Tr. Documentado desde principios del s. XIX. Turuta es la forma mejor documentada. Turruta es propia de los autores septentrionales del s. XX. Hay además turrunt en Zavala, turrunta en Añibarro y D. Aguirre (G 216; el único ej. de este último es determinado), y turunta en Iztueta y Ezale (1899, 138b). En DFrec hay 4 ejs. de turuta.
sense-1
1.
(L, BN, S, R-uzt; Hb, Dv, H),
turrunta (V?, S; Izt 118v, Dv, Zam Voc),
turruta (Hb, T-L),
turrunt,
turunta (L, BN; Lar, Añ, Izt 118v, Hb, H),
turruntu (Dv),
durruntu (Dv),
tuhunta (HtVocGr 434, Lecl, Dv, H(+ tuunta)),
tuhuta (H(s.v. tuta), A),
tuuta (L; H(s.v. tuhunta))
Ref.:
A(tuhuta, turuta, turrunta);
Lh(turuta, turrunta)
. (Nombre aplicado a diversos instrumentos como cuerno, trompa, corneta, trompeta, clarín, bocina, etc.)."Clarín"Lar.
"Trompeta, trompa"Añ.
"Trompette, corne à vent, cornet à piston, cor de chasse"Hb.
"Los instrumentos de este concierto cacofónico suelen ser cencerros, cascabeles, paderas, calderos, [...]. También se usaban adar-turrutak (trompetas de cuerno)"AEF 1931, 52."Trompette"T-L.
Cf. VocNav: "Turuta, trompeta o corneta [Roncal]. En Pamplona llaman turutas a los cornetas de un Regimiento". Cf. durunda (2). v. 1 tuta, tuturuta. Angeruak turrunta bildurgarriari ots eragin ezkero. AñEL2 45.
Dedarrez bada eta turrunt zarrai / ots eraginik, ziñoen itsuak.ZavFab,
RIEV 1907, 534. Azken judizioko turutak bere deia heltzen duenean. DvLEd 257.
Turuta jotzen abiatzen denean, orduan iganen dira mendira. "Buccina"
.DvEx 19, 13 (BiblE turuta jotzean; Urt adartronpeta, Ur tronpeta, Ol, Ker adarrots, Bibl marro adar).
Amoina egiten duzunean beraz, ez jo turuta zure aitzinean. "Tuba"
.DvMt 6, 2 (BiblE ez ibili turuta joka; Ol turutotsik, Ker turuta-otsik; Leon ez jo tutarik; He, TB, SalabBN, Ur, Ur (V), Echn tronpeta; BOEanm tronpeta soñuan, Ip trunpetotsez, Hual tronpeta sonuz; tbn. en Ir YKBiz 127 ez turuta yo-arazi).
Gerralariai turuta jotzen zaien bezela. AgSerm 362.
Turunta eta adarren zaratak ausi eben ixiltasun ikaragarria. [...] Aurreratuten dira gudari-talda biak.Ezale 1899, 138b.
( s. XX)Ez duguia engoitik eskual herrietan aski klairon eta heien iduriko turruta zoroetarik. JEBur 185.
Turuta ><-tu> ikaragarriak / idekirik ildegiak / bilduko ditu il guziak. EgutTo 6-3-1919. Atabalak eta turrutak, errabia gorrian ari. BarbPiar II 7. Alemanen turruta saminak noiz nahi aditzen zituen. Ib. 23.
Zillarrezko deiadar edo turuta ori etzuten ikusi. OrSCruz 16.
Aiei dei egiteko turuta edo korneta batek bear egiten ziola. Ib. 16.
Bein ere ez dun irean kitara-otsik entzungo, ez eresirik, ez txisturik, ez turutarik. OlApoc 18, 22 (Ker, BiblE turuta).
Turutak asi zalapartaka, / mutillak il edo bizi. OrEus 397.
Ollarren zidarrezko turutak / goxaren bidietaz yatorzak. LauxAB 25.
Mirandako konde gaizto orrek / jo egixuz zidar-turutak. Ib. 100.
Gerlarien turrutak ari zirelarik. ZerbIxtS 43.
Borontzezko turutaren otsera zapart egin zuten. ZaitSof 29s.
Ziztakoan, begi-klixkan, azken-turutaren otsean; turutak otsegingo baitu, ta illak gordin piztuko dira, ta gu berrituko gera. OrQA 201.
Entzuizu zeruraño / turutak izigarri derauntsan, / aprikar mairuaren / gudurako deadar. GaztMusIx 99.
Turuta joten bada / bizkorra mutilla. BEnbNereA 204.
Ikasteko zeuden oraindik adarretan (turutetan) putz-egiten. IbiñVirgil 93.
Goizeko zazpietan soldadu koxkor batek zintzo jo die turuta edo diana. TxGarmBordaB 49.
v. tbn. TAg Uzt 49.
azpiadiera-1.1
Bocina; sirena. Bertan entzun litezke [...] gizadi marmarretak, malluen danbatekoak, itxasontzien turruntak. AgG 216.
Arriskua aldendu dala adierazten duan turuta entzun bezin laister."Las sirenas"
.EAEg 20-4-1937, 1536.
Auto baten turuta entzun bedi. LabSuEm 192 (214 automobil-turutak).
TTURUTTA.
"Corneta, turuta, tuta. De consiguiente tturutta o ttutta será el cornetín" A DBols.
azpisarrera-2
TTURRUTTAN.
Dim. de TURUTAN. Gau-ainerak jantzan hasiak ziren. Pentze igelak tturruttan xixtuz ari ziren denetarik. GH 1973, 368.
azpisarrera-3
TURUTADUN.
"Qui a une trompette" Dv.
azpisarrera-4
TURUTA-JOTZAILE,
TURUTA-JOLE.
Clarín, trompeta (el que lo toca). Gudari turunta jotzalleak. IztD 72.
Stussi, basozaña. Uri, turuta yotzalea. GoenY 1934, 92.
Turuta-jole ta abeslariak doiñu berean goratu ta ospatu eben Jauna. Ker2 Par 5, 13 (BiblE turutajole; Ol turutari
).
Calabriar turuta-jotzaile koxkorra. MEIG I 158.
azpisarrera-5
TURUTAN,
TURRUTAN.
Tocando la trompeta. Turrutan ari zen, jaun erretorak gazte multxo bati eman turrutetarik bat ahoan. Barb Piar I 73.
azpisarrera-6
TURUTA-HOTS,
TURUTOTS.
Son, sonido de trompeta, de clarín. Lauda zazue turuta-otsez, lauda zazue maniurra eta gitarraren gainean. DvPs 150, 3 (Ol turutots, Ker turuta-ots; Or turutaren otsez, BiblE adarsoinuz).
Ura turuta (tronpeta) otsa jai aundietan! J. B. AyerbeEEs 1912, 63.
Bere aingeruak bidaliko ditu turutots ozenekin. IrYKBiz 412.
Oiu ta turutots erri guziak aditzen zitun . (Ex 20, 18). OrMB 235.
Turut-ots itoa bezelako oiua entzuten da. IbiñVirgil 109.
Apolon-en esanetara makurtuz turutotsez baiño artzai-txirulaz ari naiago dula diño. Ib. 48.
Gudarien turuta-otsa. AlzolaAtalak 88.
v. tbn.
Turutots: Ol Mt 6, 2 (Ker turuta-ots). Ker y BiblE Num 10, 6.
azpisarrera-7
TURUTA-SOINU.
Son, sonido de trompeta, de clarín.
Turuta-soinuz huna non tudan guziak. Elzb Po 202. Eizarien irtenaldia, alai ta pozez, zalapart aundia ateriaz, adar ta turuta soñuz. Garit Usand 17. Turruta soinu luze bat. GH 1926, 362. Turruta soinutan atheratzen zaizkote gureak. Barb Piar II 33. Gaberdiz, etsaia ba zetorrela ta, turuta-soñua jo. Or SCruz 29. Turut-soinuz ohi du / deiha adirazi / --tximistindar denean / ate-txirrin bizi--. Eguzk in Onaind MEOE 715. Bertze nehork etzuelarik turruta soinua adiarazten ahal. Othoizlari 1954 (n.º 3), 22. Jainkoa oihu artean igan da, Jauna turruta soinuan. Elizako Liburua (1961), 347 (ap. DRA). Klason, tranbia, turuta soñua entzun bitez. Lab SuEm 189. Ez al dituk aditzen orko zaldi-irrintziak, eta turuta-soiñuak, eta danbor-otsak? Berron Kijote 200.