Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga; al Norte, hasta mediados del s. XIX, sólo aparece en autores suletinos. En DFrec hay 4 ejs.
sense-1
1.
(gral.; Lcc, VP 89r, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , VocCB , Dv, H)
Ref.:
Bon-Ond 140; VocPir 278; A; EI 159; Lrq; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; EAEL 11, 296; Elexp Berg ; Gte Erd 189, 270, 247; ZestErret
. Tripa, vientre."Rugimiento de tripas, tripan otsa
"Lcc(v. TRIPA-HOTS).
"Tripa, vientre"Lar, Añ.
"Ventre"ArchVocGrVocBNVocPir 278.
"Anda buscando medios para tener lleno el estómago, tripearen ala dabil (V)"A EY III 255.Cf. Lrq: "Tripa est employé exclusivement [...] pour parler de gros mangeur, de festoyeur". Erabilten gaitu ilabetean / bere tripearenzat errastruan. Lazarraga B15, 1182v.
Edirotzen da ene tripea gaur ondo. Acto 220.
Tripako bere gose gaiztoarekin. MbIArg I 221.
Arranoaren aztaparrek, balenaren tripak [...] bara-erazi eliroiekiena. Egiat 225.
Danza zaite orái, arin duzuláik tripa. LEProg 118.
Jonas bere adiskidia arrain baten tripan dauka bizirik. fBIc I 57.
Bazkariya sartzeko / tripa zimurrian. Echag 269.
Sarzen den guzia agoan, andik pasatzen déla tripará. EvANMt 15, 17 (Hual, Samper tripa; Lç, He, TB, Dv, Ur, Ip, Echn, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe sabel
).
Arhan sobera janik tripa sorterazi. Etch 338.
Triparaño estaltzen / duen belarrean. ItFab 198.
Gizonentzat ahalke tripa handiegi. HbEsk 15.
Tripa engañatubaz promesekin gero artuko dubela nai duben guztiya. SorGabon 37.
Nik este bakar bat det tripan. UrruzUrz 52.
Arek gastau nai gitxi, ta asko aurratu, / Onek dana bestera, tripan gura sartu.ABAmaE 236.
Tripa hura ongi bethetzen ahal zuen eta mainatzen. ElsbFram 145.
( s. XX)Nolare ezun sartu nabaja tripatik. Mdg 126.
Eman diyo ostiko bat tripan. Iraola 96.
Barriaren barriaz tripa guztiya minduta geratu ziran. KkAb I 121.
Tripa sekulako kurrinketan ari delarik. StPierre 28.
Tripan berriz etzuan / gose faltarikan. Noe 110.
Nork konda ihiztariek [dorreko burdinazko oilarrari] igorri ziozkaten tiroak! Biga bazituen triparen erdian. ZerbGerlan 34.
Arrai batzuk tripa zuria gora azaltzen ziran. AnabPoli 18s.
Tripea bete-beterik eroialako. BilbaoIpuiB 254.
Tripia bajatzia nai bok etorri ari apopillo neu nagon lekura. SMZirik 57.
Gosea tripan xorrotx delarik. JEtchep 114.
Trankil trankil tripa gainean etzanda [zakurra]. OskKurl 162.
Tripek eztu gezurrik. (AN-larr). InzaEsZarr 165.
Tripa ez du betetzen hiriko aizeak. XaOdol 150.
Tripek ez du jairik. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1075.
Begia tripara beño andiago.ZMoso 64.
Tripa bete ta segi. BBarand 102.
Otz egiten eban, da tripa utsik gañera.Gerrika 244.
Horra nun arrapatzen dutan ez-untsa, tripatik sofritzen zuela. Etchebarne 143.
v. tbn.
Xarlem 519. DurPl 81. Gy 272. Bil 124. Xe 180. EusJok II 25. JanEd I 77. Elsb Fram 145. Zby RIEV 1909, 103. HU Zez 74. Alz STFer 119. AzpPr 85. Arrantz 124. Ox 100. Etcham 232. Or Eus 368. Lf Murtuts 27. Arti Tobera 285. And AUzta 74. Uzt Sas 86.
azpiadiera-1.1
"
Auntz orrek... bi ume egiteko tripa samarra daukala uste det
"GketxLoiola(s.v. samar).
azpiadiera-1.2
(V-arr-gip, G-azp-nav, AN, B, L-sar, Ae, Sal, R-uzt; Urt, Ht VocGr,VP 89r, Lar, VocS, Añ, Gèze, H), tipa (-e AN-5vill). Ref.; Echaide Nav 136-137, 140; EAEL 298.
(Pl.) Tripas, intestinos; entrañas. "Boyau" Ht VocGr 335 y Gèze. "Abomasum, [...] tripak" Urt I 35. "Tripas, tripak" Lar. "Entrailles, tripak" VocS. "Tripas, intestinos, tripak" Añ. "Átarako dazkít trípek" (B) Echaide Nav 137. "Tripek orroaka deukoz (V-arr-gip)" Gte Erd 247. Leher artino bere tripak betherik. TtArima 59.
Marmar dabiltza tripak / ardoaren billa. Meagher(
inIztC 469
).
Demoniño balz batek tripaak aterata kendu eutsan bere bizitza. Zuzaeta 82.
Badabiltzkio tripak / jateko zaleak. ItFab 135.
Zeinbat gaitx egingo eban / damean tripetan!AzcPB 250.
Otsoari ezkapatu zitzazkan tripak giltzurinetarik, eta kostilla guziuak baratu zitzazkan tortilla batian. Mdg 170.
Abelgorri bizi batzuk [saldu], il zireanen narruak, adarrak, azurrak eta tripak. EchtaJos 309.
Beñaten tripak Iruñerat yinezkioz nahasixeak baitziren, han sartu eta utzi zituen gorputzak atxiki nahi etzituenak. Zub 71.
Xerriaren tripak uzten ditu haren aldean. BarbLeg 128.
Begie luzeago tripek baño. (AN-larr)'Jateko geiegi artu ta ezin janez uzten duenaz'
.InzaNaEsZarr 349.
Tripak gaixotuta dabil. BBarand 180.
v. tbn. Xe 232. Basarri 25. Osk Kurl 199.
azpiadiera-1.2.1
(H). Tripas de animal (callos, etc.) preparadas como comida."
Idi tripa bat
"H.
v. tripaki. Xingar puska bana lehenik, gero zikiro tripa. ZerbIpuinak 329.
Asi naz bada aparitan, nire tripei ta ogiari aginka. OrTormes 79.
azpiadiera-1.3
(Entendido como depósito de los sentimientos de rabia, etc.). Cf. TRIPAK JAN, triperre. Ez al dazaubez lur oneik, nire tripa erreak? ABAmaE 436.
Ditudalako iya pare bat zapata, / gitxienez urratu zugana jiraka; / orregaitik daukadaz tripok irakiten. Ib. 298.
Jeneralak ez dakit zer duen tripan zuen kontra. StPierre 31.
azpiadiera-1.4
"Dans le sens de 'pensée secrète'. Behar diagü jakin zer din tripan, il faut que nous sachions ce qu'il a 'dans le ventre'"Lrq.
Cf. TRIPA-HANDI (b), tripagabe. Jeneralak ez dakit zer duen tripan zuen kontra. StPierre 31.
sense-2
2.Panza de una vasija, de una embarcación, etc. "(Au fig.), on le dit pour le ventre, la partie renflée d'un vase" H. --Ontziyak ere tripa utsik gaizki ibilduko lirake. --Orrengatik besterik ez bada ondarra eramaten dute. SorBar 103.
Huntziko tripa barneko makiña izugarriak. OskKurl 126.
sense-3
3.(Pl., fig.).Tripas, cosas del interior. Tripa guztiok lenengo kanporatu geuntsazan [etxiari], lurrian asi ta tellaturaño. Gerrika 140.
azpisarrera-1
TRIPA-ALA.
v. tripala.
azpisarrera-2
TRIPA-HANDI.
azpisarrerakoSense-2.1
a)(tripandi Lar, Añ; tripaundi V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
"Tripón" Lar y Añ. "Ventripotente. [...]Guisasolan ziran tripaundixak" Etxba Eib. "Barrigón. Tripaundi bat da diretoria" Elexp Berg. Cf. VocNav s.v. tripaundi. Erroi, meaka ustela, tripa andia. (Valdizarbe, 1544). ReinEusk 36.
Beiak bear du izan aundia, adar zabala, kopet zabala eta tripa aundia. ItDial 93 (Ur tripa andija; Dv sabela [izan behar du] nasaia).
Txirrita tripa aundiya / birian korritua. (In TxB 158
).
Bi gizonezko, bat nagusia, ta mutil koskor tripa aundia. AnabPoli 81.
Bigarren gizon tripa handi hura hurbildu zen. JEtchep 30.
Zurezko jainkoaizun tripa handi itsusi bat. ArdoySFran 210.
azpiadiera-1.1
Comilón, glotón.
Azeria, edo azeri uste izaneko otsoa, barriro be bide ondoan ikusi ebanean, amorruaren amorruz bitsa erion aotik gure sardin-saltzalleari. --Tripaundi lotsagalduko ori!BilbaoIpuiB 37.
azpisarrerakoSense-2.2
b)"Tripa-handi, peu communicatif, renfermé, qui ne livre aucun secret" Lh.
azpisarrerakoSense-2.3
c)"Barriga, embarazo. Emaztia tripaundixakin dauka egunetan" Etxba Eib.
azpisarrera-3
TRIPA-AZPI.
Parte del cuerpo de los animales situada bajo la tripa. Itxasokuak [itxasoko langostak] bezela ditu [lugartzak] bi agiñ luze, bakoitza iru ortz txorrotxekiñ, atzaparrak, tripa azpiya, ta gorputz guztiko itxura. SorBar 42.
[Behiak] bazituen tripa azpian bi zain zuri lodito. LarreArtzainE 91.
azpisarrerakoSense-3.1
"Ombligo"(BN-arb). EAEL 286.
azpisarrera-4
TRIPA-BARREN . (En casos locales de decl. sing.).Interior de la tripa.
Asten zaizkit tripan edo tripa barrenean alako oñazeak. Albeniz 218.
azpisarrera-5
TRIPA-BARRU ().
azpisarrerakoSense-5.1
a)(V, G ap. A). "1.º menudillos de peces; 2.º (V-arr-ple-m), asaduras de cerdo y otros animales" A. Gorputzez zan milla ta / berreun arrua, / beste berreun mingaiñ / ta tripa barrua. Arranzt 109.
azpisarrerakoSense-5.2
b)(Con suf. local de decl., en sing.).Interior de la tripa.
Zezenaren tripa barruan. UrruzZer 140.
azpisarrera-6
TRIPA-ERRE.
v. triperre.
azpisarrera-7
TRIPA-FESTA.
Comilona. Ardoa ta tripa-festarik bada, an dituzu gure mutillak. NEtxLBB 205.
azpisarrera-8
TRIPA-JATE.
Rabia o inquietud contenida. Asper-aldi ederra artu nin! Nik pasa nitun tripa-jateak!AtañoTxanKan 159.
[Ollagorra] eskura dakarkidala ikustean, neke ta tripa-jate guziak aztutzen zaizkidak. Ib. 208.
azpisarrera-9
TRIPA-JOKO.
Comilona. Badakite han eskuararen tratatzen ohore guziak merezi dituen jaun haundi bat bezala eta ez diru biltzeko edo tripa-joko egiteko baliatzen den ahusagailu bat bezala.Herr 3-1-1963, 3.
azpisarrera-10
TRIPAK BOTA.
Vomitar. Barren guzia naastu zitzaion naastu, eta or bota zituan goraka tripa guziak bere nagusiaren gaiñera. BerronKijote 202.
azpisarrera-11
TRIPAK EGIN (H).
Despanzurrar. "Tripak egin, faire les tripes. Eventrer" Larz GH 1973, 73. Bat adarrez gizonari tripak egin nahiz; bertzea ezpataz, bi sorbalden erditik zezenari bihotza zilatu beharrez. HUZez 77.
azpisarrera-12
TRIPAK JAN (V-gip, G-azp).
Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret. "Consumiéndose de impaciencia, de indignación o por algún otro motivo moral. Autu onekin, tripak jaten bizi da" Etxba Eib. "Tripak jaten egon naiz gau guztia, zeoze pasau ete jatzun pentsatzen" Elexp Berg. Tripak janagaz / arrabietan. ABAmaE 45.
Zelan ik kantetan dok or egonik preso, / ni banok aurkietan tripak jaten oso?Ib. 315.
Eta Artadi an euan gallego artian tripak jaten. SMZirik 117.
azpisarrerakoSense-12.1
(Sing.). Neri beti erderaz egin bearra; nik deus ere ez baidakit erderaz. Beti tripa jaten ateratzen niñun andik. AtañoTxanKan 264.
TRIPAKO MIN(V, G, AN-gip, B, BN-arb; tripeko V-arr, G-azp; tripoko AN-5vill). Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 290. Dolor de tripas. Tripako miñ batek eramango zinduke. SorAuOst 76.
Adixkide zirea [...] tripako minarekin?HUZez 86.
Nungo miñak? --Izenekuak, emakumia: tripakuak. UrruzZer 140 (dice un personaje apodado Tripa).
Orain egon dedilla / tripako miñakiñ. JanEd II 99.
Azala ikatz eiña, / mamiya gordiña; / sarri iza ten degu / tripako miña. MendaroTx 83.
Edan ausarki! hunek kentzen dik tripako mina!LarzIru 60.
Andreak berriz kamamilloak / kentzeko tripako miñak.MMant 130.
Dietetikarik hoberena, bame-betedura eta tripako minik gabeko hura.LarreArtzainE 172s.
azpisarrera-15
TRIPAKO ZORRI.
v. TRIPA-ZORRI.
azpisarrera-16
TRIPA-MIN.
"Dolor de tripas (R-is)" ContR 522. Solomo ori jan da ez dute beintzat tripa-miñik izango. ZabGabon 76.
Geroztik, zuan erranez nabaja erkilia, ezokela lixiri tripa mina; nolare ezun sartu nabaja tripatik. Mdg 126.
azpisarrera-17
TRIPA-ORRO.
"Tripa-orroa (V, G, AN), borborigmo, ruido de tripas" A. "Uste dot eskola guztian entzuten ziela nere tripa-orruak" Elexp Berg. "Tripa orro earrak dazkat" ZestErret.
azpisarrera-18
TRIPA-HOTS (G-azp ap. ZestErret). Ruido de tripas.
azpisarrera-19
TRIPA-OSKOL.
"(V-m), piel que recubre el estómago" A.
azpisarrera-20
TRIPA-OSKOLEKO.
"Tripa-oskoleko bat, un golpe en el estómago" A.
azpisarrera-21
TRIPA-SALDA.
"(B), caldo que se hace con asaduras" A.
azpisarrera-22
TRIPA-SALTZAILE.
"Tripero, tripa-saltzallea" Lar.
azpisarrera-23
TRIPA-TRUKE (V-gip).
Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "(V-gip), estar sirviendo a cambio de alimentación, sin salario" Zt (comunicación personal). "Anguan iru urtian egon nitzuan kriau, tripa-truke" Elexp Berg. Asko basarrietara juan ziran morroi tripatruk. SMZirik 48.
azpisarrera-24
TRIPA-TRUKEAN.
Trabajando a cambio de la comida. Soldata eman bear / nere sakeletik, / tripa trukian ere / zu zera galesti. AndEgun 104.
azpisarrera-25
TRIPA-USTEL.
v. tripustel.
azpisarrera-26
TRIPA-HUTS.
v. triputs.
azpisarrera-27
TRIPA-ZABAL.
Tripudo, barrigón. Usado como apodo en Acto 233: Axe dok Txarles Tripazabal, Mendietako agura.
azpisarrera-28
TRIPA-ZAKU.
Tripa, barriga. Eziñ betez dabiltza, putriak bezela, beren tripa zakua. DicM(ed. 1877) 73.
Tripa-zakua bete biar du / gaztiak bere bolaran. (In TxB 127
).
Ez unan utsak ibiltzen / tripa-zaku ori. Auspoa 130, 90.
azpisarrera-29
TRIPAZ BEHERA.
Bajo la tripa, debajo de la tripa. Xakhur gose-ta-minbera, / buztana tripaz behera, / ihes doa gordetzera. ZbyRIEV 1909, 103.
azpisarrera-30
TRIPAZ GORA.
Panza arriba. "
Bai beti tripaz gora eongo litzake golpe gurutzekoik jo gabe
"ZestErret.
Tripaz gora jarririk, / zankoak airean. ItFab 63.
TRIPA-ZOLA.
Fondo de la tripa. "Goizeko kafesneak tripa zola hunki daut (BN-arb)" Gte Erd 189.
azpisarrera-34
TRIPA-ZORRI (V-m-gip, G, B),
TRIPAKO ZORRI.
Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. "Piojo de vientre, nombre aplicado al hambre" A. "Tripa zorrixa eiñ, loc. verbal que significa estar de hambre, sobrevenirle el apetito. Tripa zorrixa eiñ jata eiñ dogun ibilixagaz" Etxba Eib. "Bueno, tripa-zorrixak asi jatazek eta obe juau bazkaltzera joatia" Elexp Berg. Baña mutiko arek ez zirudian gosiak ilgo ziranetakua, ta tripa-zorririk barik ibilliko da dabillen lekuan. SMZirik 140.
Tripa-zorriagaitik / sarri borrokatu. Ayesta 35.
Bazkal tenorea ez ginezakeen ezagutu faltan hutsegin Haitzalden. Lehenik tripako zorriak zerbait erranik. LarreArtzainE 44.
azpisarrerakoSense-34.1
"
Tripa-zorri, gose bizia dagoenean edota janaria digestioa egiten ari denean izaten den tripa-hotsa"ZestErret.
azpisarrera-35
TRIPA-ZORRO(BN ap. A
VocBN; H). a) "Bedaine" VocBN. "Ventre" H. b) (B ap. A; H). Glotón. c) "Tripa-zorroa, sac à tripes" Lh. "Tripa-zorro edo sabel-zorro, sac à tripes, ou bien, sac à ventre. Gros ventre; ventru" Larz GH 1973, 73.
azpisarrera-36
TRIPA-ZUZI (msLond ap. A),
TRIPA-SUSI (LandHizt).
"Crespilla o murguras, tripa susia (Phallus sculentus)" LandHizt 369. "Crespillas (Bot.)" A.
azpisarrera-37
TRIPETAKO MIN (V-ger-gip).
Ref.: Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 290. "Tripetako miñak, dolor de tripas. Eldu bako sagarrak jan eta tripetako miñak artu dabe" Etxba Eib. v. TRIPAKO MIN. Badakizu Praisko ikusi eziñak, / emoten deuskuzala tripetako miñak. ABAmaE 231.
Kaltegillia baldin bazera / gero zuk kalte egiñak / begi txarrakin zu ikusita, / estutuko ditue agiñak, / beste munduan emango dizu / gero tripetako miñak. AndAUzta 151.
Tripetako-miñekin il ziran, afal-ostean. AlzolaAtalak 45.
Senti badu gora bota naia edo tripetako miña. Ostolaiz 90.