Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Son escasos los ejs. de la primera mitad del s. XX. La forma mejor documentada es p(h)isatu, seguida de p(h)izatu que se encuentra en algunos autores septentrionales y en Lizarraga de Elcano, y pixatu en Erkiaga y en algunos autores guipuzcoanos del s. XX. Hay además un ej. de pisetu en Añibarro (GGero 107) y pixetu en ForuAB (87). En DFrec hay 5 ejs. de pisatu, 2 de pixatu y 2, septentrionales, de pizatu.
sense-1
1.
(Urt I 261; -ph-H),
pizatu,
pixatu (-au V-gip ap. EtxbaEib),
pisetu,
pixetu. Sopesar, valorar, estimar, considerar."Adversare, phentsáketan haritu, [...]pisatu, [...] kontsideratu
"Urt I 261.
"Peser ses paroles, sa détermination, les raisons, motifs, etc. Gizon arina da mintzo dena bere elheak ongi pisatu gabe, [...]"H.
"
San Migelen kontura ei dago gure on eta txarrak Jaungoikuan aurrian pixatzia
"EtxbaEib.
Gauzá ungi pizá eta konsidera dezanak, hala eridenen du. LçIns F 3v.
Dohain prezioso hunen dignitatea eta balioa konsideratzen eta pizatzen dugula. Ib. B 4v.
Birjinak hitz hauk zituen / bere baithan pisatu, / eta pagurik etxera / haurrarekin bihurtu. EZNoel 83.
Iaungoikoak gure obra guztiak, kontuan, pisuan eta neurrian kontatzen, pisatzen eta neurtzen baititu. Ax 137 (V 90).
Pisatu ezan balu zer errezibitu zuen, asko zuken bere konbertitzeko. Hm 212.
Pisa konfesio perfektak zenbat ontasun handi berekin dakharten. Ib. 201.
[Ene hitzak] eztira pisatu behar munduko iujeamenduaren pisuan. SPImit III 3, 1 (Ch, Pi neurt(h)u, Mst, Ip phezatü, Ol neurri, Leon haztatu
).
Laster sentitzen eta pisatzen dugu zer pairatzen dugun bertzeak ganik. SPImit II 5, 1 (Ch hitzez berretzen, Mst, Ip phezatzen
).
Ea beraz zuhur gisa / debotak zuhurzia / dugun, eta gero pisa, / zertan dugun bizia. ArgDevB 153.
Ungi pisa / hill ondoko zortheaz. Ib. 147s.
Haren obra onak eta gaixtoak oro examinaturik, eta balentza batetan bezala onsa pisaturik, [...].TtOnsa 34.
Filosofoen erranak ongi pisatu behar dira, egiazkoak iduri izan arren. ES 198.
Pisazazu zer erraten zaitzun, kontu egiñ gabe nor den erraillea. Ch I 5, 1 (SP behazazu, Mst gogua emazü, Ol begirazu, Ip gogoa emazü, Leon beha
).
Pisatu biardituzie zeuren arimak, eta konsiderazazie zenbat balio duen . (AN, s. XVIII). FLV 1992, 324.
Infernuko tormentu betikoak zer diran sobra ikusi, ta pisatu dituzula. CbEg II 125.
Mediku onen amorioa ondo pisa ezazu. CbEg III 289.
Piza ongi itza erran baño lén. LEProg 120.
[Medisenzia] mortal ala benial diren pizatzen erauntsi gabe. AR 438.
Emengo egite guztiak pisauko diriala Santuarioko Pisutegian. CrIc 31.
Lagunaren maithatzeko ditugun bertze arrazoinak ongi phisaturik. Dh 250.
Pisau egizuz zeure berbak, zeure gurarijak, zeure ustiak, zeure asmuak, zeure burutazinoiak ta zeure naijak. fBIc II 234.
[Pisu] batian pisetan dozu zeuk bestia gaitik dinozuna, eta orduban arin eta txikija deritzu; bestian pisetan dozu bestek zugaitik dinuana. Astar II 192.
Emaztek ere badituzte lanak, / gauza ungi pisatuz, ez naski xumenak. HbEsk 172.
Heien arrazoinak entzuten ditu, phizatzen ditu. Laph 250.
Adin hartan gutino / gauza phisatzen da. Balad 232.
Gaztegi haiz oraino hi, Pello, gauza horren ongi pisatzeko. ElzbPAd 12.
Gauzak ongi phisatuz eta ongi izendatuz. ElsbFram IX.
Behar litazke botzak, ez khondatu bainan phizatu. Ib. 62.
Nola pisatuko baititutzue bertzeak, eta hala hala, pisatuak izanen zarete . (Lc 6, 37-38). Lap 209 (V 93).
Ez dugu konprenitzen eta pisatzen ahal, zoin den handia [sofrikario hori]. Ib. 414 (V 188).
( s. XX)Aiek aztagan pixatuko duzute gezur-maitasuna ta irrika bizia. OrMi 33.
Hobe diagu biek / elgar aditzea, / gaztigu baino lehen / gauzak pizatzea. Etcham 148.
Phisatu haren obra guziak. ZerbIxtS 71.
Zure hitzak ontsa pisatuz emanen duzu errepusta. LarzSenper 90.
Horiek denak haztatuz eta pisatuz, zinez, ene burua zorretan daukat. LarreArtzainE 208.
Gipuzkoa-Nafarroetako aditza, [...] oraindik orain neurtua eta pisatua izan da. MIH 385.
Argudioen indarra pisatzeko. MEIG VII 116.
Ez naiz nor teologia aldeko arrazoiak neurtzeko eta pisatzeko. MEIG VI 173.
v. tbn. He Phil 54. Monho 100. Gco II 62. Pisetu: Añ GGero 106.
azpiadiera-1.1
Kontenplatzea asko duzu / Seme Jaunaren sahetsa; / Hunen Odola pisa zazu / ea zeiñ den aberatsa. Gç 141.
sense-2
2.
(AN-egüés-ilzarb, B; Lcc, SP, HtVocGr 401, VP, Lar, Añ, H; ph- Dv, H),
pizatu (AN-5vill-erro, BN; VocBN, vEysLh),
pisetu (AN-olza),
pesatu (R-uzt),
pixatu (AN-gip-ulz, V-gip),
pixe (V-ger)
Ref.:
Bon-Ond 159;
A(
pisatu
);
OrtVoc(
pixé
);
Lh(
phizatu
);
EchaideNav 252-253;
IzR 396;
ElexpBerg 258;
GteErd 258
. Pesar."Pesar"Lcc.
"Pesador, pisaitan deuena
"Ib."
Pisatu, pesar [...]. Pisua (pisatzekoa), pesa"VP 79v.
"
Pésa izurála niáurek, que lo pese yo mismo"IzR 396.
Piza dezatela hogoi eta bors esko opil. Volt 212.
Ni naiz hemen kontatzen eta pizatzen dodela diru haur. Ib. 227.
Gurutzea da bere beso biakin balanza bat, zeñean pisatu zan Kristoren gorputza. LarSermAzc 45.
[Irur bolattoak] pizaturik balántzan. LEDoc 122.
Luurrak aztertuten, zidarrak eta metalak topeetan, ta piseetan. fBIc I 41s.
Bestiak guzurra dinuelako, engañetan dabeelako, dongaro neurtu, edo pisetan dabeelako. Astar II 73.
Ezin pisatu-al kobre eta burni. Lard 206.
[Khuia] atheratzen dute bere erroekin eta den guzia phisatzen. DvLab 76.
Batek ikhasi du odol atheratzen, bertzeak lur izartzen, bertzeak zakhu pisatzen. HbEgia 134.
Pisatu zaitu [Jaungoikoak], ta zure jakinduriak arrotu ta puztu zaitualako, pisuan arin aurkitu zaitu.BvAsL 304.
Pixau genduan enda / zazpi libra egiña / axe bai mokordua / gustora egiña. JanEd I 103.
Katua pisatzen gabiltza. UrruzUrz 25.
Sartzean kabalak pizatzen dituzte, denak. JEBur 172.
Pilota plazan pizatzen dituzte ileak, zamaka, mihise eta marregetan inguratuak. Zub 98.
Anton Kokoak aztatu (pixatu) ditu / axuriak tegietan. OrEus 238.
Gauzak pixatu eta neurtzeko erabili oi diran tresnak.EAEg 11-10-1936, 21.
Pisatu genduan da / bost kilo buztana. AndAUzta 123.
--Pixa ezazu. --Kilo erdia, amabost franko. AnabAprika 22.
Ementxe egingo ditue pixau burdiñak, txatarrak, loroak. ErkiagBatB 121.
Ikus ditekena, uki ditekena, pisatu ta analizatu ditekena: orra Jakintzaren gaia. VillJaink 67.
Baserritarrak nai du/ beia pixatu.Olea 54.
Romana lengo pisu aietan pisatu genituan [amorraiak]. JAzpiroz 151.
Ahotan hartzen dituzun gaiak, berriz, ez dira ez metroz ez kanaz neurtzen, ez kiloz ez libralaurdenez pisatzen. MIH 215.
v. tbn.
AstLas 67. DurPl 76. Tx B I 228. Pixatu: Alz Burr 16. Pizatu: Gatxitegi Laborantza 168.
azpiadiera-2.1
"
Pixau, ver. tran. pesar. Pixairazu, Txomin, liberdi bat istarretik, pésame, Domingo, media libra de la pierna"EtxbaEib.
Pisatzen duzu hainbertze libera sukre zenbat ere beituzu libera yus. ECocin 48.
azpiadiera-2.2
(Aux. intrans., uso reflexivo)."
Atzo pixau nitzan
"ElexpBerg.
sense-3
3.Ejercer presión. Jadanik zure fletxek egin darotzkidate xoil zauri handiak ene ariman, eta pisatu duzu zure eskua ene gaiñean . (Ps 37, 3). Gç 44 (
(
Dvgogortu zure eskua,
)(
BiblEjo nau zure eskuak;
)(tbn. en ExIzp (ed. 1716), 313 pisatu duzu
)
).
Ezen zure eskua pisatu izan da gau eta egun ene gaiñean: halako maneraz non [...] zorionez itzuli bainaiz zuregana . (Ps 32, 4). Ib. 43 (
(
Dvene gainean dorphetu den zure eskua,
)(
BiblEgainean nuen zure esku gogorra
)
).
Santa Maria, oitu nola, bere argi, ta olioarekin orazioan etorri, ta ziñatu, mantilla ibaiean bota, ta aren gañean aisa pisatzen, ta pasatzen, an zeuden guziak arriturik ikusi zuten. CbEg III 345.
sense-4
4.
(Volt 48, Urt, H; ph- Dv, H). Cargar(se), hacer(se) pesado.
"Aggravans, haunditzen, pisatzen, pisuago errendatzen, akhabatzen duena, [...]. Odor aggravans capita, [...] usaiñ... burua pisatzen, akhabatzen, pisuago errendatzen, egiten dituena
"Urt I 432s.
"Agravescere, pisatzea, [...] tzar, fastikos, gaitzago egitea
"Ib. 433.
"S'appesantir"Dv.
v. pisutu. Gizon guzien pena eta maledikzione komunak, zeiñek ene arima pisatzen baitute. Ch III 26, 2 (SP kargatzen, Mst sorthatzen eta gibeltzen, Leon koropilatzen eta berantzen
).
Ene pasioneen kargak pisatzen nau. Ib. 48,4 (Mst bereganat aphalerazitzen nizie, Ol toiltzen naute, Leon leherturik naukate
).
Kontinuatu zuen bekhatu egitera, eta pisatu zuen bere bihotza, hark eta haren zerbitzariek. UrtEx 9, 34 (
Dv
dorphetu,
Ur
astundu,
Ol, Ker
gogortu,
BiblE
setatsu jarri ziren
).
Logalez pisatuak ziren. HeLc 9, 32 (
TB
loak pizatuak;
Lç
logalez kargatuak
Dv
loak arthikiak,
BiblE
logaleak jota
).
Konbersazionea pisatzen da, kritikaren eta gaixtakeriaren zenbait pikho han balsatzen ezdenean. Mih 65.
Hatzeman zituen lo zaudela, ezen heien begiak pisatuak ziren. TBMc 14, 40 (
Lç, He
kargatuak,
Dv
nagituak,
Ol
astunduta,
BiblE
astun
).
Badu arimen karga pisatzen diona. HbEsk 104.
Kulpadunaz urrikaltzen baldin bada, eta gero hau okerreko bidera itzultzen, damuak eta dolamentuak pisatuko du judikatzalearen buruaren gainetik. ArtiTobera 273.
azpiadiera-4.1
"Pesado, pisatua. Lat. pensus, ponderatus"Lar.
sense-5
5."Pesar, tener peso"Lar.
"À l'intransitif: peser, avoir tel ou tel poids: Zenbat phisatzen du, zure ustez. Syn. et mieux phisu izaitea: zer pisu duke xahal hunek? // Avoir de la pesanteur. Haizeak ere phisatzen du, [...]"H.
"
Zenbat pixatzen dozu?
"ElexpBerg.
Tr. El aux. aparece, más o menos con la misma frec., con marca de objeto pl. o sing.
Bere armaak piseetan ebeen berreun, ta irurogeta amabi libra sendo. JJMgBasEsc 176.
Zerriak pisatu izan ziola ogei ta lau arroba, eta zortzi libra. IztC 187.
Bost umeak pisatu izan zituzten amabostna arroba bataz beste. Ib. 187.
Lau libra omen zuben / berriz pisatuta, / baita pozik jan ere / ondo gisatuta. JanEd I 75.
Txerri-solomo eder bat gutxinaz dozena bat libra pisatuko zituana. ZabGabon 75.
[Katuak] ogei ta amar ontza pisatu zituan. UrruzUrz 25.
Berrogeta amar erralde / zerbait gutxiago, / errotako pisuetan, Monona, / pisaturik dago. Noe 82
(84 pixaturik dago
)Nere emazte zanek, amaika arrua pixatzen zitun. AlzBern 58.
Len eun kilo pisatzen zuen / orain ezta sei arrua. TxB II 174.
Amasei arrua eta erdi / pixatzen zuana baiña.MendaroTx 338.
Ontziz, zemaikien trasteak egazkarirako geitxo pixatzen zuelako. JAIrazBizia 106.
Diamantetan ematen zaio / berak pixatzen duana. Basarri 187.
Zonbatsu pizatu behar duen behikundeak. GatxitegiLaborantza 155.
Zenbat pisatzen zuan / ikusi nai bera. AndAUzta 123.
Gizon kozkor-bikaña zan. Pixatuko zituan larogei ta zortzi bat kilo. Salav 37 (106 pisatzen
).
Danen arte seireun kilo pisatu zituztela.BBarand 165.
v. tbn. Ur Gen 24, 22. JAzpiroz 151.
azpiadiera-5.1
Zenbat pisatzen duen / egiyazko penak. Bil 134.
Lauzak ene burua etzidan ukitu, / baina nire gainean du haunitz pisatu. / Nire presioa zela ezin dut ukatu. ArtiMaldanB 215.
sense-6
6.Pesar, valer. Nerekiko aizezko, ta aizeak daraman esamesa batek geiago pisatuko du, nere salbazioak baño. CbEg II 84.