Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde el s. XVII, aunque su uso es más frecuente al Sur (sobre todo en el s. XX). La forma general es mamu . Hay mamo en Zamarripa y Azkue y, junto a mamu , en Arrese Beitia. En DFrec hay 23 ejs. de mamu, meridionales.
sense-1
1.
(V-m-gip, G, L, B, BN; Lar, Añ(G), VocBN, Dv, H, Foix, AApend),
mamo (V-gip)
Ref.:
A;
SatrVocP;
IzArOñ(mamo)
. Fantasma, monstruo, coco."Fantasma que pone miedo, mamu ikaragarria
"Lar, Añ.
"Coco, figura fea"Lar.
"Estantigua, mamua, izugarria
"Ib."Marimanta, espantajo de niños"Ib."Paparrasolla, voz para poner miedo a los niños"Ib."Tarasca, figura de Sierpe que sacan en la procesión de Corpus"Ib."
Ez horrat ioan, mamua bada, n'allez pas là, il y a un fantôme, un monstre. [...] Ez uki, mamua da, n'y touchez pas, c'est une vilaine bête"H.
"Fantôme, khüsoa, mamia
"Foix.
Cf. VocNav s.v. mamu y mamute. Ikhusten tu lehoñ, tigre eta berze mamuak, / zeñetara Deabruak baitire mudatuak. EZMan I 104.
Mamu izugarri ta egiazko iduripenak eskuaz bezala [...] aienatuko dira. CbEBO 29 (v. tbn. mamu izugarri en Ugalde Iltz 45 y Lab SuEm 173).
Mamü ikharagarri batzü. Egiat 171 (v. tbn. mamu ikaragarri en Lf in Casve SGrazi 10; ikaragarrizko mamu en Ag G 156).
Trublatu ziren eta erran zuten: mamu bat da eta beldurrak oihu eginarazi zioten. TBMt 14, 26 (HeH, SalabBN, Dv, Echn, Leon, Ker, IBk, BiblE mamu; He fantasma, Ol iratxo
). Ez ninteke beldur errateko nihoiz ezdela izatu Brahmarik, eta alegiazko izen bat dela hori, sorginena bezala: xoroak baitire, eta izanen ere bai, mamuek behar dute bizi! HbEgia 58.
Mamu ikhargarri guziak. Atheka 57.
Erregiña dohakabiari mamu eta altamak agertzenn zazikola iduritzen zaio. Ib. 59 (en el texto aparece mainu, pero hay mamu en el ms. (BOEl 219)).
Mamu bildurgarriak ara ona dabiltzaz. ABAmaE 363.
( s. XX)Fuera gauazko mamiak eta gau-iñarak!Eskual 11-12-1908, 3. Ez egin gero eutsi ta tati, / mamoak eroan ez zaizan...ZamEEs 1917, 199.
Beren makurkeri gaiztoetan jarraiki utziak balegozke egiazko mamuak izango lirake. "Monstruos"
.ZinkCrit 42.
Iduritzen zaio suaren ondoan mamu batzu harat-hunat badabiltzala. BarbSup 173.
Mamu-bulto bat jauzian heldu zaiote aintzinerat, oihuka, karrasiaka. BarbLeg 147.
Hiru begiekilako mamu beltz larri batzu. JEBer 92.
Eguzki-loreak ere uxatzen ditu illunpe-mamuak edo gaue-gauekoak. JMBELG 79.
Ipuiari itxura ematearren asmatutako mamu batzuk. AltLB 35.
Gure Potxolo, gure Potxolo, / mamua juateko egin azkar lo. NEtxAntz 117.
Iparrak kendu dizkio zuaitzari bere orriak. Mamu-antzo gelditu zaio enbor billostua. Vill( inJainkElorri 17
). Lo eiten ez duan aur gaiztoari / mamua agertzen zaio tentari. NEtxLBB 315.
Zer izan zitezkean, mamu-itzalak ez-ezik edo beste munduko norbaitzu?BerronKijote 193.
Edo beste mamu zerbaiten begi iluna hantxetan guri so! LarreArtzainE 38.
Etxetan maindirez bildurik eta katez josirik ibili ohi diren mamu edo iratxoak. MEIG I 174.
v. tbn. Anab Usauri 83. Laux BBa 6. Ir YKBiz 530. Herr 30-5-1957, 4. Gand Elorri 174. Vill Jaink 76.
azpiadiera-1.1
(Fig.). Asmatu egin bear zerbait. Bestela, mingostu egingo dit bizitza utsegin nuelako mamuak. TxillLet 92.
Argi da badagoela beste eragozpenik, "mentalisten" mamua uxaturik ere. MEIG VI 114.
azpiadiera-1.2
(Ref. a las esculturas que coronan la iglesia de Ondarroa)."
Kortzeleko mamuak, [...]. Fantasmas de la cornisa parroquial de Ondarroa"ZubkOnd.
Kortxeleko mamukaitik esaten zana ez eban aintzakotzat be artzen.Auspoa 270, 68.
Arrizkio an dago gure Leokadi arri biurtute kortxeleko mamu artin. Ib. 70.
Bearbada, gaiñeko musturretan dituen mamu-akaz apaiñagoak izango zirala iruditu bide jaken. EtxabuKontu 71.
azpiadiera-1.3
Espantapájaros."
Mamu bat zen baratzaren erdian, xorien izitzeko ezarria, c'était un épouvantail au milieu du jardin [...]"H.
Galtza batzu, asko landetako mamu edo marika batzuek ez baitzuzketen nahiko bele-fiken iziarazteko ere. BarbSup VII.
sense-2
2.
(V-m, BN-baig ap. A),
mamo (L-ain ap. A). Insecto, bicho."
Mamo, piojos y pulgas (voc. puer.)"A.
Bare ta marraskulo ta osterantzeko mamo txikiak ianiko ta eguzki sargoritsuak zimelduriko orri edo ostoak. ABGuzur 153.
[Koko itzak] geienean, mamua, inguma, bidutzia edo mozorroa esan nai du. Mok 14n.
Oxin (pozu)-inguruban egaizka ebillan mamu (koko) batek. Altuna 81.
Zer da hantxeko mamu beltxa ogi-alhor horren erdian?LfMurtuts 7.
Arraiak uraren axalean zenbait / mamu atzemanka eiten baitu jauzi. "Insectos"
.OrPoem 556.
azpiadiera-2.1
Ez duela muskerren ez eta bertze edo zoin mamu hortz gaben beldurrik.HU Aurp 99.
sense-3
3."(V-m, L-ain), disfrazado, máscara"A.
Agertzen da Mikaela, modan emana... maska edo mamu bat bezala. BarbSup 52.
Beren tuntun, dantzari, mamu ta zomorrodunekin, [...] joan ziran lenbizi, uriaren goiko mugaraño. EguzkRIEV 1927, 426.
Jai oriek beren dantzari, mamu ta guzi ospatu ditzakete. Ib. 427.
Gizonezko gazteak geienak mamu jantzita. EtxabuKontu 96.
sense-4
4."
Mamu, el condenado a coger a otros a correr (G-azp)"AApend.
sense-5
5.
(V),
mamo (V; Añ, Izt 20r)
Ref.:
A; A Apend e Iz ArOñ (mamo). (Adj.).Tonto, bobo, sinsustancia."
Azkanengo mamo gorri (V-m), azken putz (G-bet), gurripato el último"A EY III 296.v. 1 mamau, mamalo, mamala. Mutill erdi mamo bat egoala lotan. ABAmaE 206.
[Fortunak] bertsolariai eman zien etorria, / mamoak ziradenai buruko argia. Ib. 333.
Itxok, itxok puskaten, ez dok ain mamua. Ib. 97.
sense-6
6.(Adj.)."Il s'applique aux personnes grandes, de figure hâve et maigre, d'habillement étrange. Emazte mamua!, spectre, épouvantail de femme!"H.
Gizon gaxoa ugazaba mamu ta anker orrein otsein, morroi ta jopu egiten dabelako. EguzkGizAuz 90.
sense-7
7.(Adj.)."
Mamo, eguraldi mamo, tiempo molesto"AApend.
azpisarrera-1
MAMU-JAI.
Fiesta de disfraces. Iñauteri ta mamu-jaia iruditzen zait. TxillLet 129.