Tr. Ezpal es la forma más general y frecuente, salvo en vizcaíno, donde dicha forma no se documenta (las demás variantes documentadas corresponden sobre todo a ese dialecto). En DFrec hay 5 ejs. de ezpal.
etimologikoa
Etim. De ser zozpal, zozpel las formas más antiguas, su primer elemento podría ser zotz 'palillo'. De todas formas, es tbn. verosímil la propuesta de Hubschmid de derivarlo del lat. *cuspellu (dim. de cuspis , cf. fr. copeau, etc.).
sense-1
1.
(G, AN, L, BN, S, R; Lcc, Volt 66, Urt II 390, VP 24v, Lar, Añ, Lecl, Dv, H, VocB),
ezpalo (Sal),
espal (V-gip),
ozpal (V-m; Añ, H),
ospel,
ospal (V-m),
sozpal (V-ger-m ap. A),
zozpal (V-m; Añ, ZamVoc),
zozpel (V-ple-m),
zezpal (V-ger-arr-oroz-gip),
sespal (V-gip),
sezpalRef.:
A (ezpal, ezpalo, ozpal, zezpal , sozpal , zozpal, zozpel); A EY III 88; Lrq; Etxba Eib (espal); Iz ArOñ (sespálak), Ulz, Als; Gte Erd 204; ZestErret
. Astilla."Asciare, [...] haizkoraz ezpal egin
"Urt II 390.
"
Zozpal: [...] 2.º palo para achicar el agua de una lancha"A.
"
Noren, arean, aritxa sozpalerean (V-ger), de dónde, de allí, de la astilla (sale) el árbol)"Ib."
Espalak eiñ, hacer astillas. Ez da gatxa jausittako zugatzakin espalak eittia
"EtxbaEib.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
Zozpalak dirudi bere egurra ta egurrak bere ezkurra. RS 483.
Zuretik ezpala. OPr 443 (v. tbn. Bela 1).
Haurrak diradiala beren aitetarik ezpala dena egürretik. Egiat 276.
Nik Kristo artzea da ozpal zati bat artzea bezela. MgCC 236.
Aziak, beria kirtena, ta aritxak bere erikua ospala. MgPAb 121.
Urradura estaltzen da axal edo ezpal izpi batez. DvLab 384.
Ezpalaren aldean gauza eman."S'approprier quelque chose"
.HbGH 1929, 89.
Biak jotzen zuten zuaitz gerria gogor, azkar, zuzen, bear zan tokian bertan, alderdi batera ta bestera espal zati andiak boteaz. AgG 103.
[Basurdearen] belarria, azkorakadeagaz sezpala lez lurrera yausi zan sartadeagaz bat. LarrakEEs 1927, 92.
Petiriren aspaldiko ontzia ezpal egin duk arkaitzetan!OrMi 82.
Juana kakati ospaletan, bear eztan orduetan. (V-m). AEY III 88.
Zugaitzak ezpal biurtzea. "Astillar"
.EAEg 15-11-1936, 300.
Garbi-su artean egongo gara arik eta oben ariñak, egur eta zezpalak legez, austu arteragiño. IbargGeroko 107 (ap. DRA).
Biok ere zur baten ezpal gaituzu, osaba. EtxdeJJ 118.
Esan oi danez, aritzak zozpela beretarikoa omen. ZaitPlat 81.
Ospel legorrez / sobera haundi / bat nien / irakezi. ArtiMaldanB 197.
Zapatariak larru-pusketakin, arotzak egur-ozpalakin. VillJaink 50.
Ontzi berexietan botatzen dituzte arbolaren ezpal edo pusketak. Ostolaiz 22.
Nola aize ematen ala / kentzen ainbat ezpal [aizkolarien laguntzailleak]. Insausti 213.
Peruk, inolaz ere, beste hariko ezpala dirudi. MIH 335.
v. tbn. JE Bur 78. JanEd II 107. Yanzi 207. Ldi UO 43. Zait Plat 81. Auspoa 39, 11. Salav 105. Ataño TxanKan 146. Ozpal: JJMg BasEsc (ed. 1845), 122. Osk Kurl 92. Zozpal: ZArg 1958, 180 (ap. DRA). MEIG VIII 39 (parafraseando el refrán de RS 483).
azpiadiera-1.1
(Fig.). Erri aldartetsu orren ioera, bildur izateko baino pozteko bide geiago izan zitekean, aldez: gaitz-egoki ugarien artean bai-baitzuten ezpala erri eder eta zoriontsu egokierazteko. ZaitPlat 116.
azpiadiera-1.2
Orok behar zuten ibili lephotik behera ezpal bat, zoinaren gainean baitzen izkiribuz bakhotxaren izena.Prop 1889, 14s.
azpiadiera-1.3
"Raja [= rebanada]"Lar.
"Tout tranche, tout éclat qui se détachent d'un solide"H.
azpiadiera-1.4
"
Espala, flaco, enflaquecido. Andra koittaua, espal bat dago
"EtxbaEib.
3.Membrana. Beharriak llabür eta biribil ditüzte; begiak ttipi eta ezpal khordokari batez gordeak. "Membrane"
.ArchGram 18.
azpisarrera-1
BURU-EZPAL.
"Buru-ezpala (etara dau) (V-gip), el lugar del maíz donde va a salir la mazorca" Iz UrrAnz.
azpisarrera-2
EZPAL-BATZE.
"Espal batzia, recoger las astillas. Espal batzen urten eban aurrera gosiak ill barik" Etxba Eib.
azpisarrera-3
EZPALEAN JARDUN.
"Ozpalean ziarduen, jugaban a la banca (V-arr pop.)" A Apend.
azpisarrera-4
EZPAL-KOLPE.
"Astillazo <h->" Lar. Egon ziran etsaiaren bateri aurrean aurkez aurke, kanoiko ezpal-kolpe batek ukituagaitik asko ikaratu bage. IztC 352.