1.
(G, AN ap. A
; Lar, Añ(AN), AApend),
txoi . (Con adj. o adv.).Muy, completamente."Muy, partícula de superlativo"Lar, Añ.
"Enteramente, en absoluto. Txoil pollita (G-to), muy lindo"A.
"
Txoil andia, txoil ederki, muy grande, muy hermoso"AApend.
En AxN se explica guztiz (384) por txoil. v. txoilki, xoil, GUZTIZ. Tr. Documentado en textos alto-navarros desde mediados del s. XVIII. Lo emplean tbn. Echagaray y algunos autores guipuzcoanos modernos.
Bere ondasunak izanduzire txoil andiak.
LarraSerm
59s.
Txoil ajolagábe dá deskuidatzen déna garbitzeas [...] bere arima. LEProg 106.
[Mia] txoil suélto usteunte zenbaiték. Ib. 110.
Txoil ongi inen lúke. Ib. 98.
Maitatzendút txoil gogótik ene biótz guziaréki. LEOng 44r.
Nere kulpaz, nere kulpaz, nere kulpa txoil andiaz. AñCatAN 69.
Birjiñe txoil Prudenta. Birjiñe Onragarrie. Ib. 78.
Nere alaba dauka demonioak txoil kruelki atormentatuik . EvANMt 15, 22 (Lç, Ur (G) gaizki, He hagitz, TB gaistoki, Echn gogorki, Dv gaixtoki
).
Iruñeko Obispo txoi argiaren agindez. (In Legaz I
).
Kanta eta dantzako / soñu egokia, / zerade, zortzikoa, / biotz pozgarria: / txoill eder, kutun eta [...]. Echag 268.
Señora onen odol txoll garbiyatik. (1863). Otag(
inBOEans 644 (catecismo escrito en el habla de Irun)
).
Berdiñeza txoil aundia izango da autatuen eta galduen gorputzen artean. InzaAzalp 111.
Xamurra izan zait txoil aren begirada, ta guztiz berria. TxillLet 32.
Pena da bertso horiek ez txoil berriak izatea, lehen aldiz argitaratuak esan nahi dut. MEIG I 250.
azpiadiera-1.1
Izandu zuen ainberze dolore, eze negar egin baizuen txoil anitz (Munarriz, s. XVIII).FLV 1989, 123.
azpiadiera-1.2
Ez bainintzen ofizioz ez txoil ikasle eta ez txoil irakasle; bai, agian, bien erdiko. MEIG IV 111s.
azpiadiera-1.3
(Con verbo).Completamente, del todo."
Txoil ez, no del todo"A Apend..
"
Lana txoil bukatu gabe utzi dugu (AN-gip); egualdiak txoil aldatu dira (AN-gip); bukatu duzu lana? oraindik txoil ez (AN-gip); amabiak txoil ez dira, pixkot falta da (AN-gip); ordu bata ez da txoil oraindikan (AN-gip); ordu bata al da? oraindikan txoil ezta (AN-gip)"GteErd 274s.
Txoil edo txit urrunduko zara zere Jaunaren kastiguetatik; irabaziko dezu zuk zerua. MbOtGai I 106.
Zeñera juaten diren Jaungoikuaren graziyan iltzen direnan animak, txoll pagatu gabe bere pekatubak gatik. (1863). Otag(
inBOEans 644s (catecismo escrito en el habla de Irun)
).
[Burnia] an labratuz, mundua / txoil bai dago ornia. "Se ha abastecido todo el mundo"
.OrEus 212.
Baneukan nik bere erretratu osoa ta au guzia txoil azterturik. TxillLet 34.
Aize-txistua bizitu ta itsasoa txoil nastu zan. AnabPoli 61.
Burruka au txoil bukatu baño lentxeago [...].Salav 96.
Ta aora ezkerreko eskua eramanaz, ortzak txoil alde-egin gabe, [...]."Porque no se le acabasen de salir los dientes"
.BerronKijote 202.
Txoil ebaindua ta xeetua, asto gaiñean eziñ egonik. "De puro molido y quebrantado"
.Ib. 68.
Oteitzak gure artean erein zuen hazi gaiztoa ez da nonbait txoil galdu. MEIG II 96.
Ez dituzke [...] gogoak eta asmoak burutzeko bidean ikusiko hurrengoen egitez. Ez, bederen, txoil eta erabat. MEIG VI 185.
Gerra aurrekoen [...] errainu zirudiena txoil bestelakatua ikusi dugu azkenean. MEIG IV 128.
azpiadiera-1.3.1
"(En lo) mucho y en lo poco, naiz asko naiz gitxi danean, bai txoil bai hurrensu
"Lar.
"(En lo) poco y en lo mucho, txikian ta andian, bai hurrensu bai txoil
"Ib.