Tr. Documentado desde la primera mitad del s. XVIII. Las formas más extendidas son tximinia al Sur y ximinia al Norte. Hay tximini en Alzaga (Burr 39), D. Aguirre, Jaukol, Orixe, Barandiaran (-iñi, junto a tximinia ), J.A. Irazusta, Basarri y Erkiaga (BatB 119); tximeni en Mendiburu y Berrondo; tximene en Etxaniz; tximinea en Añibarro; tximine en Etxaide; ximinera en Prop (junto al general ximinia ); xeminei en Arbelbide; tximenia en Goñi (25), ximineia en Barbier y ximinea en este último y Larre. En DFrec hay 3 ejs. de tximini(a) y 1 de tximenea.
sense-1
(V-gip, S; VP),
tximini (G-azp-bet-nav),
tximinea (det., S; det., Lar, Añ, H (<ch->)),
tximine (S),
tximene,
tximeni,
ximinia (SP, Urt I 322, H),
ximini (VocB),
xeminei,
ximinea,
ximinera (H(L)),
txaminia (S),
ximineia (S)
Ref.:
Lh (tximine); Lrq (tximinia); Giese CasaS 12; Iz Als (tximini), UrrAnz (tximinixa); Iz ArOñ y Etxba Eib (tximinixia); Elexp Berg (tximinixa); ZestErret
. Chimenea."
Itxuak ezin esan dezake nolakoa dan tximinia
"VP 40r.
"
Antxiña, ez zan sukaldian tximinixarik
"Etxba Eib.
"
Tximiniko kelarrike opa ez, alkarri ezertxo ere [...] barkatzen ez zaionean erabiltzen da"ZestErret.
v. tximindegi, etxamina. Ximinia gaineko [...], ximinia beherekoa. (1738). SenperEus 142.
Gure aur denbora, gazte denbora ta beste gure denbor guzia tximenitik atera ta laster galtzen den kea bezala da. MbIArg I 62.
Tximineatik urteten daben ke ta usaiñetik ezagututen da usain onekoa ala txarrekoa dan subatean erreten dana. AñMisE 217.
Keia tximinian, / agertzen bada, sua dago sutegian. ABAmaE 331.
Hamabi edo hamahirur urthetako muttiko batzu, igandeko egun hura guzia xeminei garbitzen iraganik beltz-beltza eginak.ArbIgand 84.
Teila eta ximinera puskaz karrikak estali ziren. Prop 1906, 170.
Kausitu nuen ximinia zahar bat lehenago San Charles'en gaztelua zen tokian. Ib. 24.
Kezulo edo tximiniren batzuk kalera jaurti ebazan ekatxak. AgKr 196.
Sudurrak iduri du ximinia bat. JEMed 14 (v. tbn. Ber 48).
Bokaleko ximinea iduri zuen haren ahoak. BarbSup 63.
Tximinia baño illunagoko kopetarekin. MujPAm 36.
Nun-nai jauregi / eta tximini / luzedun ola lantsuak. JaukolBiozk 18.
Handik ixtanteko, Inhurriako ximineiaren ondoan, ez gorago, airean hartua eta eremana, iragaiten da neskatxa dohakabea. BarbLeg 127.
Ez dirudi etxeetako tximiniak darioten kea edertasun iturburu izan litekenik. Aitzol(
inLdiUO 5
).
Tximinitik begira [...] / baru naiz ez dun aurra itaiez keiña du. OrEus 139.
Tximineatik doan kea baiño alperrago. (V-ple-arr). AEY III 291 (v. tximinitik en el mismo refrán en Inza EsZarr 172 (G-to)).
Tximini bakarreko ontzi beltz arren barrunbean zetorren Uriaurren etorkizuna. JAIrazBizia 65.
Lamina "ximinia" behera jautsi zela erran dugu. ZerbAzk 99.
Denbora zauritzen ari zen ximinia-gaineko herlojuari. MdeHaurB 81.
Zikuñak bixita egin zioten tximinetik beera motiko zoragarri bat jaurtiaz. EtxdeJJ 212.
Tximiniak darion kearen antzo. Ib. 237.
Tximenetan sua piztuta bego. NEtxAntz 73.
Fabrika, taller eta tximini / ageri dira nunaitik. Basarri 173.
Aitonak pipea bete eta tximinian gorako keiakin asi zan fumatzen. AndAUzta 73.
Tximiniako labatza / bezin kontzientzi beltza. MendaroTx 99.
"Txurie gora" deadar eiñez tximiñiti goora aldeiñ ementzoon bee orrazie an utzitta. JMBMund II 60 (in LEItz 103 tximinia).
Tximinian gora atera ta alde egin zuala.BBarand 26.
Badira orai ximineak eta besteak arras ederrak dituzten "bordak".LarreArtzainE 97.
[Ipar-haizea] larruz bilduta zebilen eta egun osoan orroka jardun zuen lorategian barrena, tximiniak boteaz. "Chimney-pots"
.MEIG IX 103.
v. tbn. Iraola 100. Urruz Zer 108 (-ñia). SM Zirik 105 (-ñia). Zendoia 169. Tximini: Anab Usauri 83. Ataño TxanKan 54. TxGarm BordaB 178. Ximinia: Zby RIEV 1908, 772. JEtchep 19.
azpiadiera-1.1
(Fig.). Orrek tximini ona du. (AN-larr)'Buru sendoa, argia'
.InzaEsZarr 173.
azpisarrera-1
TXIMINIA-HEGAL.
"Tximini-egal, revellín de chimenea" Ond Bac.
azpisarrera-2
TXIMINIA-KANPAI.
"Tximinixa-kanpaia, la campana de... [la chimenea]" Iz ArOñ.
TXIMINIAPE.
Sitio bajo la chimenea. Zu bezalako nagusiek egon dire tximinipe ontan. (AN-ulz)'Nagusi arro bere-ustekoari esana'
.InzaNaEsZarr 1928.
Tximinipean ezagutzen dire gizonak. (AN-ulz). Ib. 1078.
Tximeni-peko sutara joan bear izan zuan. "Chimenea"
.BerronKijote 181.
Eraman traste zar oiek ortik, tximini-pe ortan enbarazu besterik ez dute egiten-eta.AtañoTxanKan 54.
azpisarrera-5
TXIMINIA-ZILO.
Hueco de la chimenea. Erakusten dio, petik gora, laratzari goiti ... ximinea xilo beltza. LarreArtzainE 221.
azpisarrera-6
TXIMINIA-ZOKO.
Rincón de la chimenea. Gure aita zenak bazuen holako orga bat ximinia zokhoan! HbEgia 19.
Jar-arazi ninduen ximinia-xokoan. JEBer 34.