Tr. Pertenece fundamentalmente a la tradición vizcaína, si bien el primer testimonio es de Larramendi y se encuentra algún ej. en Arrue, Apaolaza y Zaitegi; tbn., con sdos. que se apartan del tradicional, en Birjin, J. I. Arana y Orixe.
sense-1
I .(Vb.).
azpiadiera-1.1
1.
(V; Lar, Añ, msOch, H, ZamVoc)
Ref.:
A;
IzUrrAnz(begitantziñua);
EtxbaEib;
SMEiTec2 137
. (Con aux. intrans. bipersonal).Ocurrirse, figurarse, parecer (a alguien), imaginar(se) (a menudo erróneamente o sin base cierta)."Parecerle así equivocándose", "fascinar, alucinar", "figurársele a uno", "representárse(le) algo a la imaginación" Lar y Añ."Alucinar, fascinar (c.) begitandu, usterazo
", "aparentársele, imaginársele", "aprehender, imaginar: (V) begitandu" Añ."
Begiundu, id. begitandu: figurarse"msOch 10.
"(V, G), se figurer, croire. Begitantzen zaie nekazariak aditu dituztela erdera euskeratuak (Mg). Syn. iduritzea, uste izaitea
"H.
"(Vc), hacerse ilusión, alucinarse"A.
"Figurarse, formarse ilusión. Es de conjugación neutra dativa: Se me ha figurado, begitandu yat
"ZamVoc.
"
Begittandu ein jat, se me ha figurado"IzUrrAnz.
"Figurarse, imaginarse, parecerle a uno. Begitxandu jata beste bat ziñala
"EtxbaEib.
"Presentarse ante los ojos, aparentar a simple vista o en un mirar"SMEiTec2 137.
"
Ikusi orduko zure alabiak ezkutuko zeoze bazebillela begittandu jatan, da enebillen oker
"Elexp Berg. "Asieran oso leku politta begittandu jakon, baiño oso urrin zeuan kaletar batendako" Ib. v. iruditu..
Esan biar ditube [pekatu] guztiak begitandu arren lotsagarriak diriala. CrIc 180.
Osasuna eukan artian, begitandu jakon ezeguala beretzat bildurgarririk ta ez jakola inor berba bat esaten azartuko. Ib. 32.
Nola nai konfesatu ta komulgatu badira, begitantzen zaie kunplitu dituztela Elizako aginduak. MgCC 211s.
Begitandu jakon, mundurik mundu urtenda, olgau ta olgau eginda, aztuko jakola. MgCO 189s.
Begitandurik, gauza zuria ikusita, janariren bat zala, erori zan bere etsaiaren atzaparretan. VMg 65.
[Igelari] begitandu zitzaion bera ere azi ta gizendu zitekeala idi ura bezela. Ib. 39.
Bere oia [...] errejistraitia gaitzkinaren billa, eta an begitandu eta figuraitan iaten gauzak apartau eta bidakurtzetan erretia. msOñ2 82r.
Zeinbat geijago asmaubago sail onetan, ainbat gatxago ta aldatsago begitanduten jatan. fBIc I VI.
Leza baten galduta, euliz beteta daguan abere bat begitanduten jat pekatuban daguan arimia. fB Ic III 232.Egun baten orazinoian nenguala, beingo baten, zelan ez nekijala, aurkitu nintzan begitandurik Infernuban nenguala. JJMgBasEsc 91.
Orain eskribietan naguan denporarako, begitanduten jat, akordaubagaz, gorputzeko indar gustijak falteetan deustala. Ib. 93.
Eguzkijaren onduan ifinita, onen argitasuna begitanduko litxakegu iluntasuna beriagazko. Ib. 23.
Begiraune bat egitia da asko, edo benturaz eurai goguak emotia edo begitandutia zerbait egin deutsela, [...] aora datorkijuen gustija esateko. Astar II 103s.
Jakiturija auxegaitik ezin gauzia dan baño beste modutan begitandu leikidijo. Ib. 3.
Sartu zaitekez Elexara bildur ikara lotsazkoaz: begitandu bekizu zeruan bertan zagozala. AñEL2 16 (
EL1 13 iruditu
).
Sazerdotea sakristiarik eta altarako urteeran begitandu bear yaku Yesukristo Yesemaniko ortura bidean. Ib. 101 (EL1 92 adierazoten dau).
Juan zan eurak [Jesusen zaurijak] gana, mun egin eutseen, begitanduten jakola au egiñaz batera sikatuten zirala. UrMarIl 109.
Zenbat utsegitek, txikijak begitandu leitekezanak, ez ondo begiratutia gaitik [...] alanbere Marijari asko aserratu eragiten deutseen!Ib. 91.
Une atan beratan artu eban emakume donga arek itxura bildurgarri bat, allagiña ze, begitandu jakon piztija ikaragarri bat. Ib. 28.
Bera dala ederrena begitanduten jako. (Isp[aster?]). Bon 9.
Jaun hura beñgoan ikusi zuenean, Jaungoikoak zerutik bialtzen zion Aingeru bat zala begitandu zitzaion. ArrGB 133.
Erregiña bat begitanduten niri zatxataz, / albo erriok eresten jataz menpekoak. ABAmaE 191.
Ezin kantau nei ezelan bere / Astarloarik ill zala, / ezpada txiki begitandurik / mundu au itxi ebala. Ib. 118.
Neri begitantzen zait alferra izango dala berriro eskribitzea. Apaol 47.
Lagunaren atzetan amar erpe, amuak langoxe okerrak, ekusazala begitandu iakon. ABeinB 90.
Burua iaso ta begiak zabaldu ebazanean, auntzaren musturra ta agiñak begitandu iakozan bestearen arpegian. Ib. 91.
Orregatik ainbeste bidar begitandu zaizka gizonari eztiran gauzak.AgSerm 194.
Gau guztietan oera etzin baño lenago, ilteko aurrean eta Oleazinoeko Sakramentua artuten egoala begitandu eta iruditutea. ItzAzald 168.
( s. XX)Gantzak ere bazituzan / ikaragarriyak, / begitanduten jatan / morena, / errotako arriya. Noe 80.
Juan egin zanian / plazara agertu, / zezen bat egin jakun / guri begitandu. EusJok II 53.
Baña edur ganeko oñatzak atzekoz-aurrera egonik, begittanddu be etxakan iñori Bertoldak jauregittik urten ixan leukianik. Otx 87.
--Aberetzat artu gattuz beronek bein-beñian! [...] --Urrundik orixe begittandu, gaxo oneri. Ib. 112.
Iñoiz baiño liluragarriago, guragarriago ta eskurakoiago begitandu yakon. ErkiagArran 97.
Logura zan, nunbait, baiña ez etorkion lorik begietara. Burkoa gogorregia egoala begitandu yakon. Ib. 59.
Uezaba intzala begitandu jatan. Jauntxo itxura geiago eukan biargiñana baño: garbi jantzita ta eze-be ez eiten. SMZirik 32.
Pitagoraren ustekizunen alde ari dala begitandu lekioke norbaiti. ZaitPlat 69.
Etengabe arian ari dan ekaitz-erauntsia, goitik beraino erorten dan dorrea, uztaiak iaurtitako gezi beldurgarria, egonean egon daudela begitandu oi zaizkigu. Ib. 41.
Eladeko eredurik ederrenaren lilura berarengan markesturik eta urraturik begitantzen zaigu. Ib. 109.
Ara onaka igesi lez yoiala norbaiteri begitandu, eta aots gogorra entzun zan: --Kontu orregaz! Ostu egin dau-ta!ErkiagBatB 29.
Nik praille bi ba-naukazala asteko ikusi nebanean, gauzea egiña begitandu yatan. OnaindSTeresa 87.
(Con aux. trans.).Hacer creer, dar la inmpresión. Erromeri zale batek, gauza bat bestien alboan doianean izaten dan irudiak begitandurik, esan deusku erderaz: el tubo en donde estamos va bajando. AgIoan 158.
azpiadiera-1.2
2.(Con aux. trans.).Ver, avistar. Gardubak klabelina begitandu ezkero.(Isp[aster?]). Bon 9.
Jerusalen aldeko Jafa deritzan Siriako kai ondo aitatura allegatuta, lau egunera Uri Santuba begitandu zuten. AranSIgn 39.
azpiadiera-1.2.1
Mirar. Bertara begiratu eban, da argi ziriña ta illuntasun ao-zabala baiño besterik ezeban ikusi. Gaiztakeria ontasunetik eta ezaintasuna edertasunetik ondoen ezautu daroaguzan antzera, illuntasuna begitanduteko bere, argia bear izaten dogu. ABeinB 89.
azpiadiera-1.3
3.(Con aux. trans.).Representar. Liburua idekitzearekin batean ikhusi nuen tailuntz bat, bizitz-izpiritualeko hirur izandurak begitantzen zituena. "Une image qui représentait"
.Birjin 111s.
Antzeste bat, zeinak atzartasuna begitantzen baitzuen hiri batetako murruen gainean ezarri zain bat bezala. Ib. 173.
Au ez da irakurri bakarrik, entzun bakarrik egitten, baita ikusi ere yardule edo begitantzale nabarben oriik begitandu oi dutena. OrLEItz 40s.
sense-2
II .(Part. en función de adj.).
azpiadiera-2.1
1.
(H). Ficticio, imaginado, imaginario."
Begitandua (V) chose imaginée, qu'on se figure être"H, que cita a Mg. Zerren bear dan ur egiazkoa ta ez begitandua, bateoa ona izango bada. MgCC 176.
Osoro bekatu mortal jakinak, dudakoak ta begitanduak Konfesoreari agertzea. Ib. 162.
Onexek dira okasiñoko etxea ez largetako asmu eragozgarriak, ez benetakoak, bai azalezko irudituak ta begitanduak. AñLoraS 27.
Ezpadozu gogo ta animorik largateko arimako galbidiak edo okasinuak, zure damuba begitanduba ta guzurrezkua da. MgCO 249.
Au ezagututen ez daben guraso askok, interes begitandubeen atxakijagaz edo eureen seme alaba nasaijei gusto emote arren, [...] isten deutsee euretara juaten. JJMgBasEsc 115.
Badago egiazko damu ta propositu bear dan legezkorik pekatuaren bide edo okasiñoe urrekoetatik alde egin gura ezpada? --Ez ezelan bere, ta bai ao utsekoa ta begitandua. CatBus 49s.
azpiadiera-2.2
2."
Begitandua (Vc), el iluso"A.
Zorijonekotzat eukan ordu atan Demoklesek bere buruba. Baña onik onenian, dakus zorioneko begitandu onek bere burubaren gañian burdiña zorrotz, leunaren leunez argi egiten ebana. MgPAb 216.
sense-3
III .(Sust.).
azpiadiera-3.1
Imaginación, figuración. Deritza txaarrari bera leezkuak diriala beste gustijak [...]; eta alan onelakuenzat gerizarik txikijena, euren begitandurik arinena edo irudirik urrinena da asko [...] juizijo egiteko bera dan modukua dala bestia bere. Astar II 180.
azpisarrera-1
BEGITANDU ERAGIN.
Hacer imaginar. Berez dan baino astunago ta penatsubago begitandu eragingo deutsala diabrubak, daukan estaduba. fBIc III 370.
Banidadia da, edo ezaintasunak estalduteko, edo dan baño edertasun andijagoko bat begitandu eragiteko. Ta zer da au ezpada engañuba?JJMgBasEsc 188s.
Konfesinoe jenerala agiñduko deutseela pensauta, ta gatxa dala Diabrubak begitandu eragiñda. Ib. 83.