Tr. Documentado en todos los dialectos. En DFrec hay 161 ejs., 9 de ellos septentrionales; se incluyen en ellos los ejs. de ordez.
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(V, R; MgNom, Añ(V), Izt 45v, Dv(G), H, ZamVoc)
Ref.:
A;
IzArOñ(ordía emun);
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Compensación, reparación."
Ordea (eman) (G), ordea, ordia (V), dar lo equivalente"MgNom.
"Recompensa", "retorno, recompensa", "equivalente" Añ."Compensación, el equivalente, otro igual. Galdu netsun liburuan ordia emongo detsut
"EtxbaEib.
"
Kristala apurtu bajatsu emoixozu ordia
"ElexpBerg.
Cf. Dv: "Le guipuscoan emploie orde comme substantif, ce que ne fait pas le labordin". Cf. VocNav: "Ordea, a ordea, a cambio, a trueque (Pamplona, Montaña). [...]. También [...] equivale a la cosa que se da como equivalente o contraprestación [...] (Pamplona, Cuenca, Zona Media, Montaña). Esto es la ordea por lo que tú me diste el otro día". v. ordain. Pensa ezak nola eman hari bere ordia. E 19.
Nire erru ta zor guztiak baxen andiago da askozaz, berak opa eutsun orde kitugarria. AñEL1 150 (
EL2 165 ordea
).
Inbadut dañurik, / naidut in ordéa, / doble ta erredoblaturik. LEKop 84.
Onezaz ostian biar jako Jangoikuaren justizijari ordia edo satisfazinua emon penitenzijaren bidez. MgCO 211.
Ofendiu dogun Jainkuari ordia emon baga egoteko. CrIc 166.
Zer irabazi ateraten dabee amar edo amabi lagun batubagaz gabian, [...] baldin etxeko batek beste ainbeste bidar juan biarko badau auzuetara ordiak pageetara?JJMgBasEsc 113.
Ezkerrak emon eioezala, / gurari onen ordea. EchtaJos 232.
v. tbn.
CatBus 30.
azpiadiera-1.2
2.
(SP, Lar, Mg Nom (V, G), Añ (V), Dv, H). Sustituto, representante; equivalente."
Jujearen ordea, lieutenant. Haren orde da, il est en sa place"SP.
"Teniente de cura, apezaitaren ordea
"Lar.
"Cabeza de hierro, besteren ordea
"Ib."Lugarteniente"Ib."
Ordea, ordia, vicario, substituto"MgNom.
"Reemplazo, suplemento"Añ.
"
Joxe soldau joan dok eta aren ordia eztok datorren illerarte lanian asiko
"ElexpBerg.
v. ordezko. Iudasen orde baten elejitzeaz. LçAct 1, tí. Egia da Apeza dela Iainkoaren ordea eta lankidea. SPImit IV 5, 1 (Ch, Mst ministre, Ip ministroa, Leon lekukoa).
Ene deklarazione hau enzuten baitu obra hunetan haren partez eta haren orde bezala. SPPhil 76 (He 78 ministre).
Jesu-Kristoren Bikario eta orde den [Aita Saindua]. Lap 322 (V 147).
Lurrean Jesukristoren orde dan Gotzai edo Obispo Nagusia da Erromako Aita Santua. KIkG 23.
(Como segundo miembro de comp.)."
Iaun ordea, arrière sieur"SP.
"(Escribano o fiel de) fechos, eskribau ordea
"Lar.
"Cura ecónomo, apezait ordea
"Ib."Vice-Dios, Jainko-ordea
"Lar, Añ.
"
Emazteorde (BN-arb), manceba, concubina"A.
Andre dena Mariari [...] Eba orde zaituguna. ArgDevB I.
Esker ta esker milla onelako aita ordeari, bizi bedi milla mendez. Betiko pakea Fernandori. LarFueros 8 (v. más ejs. de aita-orde s.v. aitaorde
).
Palermarat ethorri zen Alemaniako jaun bat, Enperadorearen gorthekoa, eta errege-ordeak besta handiak egin ziotzan. Birjin 570.
Zenbatenzat munduaren esanak eta exenploak lege orde eztira?Gco I 445.
Estefano bostgarrenak, Aita Santu Erromako Kristo-ordeak dauko agindurik. AñMisE 7.
[Imaginak] izan deitezan liburu orde irakurten eztakijenenzat. Astar II 46.
Enazala ni neure ondasunen jabea, ezpada jabe-orde begiratzalle Jangoikoak ifiniko bat. AñLoraS 163.
Izanen da president bat, president orde bat, sekretario bat [...].JesBih 413.
Igorri zitzaien [...] barri balioso au Iruñeko Errege-orde edo Birreiari. IztC 398.
Bere anaia Filiporen emazte Herodias emazte-ordetzat artuta. Lard 452 (v. tbn. emazteorde TAg Uzt 141, Ker 2 Sam 16, 22).
Ala bada, amapontekoorde, aita-orde eta apaiz-orde neronek egingo det. ArrGB 23.
Ioan zirean [...] / Bizkaiko iaun-ordean / epai-toki aurrera. AzcPB 145s (Ur PoBasc 192 gobernadore jaunen
).
Zergaitik aragituerearen azkena zan gu Jaungoikoaren seme-ordeak egitea. ItzAzald 31.
Meza entzuten ari zan bere agintari-orde Jose Mari Orberekin. OrSCruz 127.
Osta teniente-ordea. Ib. 102.
Berak antxe emongo eutsola txantel-ordia. KkAb II 82.
Ona, aurrena anai-ordeari ta gero ugaz-aizpai ta ugazamari bota zizkien bertsoak. EtxdeAlosT 98.
Errege ordeak paldoan sartzera kondenatu zuen. MdePr 80.
Buru gaixo onen gaiñean ark ezarri zidan sari-buruntza Konsul-orde bezala. OrAitork 78.
Orregatik Pakotxori amandrea gertatu zitzaion ama-ordea. NEtxLBB 37 (v. más ejs. de ama-orde s.v. amaorde).
Suge biperak gizon bat ausiki eta ni mediku orde. Etchebarne 59.
azpiadiera-1.3
3.Deuda. Kitututen da bekatuen ordea ta kaltea. AñEL1 52 (
EL2 59 zorrak
).
Anota el secretario / bakoitzan ordea, / unas pagan, pero otras / doaz pagau barik. AzcPB 180.
azpiadiera-1.4
4.(Como segundo miembro de compuestos, con el sdo. de 'falso, aparente'). Ezartzen du damak tonba orde batean. "Un certain tombeau"
.Gy 103.
Arima herratu bat iduri, / badoako emeki-emeki hurbill hill-ordeari. "Au prétendu mort"
.Ib. 103.
Mundu bat bazelarik bildua hekien ikusteko, hari ziren, alegia zin zinez eta eginahala egin, batzu bertzekin gerla orde batean. JnnSBi 90.
Jenebiebaren berthuteak etzirela berthute-orde batzu baizik. Ib. 72.
azpiadiera-1.4.1
(L-ain ap. A
; Dv). "Postiche"Dv.
"
-Orde, postizo. Ahokorde, dientes postizos"A.
Astoa espartzuzko bizkar-ordeekin, azaldu zen oi bezala ardo-banatzailea. 'Mannes de sparterie'
.OrMi 107.
Zango ord]r[eak. Galtzerdi eta kortzeta espresak. GAlm 1946, 6.
(anuncio de una ortopedia)
azpiadiera-1.5
5.Lugar, puesto.Para orde con este valor, v. NeolAG. Eleikegu esango bez zenbat diran geure errijan sartu ta biztantzen diran arrotzak, geure anai aen ordia artzeko etorri diranak. AG 1631.
sense-2
II.(Tema nudo usado como posposición).
azpiadiera-2.1
1.
(L, BN; Urt IV 401, VocBN, Dv, H)
Ref.:
A;
AtSac 20;
GteErd 244
. (Precedido de gen.).En lugar (de), en vez (de); en sustitución (de), de parte (de)."
Guzien orde 1 punitzea
"Urt IV 401.
"
Zure orde bidal zazu norbait, envoyez quelqu'un à votre place"Dv.
"
Amaren orde alaba jin da (BN-arb)"GteErd 244.
v. ordez, PARTEZ. Hire orde zerbitza nenzanzát. LçPhilem 1, 13 (He orde; Ol, Ker, BiblE ordez).
Bozkarioaren orde sufritu ukhan baitu krutzea. "En lieu de la joie"
.LçHe 12, 2 (He orde
).
Jentil batek hartu zuen / haren orde habea. EZNoel 97.
Bigarren erremedioa [...] da erraitea, iuramentuaren orde, iuramentuaren lekhuan "bai segur", "ez segur". Ax 269 (V 180).
Enganamendu handi dela, bihotz garbi baten orde, bihotz higatu, amorioz nahasi eta erabilli bat ekhartzea. SPPhil 423 (He 427 orde).
Ene orde eman dietzatzuten zor daroskitzudan eta eziñ detzakedan errespetu handiak. Gç 118.
Bertzeek galde bezate zure orde, eta bilha bezate nahi dutena. "Pro te"
.Ch III 21, 5 (SP zutzaz bertzerik, Mst zure plazan, Ip zützaz kanpo, Ol zure ordez, Leon (21, 4) zu utzirik).
Ematen zaka [...] mirabe bat mundu onen jabearen orde. LarSermAzc 54.
Ezarri zuen hiri hartan, bere orde, Mark bere dizipulu maitea. Lg II 86 (v. tbn. I 203).
De profundis-en orde gure elizetan / Te Deum da erranen leku guzietan. Iraultza 123. Erri-idijen orde sartu daruez mustur baltz, begi zetakadun edo Asturijakuak. MgPAb 112.
Guk eskatzen degunaren orde, geiago balio digun beste mesede bat egiten digu. Gco I 405.
Baten orde, sei aho izanen hazteko. HbEsk 178.
Arkelao zela errege Judean bere aita Herodesen orde. DvMt 2, 22 (Lç, SalabBN, Samper lekuan, Ip ordari, Ur tokian, Ol oñorde, Ker, BiblE ordez).
Perlen orde, maxkurrak biltzen zituen. HbEgia 48.
Batzuek, berriz, buztinaren orde, bikhea ezartzen dute. DvLab 384.
Erregetasunaren orde, errepublika izanen zela Frantzian. ElsbFram 105.
Uraren orde, arnoa zuela bere untzian. JnnSBi 94.
Paubregi zirenek axuri baten orde eskentzen zien bi ürzo. IpHil 111.
Mundu saindu bat egin nahi izan du Adameren bekatuak pozoindatu izan zuen munduaren orde. Lap 321 (V 146).
Gure mintzai ederraren orde ez dakit zer hizkuntza ahalkegarri gutartean hedatzen ari dutenak. ArbIgand 24.
Jainkoak, Abelen orde, eman zion Adami bertze seme bat. CatJauf 23.
Lore baten orde, biga!LfMurtuts 30.
Aingeru gaixo bat ari zen, debruaren orde, ifernuko suaren akulatzen. JEtchep 22.
Berriro, ezustez, baratz-ikuspegia suntzitzen, eta, onen orde, galdu-zorian dagon ontzi baten irudia. GaztMusIx 68.
Orduko zure bertsoen orde / gaur burruka ta tiruak. MMant 107.
Ekartzen dut bizar egiteko lama bat eta plantatzen naiz mediku baten orde.Etchebarne 60.
Soingaineko zuri apainen orde elastiko izerdituak. MEIG I 164.
v. tbn. Mat 428. INav 167. ES 401. He Gudu 75. Mih 84. Brtc 33. Dh 144. JesBih 443. MarIl XI. HU Zez 110. JE Bur 190. Barb Sup 52. Ox 32. Or Eus 266. Iratz 179. Zerb Azk 84. Zait Plat 10. Ardoy SFran 177. Olea 128. Larre ArtzainE 106.
azpiadiera-2.1.1
(Precedido de tema nominal nudo).En vez de, en lugar de; como, en calidad de. Garén sobre, fedezko eta karitatezko halakretaz beztituak eta kasket orde salbamendutako speranzáz. Lç1 Thess 5, 8 (He kasketatzat, Ol, Ker, BiblE burukotzat
).
Mahaiñ orde gurutzea / zadukan bihotzean. ArgDevB 117.
Profeten ongi-esanak, aser-esanak eta atelekak ongi artu lekuan, esker orde, asko naigabe neke ta pena eman zizten profetai. Ub 50.
Errosario orde daramazala biraoak. MgCC 149.
Zorionekoak onelakoak penitenzia orde ta Jangoikoaren grazian badaramez anbat pena. Ib. 151.
Geldituko naizala berorren etxean katu orde, ezer kostagabe. VMg 38.
Au berau errenta orde itxi eutseen eskribiduta Santiak bere monjai. fBOlg 24.
Ezin saldu leiteke ura ardao orde, eta ardauaren prezijuan. Astar II 124.
Xizpa orde, makhilekin dire. HbEsk 162.
Zenbeit egunen buruan arthikarazi zioten lehoinei bazka orde. JnnSBi 176.
Bertze haitz ondo bat mozkindurik, hala-hala, oso-osoa, bere azalarekin zut, han dagola, pordoin orde. HUZez 117.
Txirlarri edo urre orde bere eder-yauntzia salduko balu. OrMi 34.
Lartaun gaztia, / seme-orde ekarriya. TxB II 55.
Eskupeko-orde jasoak zitun / estutasunak lasatzen. "Como propina"
.OrEus 159 (v. tbn. 144).
Zoin zaren xoratuko Jauna sumatuz ni orde. Iratz 195.
Etxera egin bearko duzue negarrez, ikuskizun orde. 'En lugar de gozar del festejo'
.ZaitSof 98.
Au neukan adiskide-orde, animaren pozerako. OrAitork 82.
Neu geratuko nok kortan asto orde. BilbaoIpuiB 23.
Nesu ibaiaren egian egurastu orde ari zanetan, ibaiak berriz eta berriz esaten omen zuen aren izena. ZaitPlat 59.
Etxe gainean, teila orde, ez dute hipoteka eta zentsua besterik. MIH 310.
azpiadiera-2.1.2
(Precedido de part.).En vez de, en lugar de. Tr. Documentado en textos septentrionales y en Zaitegi y Orixe.
Aldiz dun maitariaren / mait' orde hig' ukhena / eder eztena. OPo 30.
Eta, hunki-iin erran orde / Ari zitzauzat belzuri.OPo(ed. F. Michel) 247.
Ez othe du, kontsolatu-orde, handitzen bere Seme jaunaren bihotzmina?JnnSBi 44.
Zolaraino jautsi orde, gelditu zen dilindan krako batetik. Ib. 134.
Ihesi joan behar orde, listor-burrunba horiek darraizku bethi. ArbIgand 21.
Plazara joan orde doha dantzara eta ostatura. Ib. 44.
Erriko semeak zapuztu orde, beregana erakarri oi zituen apeuko bere ateraldiz. ZaitPlat 89.
D'où venez vous? eta de Paris viens-je esan orde, je viens de Paris diñozute. Or(
inGaztMusIx 26
).
Bideko zikiñak garbitzen saiatu orde, sail aundi batek oso okerrera jo du. AZink 141s.
v. tbn. Etcham 134.
azpiadiera-2.1.3
(Precedido de frase relativa). Ibilgune on bat dadukazuela jentillen artean, zuetaz gaixki egille batzuz bezala erasten duten orde, zuen baithan ikusiko dituzketen obra onen ariaz gloria eman diozatentzat Jainkoari bere bisitako egunean. He1 Petr 2, 12 (Dv gaizki mintztzeko bidean
).
azpiadiera-2.1.4
(Precedido de -t(z)eko
)."
Hortik joaiteko orde, beste bidetik joanen gira (BN-arb)"GteErd 49.
"
Hori egiteko orde, bestea eginen dut (BN-arb), gaizkia ttipituz juaiteko orde, gehiago finka (S)"Ib.243. Laidostatua izaiteko orde izanen dela goraltxatua. Laph 114.
Ihes egiteko orde, tentazionearekin jostatzen da. Lap 127 (V 59).
Bainan egiazko sinhestea kordokatzeko orde, are gehiago finkatzen zuten. CatJauf 31.
Othoitzean har diten, lokhartzeko orde. Ox 77.
Jainkoari leial egoteko orde, gizonek gero eta gehiago ahantzi zuten. ZerbIxtS 17.
Boz bakar batek irakurtzeko orde, bizpahirulau erraile galde-ihardespenka ari baitziren. Lf(
inCasveSGrazi 8
).
[Azitak] ur beroan garbitzeko orde, xakurrak milikatzen zazkon!Etchebarne 44.
v. tbn. Elsb Fram 102. JE Bur 195. Barb Sup 134. Lf Murtuts 39. Ardoy SFran 322. Larre ArtzainE 116. Zendoia 50.
azpiadiera-2.1.5
(Precedido de -t(z)e
). Arrazoinka hartze orde heretikoen eta bekhatoros galduen kontra [...].MarIl 122.
Ez ote da zerbeit [...] etsaiari esku emaite orde, jazartzea, gure zuzenen begiratzeko?HUZez 199.
Batek bertzea poxolatze orde, lagunduz. HUAurp 220.
azpiadiera-2.2
2.(Precedido de gen.).A cambio de; en pago de, como compensación de. Begia begiaren orde, eta hortza hortzaren orde. HeMt 5, 38 (Lç begiagatik, Dv begiaren
).
Diruzko laguntzen orde gortearen argitzen / ariko den erromesak. Monho 58.
Ezteutzatzu biurtuko aita maite oni eskatuten deutsun sari apur puska au, egin deutsuzan mesedien orde?Astar II 42.
Begia begiaren orde, ortza ortzaren orde. IrYKBiz 124.
Makurra utsaren orde egiten baitzuten. "Gratis"
.OrAitork 57.
Diru ederrak emon ditu [lur] aren orde, baiña ez yaka damutuko. ErkiagBatB 137.
Galdu beharko du harako lehengo garbitasun eta distira hura, baina horren orde gero eta leunago, egokiago, erabilkorrago bihurtuko da. MIH 164.
azpiadiera-2.2.1
(Precedido de tema nominal nudo). Nahi den hura bethi / ez daiteke gorde, / ez bortxazkoa jasan / borondate orde. ZbyRIEV 1908, 774.
Iñoren menpe ta aloger orde jardutea beti da aberatsaren eta nagusiaren onerako. ErkiagBatB 150.
azpiadiera-2.3
3.(Precedido de adv. de tiempo con suf. -ko
)."
Egungo orde indazu bihar, au lieu d'aujourd'hui donnez moi demain"SP.
Aspaldiko orde, zelai huntan hala-nola hirian ikusten dugu zuhatz-andana pollita. JEBer 20.
Loriatu baitzen lehenik, bere alaba hirriz hola lehen aldikotz ikusirik aspaldiko orde. BarbLeg 137.
sense-3
I .(Conj.).
azpiadiera-3.1
Pero, sin embargo, en cambio.v. 1 ordea. Alako batean, orde, eguzki-izpi kiskalgarriak bekokia artzen diote. OrMi 120.
Ni ortan, orde, zabar-samarra nauk. LdiIL 15.
Mikeli jarkitzeko non, orde, kemena?OrEus 115.
Zantzu berririk, orde, lurrean ez azaltzen. Ib. 47.
Ixo, orde! Tink dagie gazte biak. TAgUzt 38.
Uts au, orde, zerbait al da?OrBM 80.
Ala ta ere ezin ito, orde, / samindunen intziria. SMitxAranz 69.
azpiadiera-3.1.1
Geukin arrotu nai dezu <do->, ez orde. AlzBern 77 (tbn. 77 ordia
).
azpisarrera-1
BEGI-ORDE,
ONTASUN-ORDE.
v. begi, ontasun.
azpisarrera-2
ORDEAK EGIN.
Sustituir. "Hacer las veces, sustituir. Juan jatzun mutillan ordiak eiñgo detsuraz a kanpotik dan artian" Etxba Eib. Nola bai Jainkoaren nai-ederrekoa dan lurrean bere ordeak egiten dituztenai guk zintzo obeditzea. 'Hacen [...] sus veces'
.AranSIgn 27.
azpisarrera-3
ORDEAK EMAN,
ORDEAK HARTU.
"Ordiak emun, artu, dar, recibir lo merecido o lo que debía. Ordiok atzera partittu, devolver" Iz ArOñ.
azpisarrera-4
ORDEAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a)(L, BN, S ap. A; Lar, Dv, H; ordian VocBN (s.v. ordea)). Pero, sin embargo. "Ládreme el perro, y no me muerda, txakurrak zanga badegit, ordean ozkarik ezbegit" Lar. "Zuk eman duzu, nik ordean ez" Dv. "Eztut nik egin, bai ordean zuk, ce n'est pas moi qui l'ai fait, mais bien (mais oui) vous. Igurikiko zaitut, ethorriko zare, ordean? je vous attendrai, mais vous viendrez, n'est-ce pas? Erranen duzu bai, ordean eginen ez, vous direz oui, mais vous ne ferez pas" H. "Erran diot, harek ordean ez nau sinetsi, je le lui ai dit, mais il ne m'a pas cru" Lf Gram 397. v. 1 ordea. Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII, sobre todo en autores septentrionales
Ezin, ordean, arima gorputzetik athera. EZMan I 112.
Ordean, nolatan ahal dateke hori horrela?Ax 149 (V 98).
Ordean alferretan izan ziren haren egin ahalak. Lg I 351.
Laster egizue ordean, menturaz gero ez da muga izanen. Mih 6.
Ez dik hala manatzen justiziak, / bai ordean haren bihurtzea. Iraultza 15.
Errantutzu naski zenbait othoitz Maria sakratuaren ohoretan, ordean nola?Dh 265.
Beira ordean sekulan kofesorearen kontra thematzetik. Ib. 62.
Zertako, ordean, kontsekra ilhabethe oso bat pratika saindu horientzat?MarIl 3.
Ordean Gipuzkoan lanbide onetarako badira beso, egur, ola eta urontziak franko. IztC 132.
Baldin ordean bertzea atheari ioka badago. HeHLc 11, 8 (He hala ere
).
Jauna, ez naiz gai sar zaitezen nere atherbean, ordean errazu hitz bakhar bat eta sendatua izanen da nere arima. DvLEd 17.
Azken judizioko egunean etzaiku galdeginen... ederki mintzaitu othe gaitezken, bai ordean hean sainduki bizi izan garen. DvImit 9 (ap.A
).
Au guzia, ordean, gezurra besterik etzan. AranSIgn 56.
Zein ote dan eziñik / kontura erori, / kutiziya jaioko / zaiote askori; / nik ordian ez diyot / esango iñori, / berak badaki eta / bastante da ori. Bil 135.
Aise da haren erraitea, ez ordean egitea!ElsbFram 173.
Ordean, nola bere barneko harrak ezpaitzion bakerik ematen [...]. JnnSBi 75.
Fedeaz, ordean, argituak balinbadire, badakite ongi ez dela fededunentzat bethiereko heriotzerik. Lap 48 (V 26).
Makillak ez dik indarrik justiziyan. Bai ordian bizkar gañian. Iraola 59.
Zendako, ordean, ez dute xoririk ederrenek kanturik ederrena?JEBur 148.
Bera handia, kepia ordean bera baino handiago du. JEBer 47.
Iraulka ibilliko dire sarepetik egatu nairik. Alperrik, ordean. AnabUsauri 137 (en boca de un navarro de Echalar).
Besteak ordean errista (mokoka) egin zion onela. IrYKBiz 503.
Hala baita, ordean!LfMurtuts 7.
Ez duka ordean ikusten, ardien prezioak bethi beheiti ari direla?LarzIru 56 (
Senper 126 ordian
).
Beti gure artean artzen ginen hor, gure ateraldi egunetan, ez ordean sekulan hangoeri kontra. LarreArtzainE 171.
v. tbn. Arg DevB 156. INav 48. Gç 89. Mong 593. Ch III 58, 3. He Gudu 117. Brtc 228. Monho 138. Hb Egia 9. Elzb PAd 62. Zby RIEV 1908, 86. Arb Igand 156. HU Zez 156. Zerb Ipuinak 662. Barb Sup 119. Ox 55. Or Eus 257. Mattin 52. Ordian: Balad 215.
azpisarrerakoSense-4.2
b)(Precedido de part. o -t(z)eko
).En vez (de), en lugar (de).
"
Irabazi ordean galdu du
"H.
v. BEHARREAN (b). Tr. Los ejemplos con -t(z)eko se documentan en textos septentrionales y los precedidos de participio en textos meridionales
Ontasun hautzaz guztiez / gozatzeko ordean, / asko pena sofritzeko / duk heure bizitzean. EZEliç 254.
Arroak izan ordean, egiaz humillak bagiña. Gco II 50.
Gure griña gaiztoaren erasoari atzera esan ordean eta menderatu ordean, erraz jarraitzen diogunean. Ib. 5.
Bide au artu ordean, batzuek ibilli oi dira erriz erri. AA I 601.
Ongi da, arretarekin enzun ordean, ezertan ez artzea Jaunaren itza?AA II 21.
Jaunari eskerrak eman ordean, aztu gera egin dizkigun mesedeaz!AA III 342.
Madarikatu ordean bedeinkatu zituen. Lard 102.
Berak ere, airean ibiltzeko ordean, umeak bezala herrestan zabiltzak. ElzbPAd 17.
Biharamunean, izan ninduan, eskolara guateko ordean, bipher egitekotan ere. Ib. 47.
Ez da, beraz, estonatzeko zenbait abusu khentzeko ordean, gauza guziak ezarri bazituzten zangoz gora edo buruz behera. ElsbFram 58.
Ogia ebagi ordean, ez dau ba atzamar bat ebagiten?BilbaoIpuiB 167.
c)(Precedido de gen.).En vez (de), en lugar (de); a cambio (de).
"Subrogar, [...] besteren ordean sartu
"Lar,
Añ.
Jauna, nai bazendu ofrenda andirik, / ofrenda eder asko ofrezizterik / egingo nituan kulpaen ordea[n], / eztezu ofrendarik borondatean. Miserere 334.
Kristoren etsean, zeinen ordean dagoan konfesorea. Cap 118.
Belengo portalean, baturik oxalean, / kumearen ordean daratza pesebrean. Acto 366.
Bere arpegi eder, urrezko ille ta edertasunaren ordean, erio illun tristea ikusi zuen. CbEg II 192.
[Euskerazko hitza] oitua ez pada, hura utzi, haren ordean artu diteke ark esan nai duana adirazteko adiña dan beste bat. Ub 3s.
Mahoma nere ordean adoratzen dutenak. MgCC 245.
San Pedro zan Kristoren ordean gelditu zana. Ib. 195.
Zer emon daikegu bere ordian?MgCO 290.
Emango dutela atsekabe atsegiñaren ordean. VMg 21.
Noiz artean zure Jainkoaren ordean maite izan bear dituzu emengo gauza zirzillak?AA III 464.
[Mezia] da Jesu Kristo gure Jaunak bere Aita betikuari gure pekatuben ordian ofrezidu eutsan sakrifizijua berbera opa izatia. Astar II 209 (v. tbn. 212).
Beldurra zeukatela lotsaren ordean. ItFab 260.
Gizon andi usteko askok [...] ezarri izan dute Bria, Uria-ren ordean. IztC 18s.
Hartzen ditik hantxe berrehun ardiren ordean, hiru ehun ardi. ElzbPAd 85.
Baña zer txastau neban eztijan ordean?LauxBBa 30.
azpiadiera-3.1
(Precedido de tema nominal nudo).Cf. EZarate 10: jaun Asenzio Gebarako ganean darda ordean, de interpretación problemática. Odola da kalitzean, / gorphutza ogi ordean. Gç 111.
Preposizio ordean posposizioa du. CbEBO 31.
Egon bidi bakoitza bere tokian / izan ez dagian naieza sari ordean. VMg 21.
azpiadiera-3.1.1
Buztana ordean aoan zugatz-adar bat eukala siñistu eragin eutsan. BilbaoIpuiB 188.
azpisarrerakoSense-4.4
d)A cambio, en compensación.
"
Ordían emon, zerbaiten ordez eman. Terreno puxketa bat emun gontsen, da erek ixko potolo bat ordian
"ElexpBerg.
Ezbear argatik ordean, an guzien aurrean bereak gelditu zitzaizkan bi soro edo lur-zelaiak beti-betiko ematen ziozkala. 'En reparo de la injusticia
'
.AranSIgn 80.
azpisarrerakoSense-4.5
e)(Precedido de part.).A punto de.
Eritu nintzen bidean eta odolezko jalgite batek hil ordean ezarri ninduen. Prop 1896, 232.
azpisarrerakoSense-4.6
f)"
Ordean, alors"VocBN.
v. orduan.
azpisarrera-5
ORDEAZ.
azpisarrerakoSense-5.1
a)
(ordiazV-gip). A cambio, en recompensa.
"A título de devolución, a cambio. Ordiaz emon desta liburu au irakorri deiran
"EtxbaEib.
"
Ordiaz opila
"(V-gip, comunicación personal) Ordiaz ordaria. Saug 110.
Beroni sal ezozuz bioz guztia / ordeaz bera zeuri dakizun emon. Acto 507.
Erriko agintari orreik, barriz, orreik gauze guztiek baserritarrai ataraten ei-eutsiezan, eta ordeaz, erriko lur-txatal bana eurentzat emoten ei-eutsien. AkesIpiñ 25s.
azpisarrerakoSense-5.2
b)(Precedido de gen.)."(V-ger-arr-m), en vez, en sustitución, en lugar de"A.
v. ordez. Izango ditubee tormentubak bixi, ta usaiñ gozueen ordiaz. JJMgBasEsc 193.
Emakumeak maien ordeaz / azpirak daukez urrean. AzcPB 254.
Galtzen ordiaz jantzi / biar ditu gonak. MendaroTx 347.
Nere ordeaz / pekatariaz / kontu zuk iduki zazu. Balad 240.
d)En cambio.
v. ordea. Bañan amen ni, ordiaz, kulpagarri ta bizirik, eta zu, legia gorde dozun ori, illda!EtxbaIbilt 489.
azpisarrera-6
ORDEAZKO.
azpisarrerakoSense-6.1
a)(V-ger-arr-m-gip; H (+ ordiazko, ordirazko)). Ref.: A; Iz ArOñ y Etxba Eib (ordiazkua).
(Uso adnom., adj. o sust.). "Sustituto, vicegerente" A. "Gaur zure anaia alkate ordiazko dago" Etxba Eib. v. ordezko. Bere bikarijo edo ordiazkotzat iminiriko Erromako Aita Santuba. JJMgBasEsc 40.
Jarri zan gure bitaarteko, bai pekatarijeen ordirazko [sic] edo pijadore. JJMgMayatz 231 (232 ordiazko
).
Asko ez baliz bezala / mirari ain andia, / ipiniko ere dezu / ordeazko artzaia. GavS 30.
Bitartean, nere ordeazko izan bear dek. AgG 361.
Billatu egixu nire ordiazko bat ardijak zaintzeko. KkAb I 53.
Geure-geure esakunak baño enittuzan nik ezarriko erderazkuen ordiazkotzat. Otx 7.
Diranak oro zenbaki edo zenbaki ordeazko omen dira. ZaitPlat 56.
Zaldi-burdien lenengo jarraitzaille ta ordeazkoa. ErkiagBatB 28.
azpisarrerakoSense-6.2
b)"Emprestido, prestito, ordeazkoa
"Añ.
"De prestado, prestado. Arek daroian soñekua, ordiazkua dau
"EtxbaEib.
Adiskidea, eman zaizkidak ordeazko iru ogi. (Lc 11, 5). IrYKBiz 270 (Lç, He, Oteiza, Brunet, Leon presta, Dv maileguz, Ker itzi egidazuz
).
ORDEAZKOA EGIN.
"Ordiazkúa eiñ entzun izan da gehiago ordía eiñ edo ordezkúa eiñ baino. Narbaizako Pello ibilli zuan gurian lanian da gaur gure Julian ordiazkua eittera joan dok" Elexp Berg.
azpisarrera-8
ORDE-KITUTU.
Compensar. Lan-neke gitxi au orde-kitutuko deust beti iraungo daben zoriontasunaz. AñEL1 65 (
EL2 75 lan labur onen sari emongo deustaz
).
azpisarrera-9
ORDEKO(Adnom.; precedido de gen.). (Lo) que está en lugar (de), en sustitución (de), en representación (de). Cf. ordeko. Baña oiek, Jainkoaren ordeko ministro fielak bezala [...]. CbEg III 358.
Konfesoria da Kristoren ordeko jueza. MgCO 14.
Ardoa edo onen ordeko beste edariren bat. AA III 365.
Jaungoikuaren ordeko elexa-gizonai [...]. fBIc III 282.
Moises il zanean, bere ordeko Josueri Jainkoak esan zion: [...]. Lard 108.
Men ona zor bazaio munduan iñori / Jainkoaren ordeko agintariari. "A las autoridades que tienen el lugar de Dios"
.OrEus 18.
Makiñista ta onen ordeko su egille edo feonerua.EtxabuKontu 116.
v. tbn. Zait Sof 136.
azpisarrera-10
ORDEKOTAN.
azpisarrerakoSense-10.1
a)A cambio.
Dauden mokau goxoak / etxetik atera, / ordekotan lokatza / ekarri atzera. Olea 24.
azpisarrerakoSense-10.2
b)(Dar, ofrecer, etc.) en trueque, con la condición de retribución equivalente.
v. ORDAINETAN. Zenbat auzotan, odolkiak ordekotan. EZBB II 140.
azpisarrera-11
ORDERAKO.
azpisarrerakoSense-11.1
a)
(Izt 109r) . (Precedido de gen.). En compensación.
Nire gaurko lan, esa-egite, neke ta bear guztiak, neure bekatuen orderako. AñEL1 9.
Eruan egizubez gero pekatuben orderako daruazubezan pena gogorrak. MgCO 225.
O! Gura baleu Berak nire bizitzea neure gaistakeri guztien orderako ta Bere izen donearen omenerako artu!AgAL 163.
Geure pekatuen kitugarri eta orderako. ItzAzald 91.
v. tbn.
CatBus 41.
azpisarrerakoSense-11.2
b)En sustitución.
Abere onak saldu bear ez dirala, aien orderako ta aiek aña izan litezken umeak ukulluan izan gabe. (1920). ForuAG 325.
azpisarrera-12
ORDETAN. A cambio (de).
Zer eman dezake gizonak arimain ordetan, bein galtzen badu?EvANMt 16, 26 (Lç rekonpensamendutan, He, Ker ordain, SalabBN zer trukadaz, Ip ordari, Samper zer kanbioz, Ol ordañez, Leon ariman truk
).
azpisarrera-13
ORDEZ.
v. ordez.
azpisarrera-14
ORDEZ ORDE. A cambio, en compensación.
"Se hizo el casamiento bajo el tratado de trueca o permuta [de miembros de las dos familias] u ordes orde"(Esteríbar, 1771). LexHNav I 118.
Ordez-orde egitten dena baño justizi oberik ez da. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1338.
azpisarrera-15
ORDEZ ORDEKO. Sucesor.
Irakurgai batek ez luke azkenik izango aria emanda-eman eta mendez-mendeko, ordez-ordekoekin jarraitu bear ba-genuke. AnabUsauri 142.