Tr. Propio de la tradición septentrional. En el s. XX parece que es más empleado por autores meridionales cultos que por los septentrionales. En DFrec hay 3 ejs., meridionales. Aparte de la más extendida var. iguriki, se encuentra iduriki en autores labortanos del s. XVIII y primera mitad del XIX; entre los suletinos, incluyendo a Tartas, la forma más usual es egürüki, hallándose además ügürüki en Belapeyre y Eguiateguy (en ambos alternando con la anterior). Hay además orki(tu) en textos roncaleses, iguruki en Tartas y Mirande, eguki en GaztAlm e igurikitu (un sólo ej.) en J. Etchepare (Ber 11). Duhalde emplea higuriki . El radical vbal. es iguriki --excepto en formas de imperativo del tipo igurikazu -- hasta el s. XVIII, encontrándose desde esta época igurik, que a partir del s. XIX es con mucho la forma más usual, aunque todavía se puede encontrar algún ej. de -ki: así p.ej. en Duhalde o en Goyhetche (30). En algunas formas de imperativo pierde la -k de la raíz: p.ej., egurion (AstLas 33).
etimologikoa
Etim. Quizá de egun + eduki , litm. 'diem tenere'.
sense-1
I.(Vb.).
azpiadiera-1.1
1.
(L, BN-ciz-lab; Volt 50, SP, Ht VocGr 329, Lar, VocBN , Dv, H),
igurikitu,
iguruki (L),
iduriki (Hb),
eguriki (S; Dv),
eguruki (S; Gèze, Dv),
eguki (S),
eulki (R),
eurki (R-uzt),
orki (R),
orkitu (R),
uguriki (S; Lecl, Hb, Dv, H)
Ref.:
A(iguriki, iguruki, eguriki, eguruki, eguki, eurki, orki, orkitu, uguriki);
Lrq(eguruki, eguiok);
IzR 394;
GteErd 161
. Esperar."Atender, esperar"Lar.
"
Egüki nezazü (S), iguriko zaitugu (BN-lab)"GteErd 161.
Tr. Hasta el s. XVIII se encuentra con complemento en dativo (aunque no en Leiçarraga); a partir de esa época es general el complemento en caso absoluto, aunque todavía hay algún ej. con dat. (en Duvoisin y Aresti). Pouvreau lo utiliza en alguna ocasión con aux. intrans. bipersonal.
Biltzen zaretenean iatera batak berzea iguriki ezazue. Lç1 Cor 11, 33 (Dv iguriki; Bibl igurika ezazue
).
Orai arteiño iguriki baiterautazu. Mat 238.
Igurikak, banua hirekin. Volt 276.
Alabaiñan iguriki / ziñoen tormentari. EZNoel 149.
Neure dolamenak erran artean iguriki diazadazu. Harb 253.
Igurikiko zerauela ehun eta hogoi urthez. Ax 122 (V 81).
Zeren gaua denean igurikhi behar diogu argiari. SPPhil 497.
Prest egoitera egurukiteko grazian gure herioaren. TtOnsa 48.
Zergatik berrogei egün hurak ügürüki zütian?Bp II 67.
Idurikazu aphur bat. Ch III 16, 1 (IV 15, 1 iguriki).
Ethorriko da zerbitzari haren nausia igurikitzen ez duen egunean. HeMt 24, 50 (Apoc 6, 11 idurik zezatela
).
Egürüki nazazü (dio Jaunak) Jinkuaren erresoma jin artio. Mst III 49, 3.
Saulek iguriki zuen Samuel. Lg I 267.
Jiteko orena edo tenoria igurikiten duten bezala. AR 335.
Zorion berak higurikitzen nau. Dh 182.
Erresuma bat idurikitzen gaituena. Jaur 191.
Bertze askori ez diozute iguriki. DvLEd 134.
Iguriki nauzu. Ib. 162.
Xinen da [...] orkitan eztion egunian. HualMt 24, 50.
Nahi baninduzue iguriki apur-apur bat. JnnSBi 143.
Egürükitzen zian Jaunaren orena. IpHil 84.
Azken mementoa iguriki gabe. CatJauf 128.
Lehen hitza atheratu artio igurik zazu bethi. JEBur 38.
Luzarotxo bera igurikitzen (berari begira). AArdi 121.
Zezenak geldi igurikitzen du oldarra. OrMi 49.
Ez zuen luzaro iguriki. MdeHaurB 39.
Iguriki nion ene maitaleari. ArtiMaldanB 205.
Entzunaldi asperkarria noiz bukatuko zan igurikitzen. OskKurl 128.
Gorderik egürükiko. CasveSGrazi 146.
v. tbn.
CatLav 235 (V 119). He Gudu 41. CatLan 155. Hb Egia 51. Laph 86. Elsb Fram 90. Lap 157 (V 69). HU Aurp 159. Zerb IxtS 14. Gazt MusIx 107. Iguruki: Tt Onsa 59. Mde Pr 86. Iduriki: He Phil 1, 20. Mih 61. Monho 150. Brtc (ed. 1877), 234 (ap. DRA). Egürüki: CatS 117. EvS Io 5, 3. Mde Pr 122. Eguki: GaztAlm 1934, 43 (ap. DRA). Egunaria 17-4-1962 (ap. DRA). Ügürüki: Egiat 245. Orkitu: Mdg 121.
azpiadiera-1.1.1
(Ht VocGr 354, Dv, H), eguruki (S ap. Gte Erd), iduriki,uguruki.Esperar, tener esperanza de."
Deus ere abantaila egürüki gabe (S)"GteErd 161.
Nola nehork haren aitzinean ezin iguriki dezakeen haren miserikordiaz baizen. LçIns B, 7v.
Iainkoaren miserikordiari iguriki behar gaizko. SPImit I 22, 5.
Bekhatien parkamentia ügürükiten düzüla. Bp I 49.
Egürükiten dizüt Paradüsia. Ib. 153.
Norenganik igurik ahal dezaket konsolamendurik. Ch III 59, 1.
Jainkoaganik igurikitzea [....] gauza usatuak ez diren batzuek. CatLav 201.
(V 103)Zer igurik daiteken [...] itsu bat ganik. HeGudu 157.
Egürüki Jinkuaren meserikordia. Mst I 22, 5.
Iguriki ahal dezakezuen baino handiagoa. Lg II 192.
Eztezakete bertze sorterik higuriki. Dh 256s.
Idurik dezan bere salbamendua. JesBih 460.
Zer gozo, othoi, bada dezakezue igurik?Gy 150.
Ez zakien zer gaitz othe zuen igurikitzeko. ArbIgand 86.
Ilhe xehetan izan da ügürükiten etzien gorentze bat handia. ArmUs 1900, 72.
Giristinoek igurikitzen dute gizon guzien phiztea. CatJauf 31.
Deus onik ez dezaket igurik. JEBur 120.
Berak igurikitzen (espero) zuten Mesia. IrYKBiz 244.
Emazteki adintsu batenganik ihork igurik ez zezakeen indarrarekin. MdePr 157.
Berak igurikitzen zuan bezela. OskKurl 58.
v. tbn. Brtc 232. Hb Esk 167. Jnn SBi 53. Lap 44 (V 24). HU Aurp 213. Ox 75. Iduriki: He Lc 6, 35. Mih 47. MarIl 67. Jaur 396. Egürüki: Mercy 17. Egiat 160. Etch 626. CatS 42. Const 19. Ügürüki: Egiat 251.
azpiadiera-1.2
2.Escapar, librarse de. Nihork ezin iguriki ziezekek hireei / bi aldetara ebakitzen duten arma zorrotzei. EZMan I 44.
azpiadiera-1.3
3.iduriki. Retener. Zertako behar zinituen bada asaldatua ibili han zur-idurikitzekotzat."Pour vous y retenir"
.Birjin 70.
Atsegin zoro batekin gogoan zerabiltzan Birjiniari erranen ziotzan guziak, baldin luzekiago iduriki ahal ukhan balu."La retenir"
.Ib. 78.
azpiadiera-1.4
4.Preservar. Gizonen lanak bizian dire; Yesusek oro heriotik iguriki ditu. HbEgia 90.
azpiadiera-1.5
5.iduriki (Urt). Comprender, abarcar. "Aperimetros, ezin konpreni daitena, [...] eziñ iduriki daiténa, eziñ idurikizkoa, eziñ idurikituzkoa" Urt II 160.
sense-2
II.(Adv.).
azpiadiera-2.1
Esperando."
Orki dago (R-vid), está aguardando"A.
"
Urliari orki niak (R), estoy aguardando a fulano"Ib.v. iguri. Juiearen tribunal-aintzinean sententziaren iguriki zaudenean. DvLEd 198.
2.eguruki. Esperanza. Zütan, Jauna, ezari dit ene egürükia. IpHil 83.
azpisarrera-1
EZIN IGURIKIZKO.
"Qu'on ne peut attendre, espérer" Dv.
azpisarrera-2
IGURIKIAN.
Esperando; en la esperanza de. Esperantzaren izairia dago zerbaiten ügürükian. Egiat 243.
Luzatze enheagarri haren idurikian egon gabe. Jaur 367.
Horra nun zaikun [...] agertzen igurikian ginaudena. JEBer 10.
azpisarrera-3
IGURIKI GABE (Dv).
Inesperado.
azpisarrera-4
IGURIKI GABEKO(Lecl, Dv A, H). Inesperado. Iguriki gabeko sofrikari batez. HeGudu 106.
azpisarrera-5
IGURIKIZ.
Behar beitzütian ürkhatü emeki emeki, batak arrunt eta borthizki, bestiak eztiki eta egürükiz, Frantziako fraide kente eta serora kente güziak. Eskual 18-9-1908, 4 (
DRA traduce "despacio").