Tr. Documentado desde la segunda mitad del s. XVI tanto al Norte como al Sur. Su empleo disminuye notablemente desde mediados del s. XIX, y es muy escaso en el XX. La forma de participio larga es la habitual en los textos vizcaínos y guipuzcoanos, aunque hay tbn. algunos ejs. de larga(t)u (p. ej., Guerrico, Arrese Beitia o EusJok II). Al Norte sólo se documenta largatu, forma que tbn. aparece en un texto navarro de principios del s. XVII.
sense-1
1.
(L, BN, S; SP, HtVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H),
larga (V-m, BN; Añ)
Ref.:
A(largatu, larga);
Lrq
. Liberar."Soltar, dejar ir, dar libertad"Añ.
"Élargir"Ht VocGr y Gèze."Soltar, librar"A.
Bada bestán kostumatu zuen Gobernadoreak populuari berék nahi zutén presoner baten largatzera. "Relâcher au peuple"
.LçMt 27, 15 (He, Dv utzi, TB libratu, Ur (G) askatuta eman, Ip eman, Ker, IBk, IBe askatu).
Bothere dudala hire largatzeko. LçIo 19, 10 (He, LE, Dv libratu, TB largoan ezarri).
Libro largatu bidean. Gç 107.
Gero largatu zituen [axeriak] philistindarren landa bihitarat eta mahatstitarat. Lg I 228.
Eskutako xoria ez larga zoroki. HbEsk 169.
Bizpahirur [betizo] Espainian erosirik, Larrunen largatzen. ZerbAzk 46.
Kabaliak largatürik. CasveSGrazi 138.
Petik gora largatuko baiginituen [ardiak] zakurrarekin. LarreArtzainE 59.
azpiadiera-1.1
(Con ablativo).Librar de. Gaixtakeria orotarik iagoitikoz largatzen, delibratzen eta redemitzen baikutu. TtOnsa 171.
sense-2
2.
(Urt IV 350, Ht VocGr, Lar, Añ, H),
larga (V-gip, G-azp; Lar, Añ(V, G), Izt, A(que cita a fB))
Ref.:
AApend(largea);
EtxbaEib(larga)
. Dejar; abandonar. "Abandonner" Ht VocGr. "Privarse, dejar algo" Lar. "Quitarse de cuentos, naspillai larga" Lar y Añ. "Abandonar", "deponer", "ceder", "dejar <-x->" &c. Añ. "2. abandonner, laisser; [...] 5. faire cession, abandon de biens; résigner; se démettre" H. "Largea, abandonado (G-azp)" A Apend. "Ezkondu danetik, danari larga detsa" Etxba Eib. En Harriet se encuentra larga "cession de biens", que dice tomar de Larramendi, aunque en éste lo que se encuentra es largatze. v. laga, utzi. Tr. En textos vizcaínos y guipuzcoanos aparece tanto con complemento en dativo como en absoluto, alternando a menudo ambas construcciones en un mismo autor; v. p. ej., larga [...] lanari (Echag 60) y larga [...] lanak (ib. 122). En textos septentrionales sólo con absoluto.
Egingo digot [amore lindari] mandatu, / arenzat jaio ninzala ta / enagiala largatu. Lazarraga B27, 1204r.
Mundu guztia largatu deu / zerua[k] aberastua. MPortal 27s.
Kurutzea largatzen / jentilak, juduak.CancVizc 369.
Igande eta bestetan largazakek nekea. EZMan II 202.
Ni hunela deskonsolatua largatzeaz. Harb 377.
Baina kuriositate hau eta hunelakoak largatzen ditugula, gathozin erregeletara. Ib. 422.
Onak eta onhasunak [...] hain laxoki eta antsikabeki largatzeintuzu. Ax 238 (V 159).
Eztezagula hargatik debozioneko eginbiderik bat ere larga. SPPhil 490 (He 497 utz).
Bere arimaren artha largaturik. Ch I 2, 1.
Jainkoaren deia iñoiz enzuten banuen, larga geroko?CbEg II 128.
Largatu ditutzula [lagun libertinak]. Brtc 174.
Zereginak albo batera largata. CrIc 107.
Bakoitzak eutsi bear diola bereari ta larga iñorenari. VMg 6.
Largetan zituezala euren erriak. AñLoraS 66.
Munduko erausiak largatuaz. Gco I 422.
Largako deutsee [Teresari] konpesoriak. fBIc II 294.
Hunek eskutan zuena gerokoka ez largatu. Gy 47.
Errukiturik largau nai eban bizitzeagaz. ABAmaE 454.
Ferira maiz juan, lanak largata. MendaroTx 161.
Kamañako egurrak largata. BasoM 99.
v. tbn. Lar SermAzc 54. Lg I 305. EusJok II 82. Larga: Mg CO 163. Gco I 422. Zav Fab RIEV 1907, 537. Echag 122. Xe 161. AB AmaE 317.
azpiadiera-2.1
Entregar(se). Pilatek bada populuaren gogara egin nahiz, larga ziezen Barabbas. LçMc 15, 15 (He largatu; Dv utzi
).
Diszipulu propioek etsaiei largatua. EZMan II 43.
Berak bere buria gugatik haier largaturik. TtOnsa 130.
Horlatan larga zazu zure burua Jaiñkoaren Miserikordia gana. HeGudu 158.
Aren eskuetan guzia largatzen zala. CbJust 55.
Estaduak Rodulfo bere anaiari larga ziozkan. Ib. 43.
Larga ziozotela eskutarat barnean zadukan arrotza. Lg I 238.
Zure alaba nola duzun debruari largatua. Prot 66.
Izan ez nadin largatua juduei. TBIo 18, 36.
Hiria largatua izaitera zohala soldadoen borondatera. MarIl 89.
Gizonen haizei largatzea izanen zen Yainkoaren gauzak. HbEgia 107.
Bere burua gaixtaginei largatzean. JnnSBi 44.
v. tbn. Dh 256. JesBih 453. Elsb Fram X.
azpiadiera-2.2
(Añ). (Con sust. vbal. en dat.).Cesar de, dejar de."Cessar"Añ.
Largatzen die konfesatzeari. MgCC 183.
Nos largako deutsa dongaro egitiari?MgCO 112.
azpiadiera-2.3
Dejar (como resto, residuo). Animan largatzen duen atsegin edo gozotasun ezin esan bestekoa. MgCC 226.
Baiña kaltea larga zion gaitz arek. BasoM 23.
azpiadiera-2.4
Mezia enzun baga largaten ezpadabe.Mg CO 27. Largatzen ditut azaldatu gabe beste izen asko. VMg XV.
sense-3
3.
(V-ger ap. Holmer
; Chaho, H). Soltar."Larguer un cordage"H.
"
Argira etorten danean arraina abisaten da traineroa ori largateko bolintxa, da atrapaten da arraina (V-ger)"Holmer ApuntV ASJU 1969, 172. Largaitzazue zuen sareak hatzamaitera. "Lâchez"
.LçLc 5, 4 (He largatu; TB hedatu, Oteiza askatu, Dv arthiki, Ker jaurti, IBk e IBe bota).
Bere menturarat largatu zuten fletxa batek atzeman zuen Akab. Lg I 362.
Azpikoer baldiñ brida largatzen badiote. Gy 86.
Egorri zituen [...] amarratzeko eta largatzeko [Yesusek apostoluak]. HbEgia 106.
azpiadiera-3.1
Destensar, aflojar. Ezen bridá largatu dutenean Kristen kontra, ezkondu nahi dituk. "Se sont laché la bride"
.Lç1 Tim 5, 11.
Behar neurrira eta puntura ekhartzen baititu edo bandatuz edo largatuz [gitarraren sokak]. SPPhil 521 (He largatu).
azpiadiera-3.2
Dejar escapar (palabras, expresiones). Koleran largatuko dugun hitz arina gatik. SPPhil 428 (He 433 itzuriko zaikun).
Bozkarioa ez du sobera largatzen, / nigar eta hirrien badaki neurtzen. HbEsk 87.
azpiadiera-3.3
(Aux. intrans.)."Parler en toute franchise d'un secret qui n'était pas connu (S)"Lrq.
sense-4
4.
(Urt, Chaho, H),
largotu (Urt)
Ensanchar; agrandar. "Ampliatus, [...] largótua, largátua" Urt II 60. "Amplificare, [...] zabaldu, largotu, hedatu" Ib. 61. "Élargir, largotzea, largo, largatzea, largatu" Urt Gram 398. "Pilotak soinak largatzen ditu" H. "Oinetako horiek hertsiegi dire, largatu behar dituzu" Ib. O Korintianoák, gure ahoa irekia da zuetara, gure bihotza largatua da. "Élargi"
.Lç2 Cor 6, 11 (TB largatu da; He, Dv zabaldua, Ker, IBe zabal-zabalik
).
Larga nazazü amuriuan. Mst III 5, 6 (SP hedatu, Ch, Ol zabaldu).
Zeren kapita zakia beita largatzen zahartziari. 'La panse prend de l'ampleur'
.Etch 498.
Bihotza largatü zeitan. IpHil 122.
Entzünik beikira Laurziko bide horren largatzerat abian direla. Herr 2-6-1966, 2.
Ezagutu sasoi ona noiz duten lurrak eta largatu, atxurtu, arretu ta erein orduan. (Interpr?). NecCart 5.
sense-5
5.Dar(se) a.(Aux. intrans. o, en exprs. como bere burua largatu o bere bihotza largatu, con trans.; aparece con compl. en alativo y en dativo). Largatu banaiz hitz itsusirik erraitera. SPPhil 217.
Largatu ziotzoten bere buruak pasione zoro bati. Lg II 142.
Biotza gaixtatua denean, eta largatua inbidiari. Ib. 115.
Pasionetarat largatuak. Ib. 125.
Hetarat [atseginetarat] larga handin. Dh 202.
Munduko alegrantzia zoroetarat largatzen direnei. Jaur 380.
sense-6
6.Distraer(se), divertir(se). Alegeramendu hura kostumatu dut neure buruaren largatzeko eta ohiko egunorozko unhadurez aphur bat arintzeko. SPPhil 329.
azpiadiera-6.1
Distraer(se) de. Bere espirituari indar berririk emaiteko eta haren largatzeko hanbat egitekotarik. SPPhil 330 (He 332 goxa arazteko).
Sekulan gogoa ez largatzea zeruko konsiderazionetarik. SPImit III 26, 1 (Ch apartatu).
azpiadiera-6.2
(Aux. intrans.)."S'amuser sans frein (S)"Lrq.
sense-7
7.larga. Permitir. Festa eragabeak eragin edo eragiten larga. CbEg III 359.
Penitenzia andiagoak egin nai zituen; baña Maisuak larga etzion. CbJust 122.
Larga egijola arren arik alde egiten. MgPAb 217.
Larga zion bada joaten nai zuen lekura. VMg 21s.
Ezeutsan Kataliñi aldenduten larga edo laketu. ABeinB 69.
Beren gogorakoa ain largia ta etzana utzirik, bizi izan ziran [epikurotarrak]. (Interpr?). ElizdoEEs 1929, 175.
sense-8
8.Dejar, mantener. Largatzen bada amore txingarren bat, jaikiko da su andia. MgCC 186.
Ez ziagok barkaziorik, / ez iri bizitza largatzeko gogorik. Mg(
inVMg 100
).
sense-9
9.Dejar en un estado determinado. Ondo esplikaurik larga zituban gizon onen exzelenziya, biktoria, triunfo edo goimenak. Zuzaeta 57.
Largako deutsagula bakian. MgPAb 213.
Engañaturik larga ginduzten. Noe 18.
Jende guzia larga zuan arrituta. MendaroTx 422.
sense-10
10."
Largia [...], utzia, zabarra. pertsona largia da gero!
"ZestErret.
v. 1 laga(7).