakoSense-5.1
(Con jakin, ikasi, etc. ).(Aprender, saber, etc.) latín.
Vaticanoko maixu batekin / ikasi biet latiñez. TxB 216.
Oriek prantzesez nik latiñez baño gutxiago zekitek. AnabUsauri 39.
Latiñez ta griegoz yakin. LdiIL 49.
Non omnis moriar, esango zukeen hark ere latinez ikasi izan balu. MEIG III 99.
azpisarrera-6
LATINEZKO(Lar, Añ). Latino, de la lengua latina; que está en latín. Latinezko deklinazionak. ES 400 (v. tbn. 98).
Fedroren latiñezko ipuiak. VMg IX.
Nolako arrotasuna berriz latiñezko itzkuntzarekin liburu onen asmoa agertzea? Ib. IX (v. tbn. Aran SIgn 49 latiñezko itzkuntza).Latiñezko izkerea. Ib. X.
Latiñezko antziñeko itz-neurtu asko erabilten diran batzuk. Belaus Andoni 22. Infernu edo inpernua latiñezko itza da. Inza Azalp 115.Latiñezko gramatikan. TxB I 41.
Usterrail asko, guztiak zuriak beltzezko idazkunakin, geienak latiñezko izenakin. AnabUsauri 104.
Mar-marozka latiñezko zeozer irakurten ebalakoa egin eban. BilbaoIpuiB 147.
Gaztelaniazko ta latiñezko olerkari asko. Vill(
inGandElorri 18
).
Betiko abesti latiñezkoa abestuaz. EtxabuKontu 83.
Ari zitzaigun latinezko "suus" eta "ejus" esplikatu beharrez. LarreArtzainE 119.
Latinezko lan garai eta ezaguna. MIH 237.
Latinezko etorki garbia. MEIG VII 183.