Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en Lafitte.
sense-1
1.
(G, -au V; Lar, Añ, Izt VocC, VocCB (G, -bijau V)),
irabiotu (V),
iribiatu (V; Añ (V), -bijatu Dv (V)),
iribiotu (V; Añ(V))
Ref.:
A(irabiatu, irabiotu, iribiatu, iribiotu);
Rollo(iribixau)
. Revolver, agitar, batir, mezclar, dar vueltas (sentidos prop. y fig.)."Revolver"Lar, Añ.
"Tremolar"Lar.
"Volver de un lado a otro, &c."Ib."Batir, huevos, etc."Añ.
"
Iribijau esnia ta arraultzak (V; Mg), deshacer la leche y los huevos revolviéndolos, batirlos"VocCB.
(s.v. irabiatu)"Tourner et retourner"Dv, que cita el ej. de CancB.v. irabiratu. Uste deu gure urliak [...] badakiela dana ta datakean guzia, onako latiñezko zerrenda batzuek irabiatu dituelako. LarDT CCIV.
Elizaren aldeko etxeetan biltzen dira, eta egongo dira asteko elaberriak irabiatzen. AA II 58s.
Elespean egon zara bear eztirian barriketa ta berbaldietan, erriko kontu guztiak enzuten, esaten, irabiatuten. AñMisE 242s.
[Gazura] apatzetik apatzera goi goitik bee beera boteaz irabiaturik oztutzera. IztC 229.
Irabiatuaz ore edo masa bat egiten danean. Cocinan 24.
An gauza askoren ganean / guzurrak asko ta egiak / iribiaten zirean. AzcPB 52 (en la versión de Mant CancB III 240: iribijatu zirian).
Arrautzak iribiaten dagoan atso bat. AEzale 1897, 52a.
Izaditik artzen dituzten irudipenaz eztakite jokatzen eta oiekin beren gogoraldiak osotara irabiotzen eta josten. Inza( inJaukolBiozk VI
).
Ondar-pillo beltz-ugerra barrutik itxas-uiñak irabiatu oi du. ZaitSof 178.
v. tbn. Zink Crit 58.
sense-2
2.(Lar, Añ, VocCB, H), iribiatu.Trastornar(se), turbar(se), alterar(se), revolucionar; extraviar (la cabeza, los ojos, etc.)."Trastornar"Lar, Añ.
"Volcar"Ib."Voltear"Ib. Izarrak eroriko dira Zerutik, emengo gauz guziak irabiatuko dira. Ub 137.
Burua turbaturik edo irabiaturik dauken eriai. Gco I 358.
Edanaren ondoren ainbesteraño irabiatzen, mudatzen, turbatzen eta moteltzen danean. Gco II 60 (v. tbn. 61).
Beti erri guztia enredetan, bear eztozunean sartzen, guztiak iribiatu ta kontrara egiten. AñMisE 65.
Irabiatu zitzaion bere gorputzeko odol guztia. IztC 260.
Gizonik begiratuena, arrazoizkoena ta onraduena, lujuriak azpiratzen badu, bereala irabiatzen da guzia. ArrCDoc 144 (ap. EG 1958, 389).
Gaztedi guzia irabiatzen zuela. 'Inquietaba'
.AranSIgn 56.
Orazioa da zeruaren ibilli zuzen, justu ta utsunegabea aldatu edo irabiatu zuana. ArrOrac 10 (ap. DRA).
Itsasoa aserretu eta irabiatu zalako. ArrEE 1885b, 474.
Begiak irabiatuta. LdiIL 102.
Gertari beltza, guk zuzendu eziñekoa, baña orretxegatik euskeltzaleen biotza irabiatzeko añakoa ere. Ib. 103.
Ikusten zituen oro zoatzila, baratu gabe aldatuz, bertzelakatuz, irabiatuz. Lf(
inZaitPlat XX
)(v. tbn. Kortazar Serm 28. Tolosa EEs 1913, 161.)
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.).Trastornado, agitado. Munduko itxaso irabiatu edo nastu onetan ditugun peligro andietan. Gco I 460.
Aur asko edo illtzen edo gaxotzen ditue titi irabiatuak, berotuak edo gaiztoak emanaz. Gco II 209.
sense-3
3.(Lar, Añ, H), irabiotu.Revolcarse."Encenagarse, lokardan irabiatu
"Lar.
Odoletan irabiaturik illa arkitu zuen. CbEg III 323.
Ibilli zu oraindaño [...] bekatuz bekatu, ganaduen artean irabiotzeko egiña bazin[a] bezala!AA III 253.
Lokazdi batean irabiatua dagoan zerria. Ib. 424 (v. tbn. 574).
Drako tristea bere odol-putzuan irabiatua eta illotza. ArrGB(ed. 1960) 18 (ed. 1868, 17 guzia odolez bustita
).
azpiadiera-3.1
(Trans.). Biotz ark sentitzen ditu berun urtu gorian irabiatzen baleue bezalako doloreak. LarSermAzc 50.
azpiadiera-3.2
(Part. en función de adj.)."Puerco, revolcándose en el muladar, urde irabiatua
"Lar.
sense-4
4.
(V ap. A, que cita el msOch; Mg PAbVoc 230 (-bijau), VocCB). "Mudar algo de una en otra postura"MgPAbVoc 230.
"Mudar de postura"A.
sense-5
5.(Part. en función de adj.).Revoltoso, alborotador. [Pelleburuba] gustiz izango da andijagua badago euren artian mutil lotsabaga, irabijatu eta min txarrekuen bat. Astar II 152.
sense-6
6.
(Dv). Volcar, verter."Pousser, détourner sur"Dv, que cita el ej. de SBaroj. Dagoz yenteak entzuten, / ta barriak itanduten. / Besteari ez nagitu: / ta alkarren atzean ditu / berbak irabiotuten. ZavFab,
RIEV 1907, 535.
Ta zeru gorrak, / agitz gogorrak, / irabiatzen ditu berriz gugana / elementen boaldan suzko kanborrak. SBaroj(
inFrantzesB II 121
).
sense-7
7.Transformarse, transfigurarse. Jesukristo gure Jauna irabiau edo antzaldatu zanean. IbargGeroko 145 (ap. DRA).
sense-8
8.Conjugar (un verbo).Cf. irabiakera. Entzun aditza bizkaieraz baizik eztegu gure egun auetan irabiatzen (konjugatzen). A Ardi 149. Bere [egon aditzaren] laguntzalle "izan" irabiatua dala. Eguzk RIEV 1930, 472.