1.
(BN),
txirul (Lar),
txirola (L; Lar, VocCB.(V, G, L)),
txirol,
txurula (S; Gèze, VocCB.(BN, S)Dv(S)),
txulula (S; H(S)),
txula,
xirula (B, BN-mix; Dv, H),
xirola (L, BN, S; SP, Deen I 403 (sirolla), Urt III 188, Dv, H),
xiula (L, BN, S; H),
xurula (S; Lecl, Dv(S), H, Lander(BN) ap. DRA.)
Ref.:
A (txirula, txirola, txurula, xirola, xirula); Lh (txülüla, xirola, xürüla); Lrq /čüüla/. Flauta; referido tbn. de modo específico a la flauta tradicional vasca de tres agujeros, especialmente a la de menor tamaño."Flauta"Lar, A."(Duro está el) alcacer para zampoñas, uzta-bellarra gogor, txirulik eztuk or
"Lar.
"
Txürüla, fifre"Gèze.
"Flûte de ménétrier, de tambourin"H.
"Flûte, fifre"Lrq.
Cf. VocNav s.v. chirula. Tr. Las formas con tx- se encuentran en todos los textos excepto en los labortanos y bajo-navarros, donde hay x-. En DFrec hay 10 ejs. (3 septentrionales) de txirula y 4 (1 sept.) de xirula. Gauza arima gabe soinu emaiten dutenek ere, edo den xirula edo harpa. Lç1 Cor 14, 7 (He, Dv xirola, TB, Bibl xirula, Ker txirola, IBk txirula; Ol txistu, IBe txulubita
).
Xirolari haize eman eta soinu eragiten zaion manera berean. ES 385.
Etzen bozkariazko eta musikako xirola eta soinurik errepikatzen etzutenik arkaen aitzin gibeletan. Lg I 300.
Pompak joiten atabala, artilleriak xirula.Iraultza 135.
Zarrabet, txirol, bolin. IztPo 74.
Bibolin albokiaz, / txilibitu eta txirolaz. UlibGabOs 2.
Txirola jo ta kanta, / or zaude zalantzan. ItFab 175.
Jiten zen [saldoa] lasterrez ene txurulala. ArchFab 137.
Olhetako besta eder hortan bazirela xirola, ttunttuna eta xirribika ere. ElzbPAd 55.
San Inazio martxa joaz, bata txirolakin eta bestea atabalarekin. Apaol 122s.
Eskualdunen leheneko thanburin eta xirola alegera hura. ZbyRIEV 1908, 84s.
( s. XX)Tiruriru lotzen baitzen bere xirolari. EGAlm 1903, 40.
Harturik bere gisako xirola bat, eman zarokun aire bitzi bat. Prop 1905, 181.
Menpeko batzuek xirula joiten zeieten edo xirribinka. JEBur 93.
Hiru orenetan jin ziren Xuberotarrak, ttunttuna eta txulula joz. Ib. 140.
Xuberotarrak, . Ib. 140.Txirularen abesti bigunaren pean lokartuak bezela zeuden alderdiak. LhYol 45.
Urhatsik ez ditake han egin xirribit zerbeit, xirula edo guziz "phonographe" direlakoetarik entzun gabe. ZerbMetsiko 348.
Xirulak eta armonikak bazterrak bozkarioturik. Zub 54.
Erran gabe dua [...] soñülariak xahü üskaldunak diela, lehen eta orai bethi berak: txüla eta tabala. J.B. MazérisGH 1933, 308.
Beste aldean zurezkoak: txirola, klarinete, oboe ta besteren bat. AY 1934, 9.
Txirula ta danboliña / entzuten dira mendijan. "Chistu"
.LauxAB 19.
Iñazio Danbolin, / txirula garbitu ezin. OrEus 159.
Musikalariak jarraitzen zitzaizkion txirula ta ttunttunarekin. EtxdeJJ 173.
Nere txirul ozena. IbiñVirgil 51.
Zazpi odi ezberdiñez egindako txirula bat. Ib. 35.
Asi dire gure organoak lehenik beren xirola guziekin, gero xirribitekin. Herr 5-11-1959, 1.
Udan, aldiz, zoazi / Arturik xirula / Gazten jostarazterat / Orai artian bezala.LuzKant 138.
Hortik txürülak lagunduko ditu Satanen dantzak. Lf( inCasveSGrazi 11
).
Txirula, danboliña, triska ta zaldabaia joten dabez. OnaindSTeresa 79.
Berek ikasirik, xixtua, zilbotea, ttunttuna eta xirula.LarreArtzainE 191.
"Gure" erdal egunkariak, euskal orri, zerrenda, mendiko oihartzun eta guzti, hor ari zaizkigu noiz alboka, noiz xirula, noiz adarrak joz. MEIG IX 65.
v. tbn. Ldi UO 29. Arti MaldanB 207. Gazt MusIx 91. Txirola: Ir YKBiz 154. Anab Poli 95. Xirula: Ox 133. Etcham 163. EZBB II 134. Xirola: Gy 114. Hb Esk 223. Lander RIEV 1911, 594.
azpiadiera-1.1
txirola (L ap. A
; Lar),
txulula (HeHVoc(s.v. xirola)→A, H),
txurula (S ap. A),
xirola (HeH Voc, Dv, H),
xirula (Dv, H),
xiula (H),
xurula (H). Silbato."Chifla, chiflo", "silbato" Lar."Sifflet"Dv, H.
"Silbo"A.
Haurrek xirulak egiten dituzten bezala. DvLab 387.
Gaztain pherdez xirula egiten. JEtchep 16.
sense-2
2.txulula (H), xirula (H), xirola (H), xiula (H), xurula (H). "Par extens., le ménétrier lui-même" H.
azpisarrera-1
TXIRULA-DOINU.
Música de flauta. Ez ote zidan nere txirul-doiñuz irabazi akerra emango?IbiñVirgil 38.
azpisarrera-2
TXIRULA JO.
Hacer rechifla, burlarse de. Bereala igarotzen da aita karmentarra [...] argitaratu nuen obrari txirola jotzera. IztCarta a JJMg 7.
azpisarrera-3
TXIRULA-JOLE (xirola ioile SP),
TXIRULA-JOTZAILE (xirola- Urt III 188).
Flautista. Eta gitarrarien boza, ez musizianoena, eta ez xirola eta tronpeta joileena. HeApoc 18, 22 (Ip txürülari).
Ikhusi zituenean xirula yotzaleak. TBMt 9, 23 (SalabBN xirula yoile
). Txirul-jotzaille baitzan. IbiñVirgil 36.
azpisarrera-4
TXIRULAN.
Tocando la flauta. Kantan eta txirolan / ik Damon garaitu?ItFab 188.
azpisarrera-5
TXIRULA-HOTS.
Sonido de flauta. Soñutxo bat dator / txirulots lez goxo. GoenY 1934, 93.
Iturri baten txirula-otsak. LauxAB 25.
Lorak dantzan txirula-otsez. Ib. 45.
azpisarrera-6
TXIRULA-SOINU.
Sonido de flauta; música de flauta. Xirula soinu egin drauzuegu, eta etzarete danzatu. LçMt 11, 17.
Xirola soinuak bere izanez mudantza jakinik eztu. ES 385.
azpisarrera-7
TXIRULA-SOINULARI.
Flautista. Eta xirula eta tronpeta soinularién bozik eztatek hitan gehiagorik enzunen. LçApoc 18, 22 (He xirola joile).
azpisarrera-8
TXIRULA-TXERTO.
Nombre de cierto tipo de injerto. Tutua higi ez dadientzat, ozka batzuek egiten dira basatearen muthurrean eta ezpal ttipittoak plegatzen dira inguruan tutuaren gainera. Hori xirula-xerthoa deitzen da. DvLab 387.
azpisarrera-9
TXIRULA-TXISTU.
Sonido de flauta. Zer kanta suerte den xirola xistua edo manjura soinua. ES 395.
azpisarrera-10
TXIRULA-TXISTUZ.
Tocando la flauta. Gaua orduko bazaudelarik xirola-sistuz artzainak. Iratz 132.