Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII, y en Lizarraga de Elcano. La forma mejor documentada en la tradición vizcaína es taiu, y en la guipuzcoana taju; emplean ambas formas Arrese Beitia, D. Aguirre y Orixe; taxu se encuentra en Lizarraga de Elcano, taxo en Inza, taiju en Astarloa y J.J. Moguel, y taiyu en Iturzaeta.
sense-1
1.taju (V-gip, G; Lar, Añ, H),
taiu (V; Añ, Izt 51r, ZamVoc),
taixu (Aq 475 (G)),
taiju (Dgs-Lar 3, MgPAbVoc 238),
tairu (AN-larr),
taixo (V-gip),
taxoRef.:
A(
taiu, taju
);
IzArOñ;
InzaEusk 1972, 96;
ElexpBerg(
taju
)
. Traza, apariencia, aspecto, pinta."Traza, modo, forma"Lar,
Añ.
"Traza, facha, taixua (G). Mutil au taixu gaixtokoa da, onekoa, moduzkoa
"Aq 475.
"Talle"Añ.
"
Taijuba, figura, traza. Taiju onekua, de buena traza, parecer"MgPAbVoc 238.
"Traza, porte, estado"A.
"
Ongi egiten dioen tairue ba-du (AN-larr)"InzaEusk 1972, 96.
"
Gure taillerrai kuartelan tajua artzen dotsat
"ElexpBerg.
En AxN se explica arau (67) por taxu. [Josef santua] zarrago pintatzen badute ere, gauza ziertoa da taju ta ardore onekoa bear zuela izan. CbJMJ 67.
(Ez egon elizan begira) zer trajea dakarran ark, nolako taxua bertzeak, nor sartzen den, nor atratzen den . (83). LE-Ir.
Bada da gizon taiu txar txiki argal irritu ernegatu zitel bat. AñMisE 137.
Galdetu zien: Zer tajukoa zan edo zer janzkera zuen, topatu dezuten gizon orrek? Lard 235.
Ez egoan ibilli zetan itanduten, / bere taiuan eban zer zan azalduten. ABAmaE 277.
Damutuak burpil baten bira biraka milla arpegi balebilz langoxe taiua erakusten eutsan Txiliri. ABeinB 91.
Emakuma gaztea / eder ta prestua, / anditasunezkoa / zan bere taiua. AzcPB 304.
Ai zein ezbardiña urtebetean Eladitxoren taiua (aspecto)! EchtaJos 161.
Izeko Eustakik ikusi ebanean taiu aregaz, arriturik negarrez jarri zan. Ib. 161.
Euren taiu ta ixakeretan be ezin ziran ixan bardingeaguak. KkAb I 30.
Kepa jostunak ein daust dodan soñekua, / zuk diñozunez beintzat, taiu onekua. Enb 176.
Pagua eder mendijan, / baña ire taiu lerdenoi / ederrago dok ontzijan. "Figura esbelta"
.LauxAB 57.
Aitaren aita, berriz, dizut nik aitona, / bere aitaren taiu bereko gizona. "Retrato exacto"
.OrEus 104.
Bidea zabalagotuko balitz, uriko zabaldiari taju berriak eman omen ditzaizkiote. EAEg 1-3-1937, 1181.
Urrutiko mendi ta muñoak lau-lauak, koska ta konkorren arrastorik gabe taiuan. TxillLet 27.
[Arrateko Ama] amargarrengo gizaldikoa / omen da bere tajuaz, / jakintsu asko ibili dira / iritzi au azalduaz. Basarri 12.
Andra loditoneari "Mautsa" deritxa Nikanor-ek, bere taiuari dagokiola! Ib. 131.
[Teresa] makiña bat bider ikusi izan dabe kaleetan barrena, apain apain jantzita [...], eta eztau egundo erakutsi barriztaile taiurik. OnaindSTeresa 61.
Amaika ziri egin ondoren amaitu eban, baña bera [itxasontzia] zan legez, iguala taju guztian. Gerrika 96.
EGAN-i halako aldizkari-taxu apurren bat aurkitzen diogu. MIH 136.
v. tbn.
Taiu: Eguzk LEItz 123. Erkiag Arran 27. Zait Plat 8.
azpiadiera-1.1
Deba onduan Motriku, tajuak tajua arkitu. '
Bakoitzak bere antzekotara jotzen du'
.(G-bet)InzaEusk 1928, 264.
Tajun tajua, beñere ezta falta. (AN-gip). Ib. 264.
azpiadiera-1.2
taju,
taiu,
taiju. Estado, guisa, situación. Sartu jakon aita, ta ikusirik taiju atan, ezin euki izan zituban malkuak. JJMgBasEsc 224.
Nire pekatuak ekarri zaitue taiu orretara. UrBisit 240 (ap. A
).
Alan ikustean, / añ taju tristean, / bakartasunean. ABAmaE 341.
Gaztaiñariak geixoa dabillela, [...] ez il, ez bizi, taiu txarrean dagozala. Ezale 1899, 191b.
Masima, alabearen taiua ikusi ebanik arrezkero, ebillen guztizko gogo-illunaz. EchtaJos 162.
Taiu onetan iraun eta etorri banaiatzu, zuri emoniko itza jabotiarren baño ezta ixan. Otx 18.
Taiu onetan, nora jo ezekijala, batera ta bestera ibilli zan kalerik-kale zati baten. Ib. 84.
Orain ze taiu ete debillen / neukala gogamenian, / orra nun uso zuri polit bat / dakustan mendi ganian. Enb 121.
Au be etzan taiu ona auzotegientzako; etzan ori auzoko guztien artean alkartasune yagoteko era ederra. AkesIpiñ 10.
Ostera be, txoria, leengo senera ta taiura itzuliaz, aintziña bezin pozkiro, iñoiz ez aiñako doiñu pozkorrak joten asia zan. ErkiagArran 147.
azpiadiera-1.3
taiu. Etzin zan oera, ustelduten asi jakon gorputza, arrak eriozan inok begiratu ezieutsan taiuraño. CrIc 32 (tbn. en CatElg 35v).
azpiadiera-1.4
+taiu. Modo, manera. Zelan entzungo dogu itzalagaz? Egonik taiyu eta ganora onean eleizan. ItzAzald 91.
Asaba zarren ele kutun au / ara ze taiuz daukagun. Enb 46.
Batzarkide guziak beltzez ta taiu berdinean yantziak agertzen ziran. AY 1934, 6.
Akademi-tajuzko idazlearen zai bagaude.Egan 1961 (4-6), 210.
Bere eran eta taxuan [...] nekez ager daiteke Gandiagaren neurrikorik. MEIG III 80.
azpiadiera-1.5
taju,
taiu. Tipo, clase.
En AxN se explica taillu (141) por taxu. v. tailu(2).taju, taiu. Tipo, clase. "v. tailu (2). Nik eztakit zer gizon taxu dan ori . (AN). AEY IV 344.
Gerko-latiñek ba zuten taiu ontako itz neurkera. OrPoem 519.
Arritzen eta asaldatzen gaituana da taju onetako izaki bat miñaren azpian egon bear izatea. VillJaink 120.
Taju orretako pesimistak ez uste gutxi direnik. Ib. 137.
Noan lehen-bait-lehen, gatozen harira eta taxu horretakoen antzera. MEIG V 84.
azpiadiera-1.6
Españako errege / Juan Priñen taijua, / galdareru arteko / titiriterua. KarlBB 288.
sense-2
2.taiu (Añ, Izt 60v; taisu). Escultura.
"Figura","estatua"Añ.
v. tailu(3). Bere estanpez ta beraren zurezko edo beste gaiezko aintzurez, ta oriek ere Santuen itzalak eta taisuak dira. MbIArg II 309.
Guzurrezko Jaungoikuen taiju, idolo edo irudijak Jaungoiko benetakotzat daukazanak. Astar II 35.
Zer da bada zurezko taiju edo bulto ori?Ib. 48.
Euskal-erriaz landarako toki guztietan adoratuak izandu dira gezurrezko Taiu ustelkor modu askotakoak. IztC 209.
Batxiri entzun eutsan bein, Lebrefuelen edonok erabilten dabela esku-ganean zer edo zer, taiu edo irudiren bat, narruan bertan ezarrita. ABGuzur 118.
Tolosak orduban taiu (idolo) asko zitubalako Paladiaren izena artu ote zuban bada?BPradEEs 1913, 215.
Adituen iritziz, Echena-ren taiua eta ekantzaen (figuras) ziamarta (dibujo) askoz obeto eginda dare. AyerbEEs 1915, 279.
Edonok artu eikian arrizko edo zulezko edo argixarizko gixon-taiutzat. KkAb I 51.
sense-3
3.
(B ap. A),
taiu (V-m-gip ap. A). "Tanteo, cálculo. Ene taxuaren arabera, lau orduz inen dugun lan au, según mis cálculos, [...]"A.
"
Taiu, tanteo de precio"Ib.Cf. taxuka.
sense-4
4."
Taiu (V-m), precio"A.
sense-5
5.taju (V-ger-gip, G-goi-bet; Izt 74r),
taiu,
taixo (V-ger)
Ref.:
OrtVoc(
taidxo
);
Zt;
ElexpBerg;
GteErd 2
. Habilidad, maña.
"
Argintzarako batere tajurik eztu
"Zt(comunicación personal).
"
Eztauka bape tajuik aixkoran
"ElexpBerg.
Abeslari askoren antzekua ixango dok: taiu ona abestuteko, baña bijotzetiko sentimenturik ez. "Style"
.Altuna 36.
Etxe barria iragiteko taiu ta ganora gitxi. EguzkGizAuz 76.
Bere senarraren trebetasuna argi zabalera atara barik egon? Joxepak bere Patxoren tajua illunpean euki? Ez orixe. BilbaoIpuiB 226.
Nik ez dit tajurik eduki etxe-lanetarako.AtañoTxanKan 149.
Arraioa! Beti idiekin da taju geiago ez izatea gezurra zirudik. JAzpiroz 18.
Koziñan ere badauka nik ainbesteko tajua. Insausti 273.
sense-6
6."
Taiu, parecido. Bi anaiek taiu aundia dute, los dos hermanos se parecen mucho, tienen mucho parecido"AspLeiz.
v. taxura.
sense-7
7.taiu (Añ). "Talle"Añ.
v. tailu.
sense-8
8.taiu. Modelo.
Kristok berak moldatu nai izan eban
Teresa, emazteki askoren taiu ta eredu izan zedin. OnaindSTeresa 59.
azpisarrera-1
TAXUA HARTU. Tomar la medida.
"
Eztotsat lan barrixai tajuik artzen
"ElexpBerg.
Allandek, eguraldiari tajua artzen oituta baitzegon, laister igarri zion goi aldeko garbitasunari. EtxdeJJ 12.
azpisarrera-2
TAXUAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)(Precedido de gen.).Como, del mismo modo que.
Orrexegaitik irauten dabe / Matusalenen taiuan, / askok sendaro gizaldietan / jaio zirean lekuan. ABAmaE 466.
Jantzita erregiña / on baten taiuan. Ib. 356.
Euskaldun basetxetarra ezkondu zan Gaztelerrian ta gaztelarren taiuan. Zer egingo zaio! AgG 126s.
Bizialdian, nekea ta gorrotoa ta ondore urri ta murritzeko ezagupideak besterik izan ez ditualako kaiolan dagoan txoriak; Beronike berberaren taiuan. ErkiagBatB 198.
azpiadiera-1.1
(Precedido de frase relativa). Sañez beteriko krusallu baltz koipetsuaren egunetako ekanduak, joan ziran betiko, beste oitura gomutagarri asko joan diran taiuan. AgKr 132.
Ibildeuna're azalduko det / ibilli oi dan tajuan. Insausti 108.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(Precedido de -tzeko
).Hasta el punto de.
Zelan aurten sartu dan diputau tratuan, / bere izen ederra galtzeko taiuan. ABAmaE 224.
azpisarrera-3
TAXU-ANTZEAN. Con fundamento, como es debido.
Gosiak zeon txurreru ori / jarri da taju-antzian, / orañ Parisen bizi omen da / trapero baten etxian. TxB II 132.
azpisarrera-4
TAXU EMAN,
TAXUA EMAN. Adivinar, acertar.
Asmaketa ori somatzeko Santa Ritari deitu bearko diogu; nik beintzat ez diot tajurik ematen.AlzRam 66.
Taxo eman dio. (AN-ulz)'Norbait edo zerbait nola den igarri dio, zailla bazen ere'
.InzaNaEsZarr 1932.
azpisarrerakoSense-4.1
Arrazoiari eman / dizkiot tajuak / ezaguturik zure / su eta ujuak. LasarteAuspoa 100, 46.
azpisarrera-5
TAXUKO . (Precedido de gen.).Semejante (a), igual (que), como.
Katakumien tajuko ume jolas garbi errugabekoetan. AgG 139.
Juanito ta bere tajuko alper batzuek. Ib. 368.
Nere tajukoa aiz, i, mutil. Beti zuti ta erne. TAgGaGo 54.
Aspaldian, zenbat ekiñaldi ta aproba, aren taiuko idatz-aztarren berregiña zertu arte! ErkiagBatB 162.
Aspaldiko predikarien taxuko exenplua aterako dizuet. MEIG VII 185.
azpisarrera-6
TAXURA . (Tras gen. o frase relativa).Al modo de.
Geiago izendatu bear balira, arau onen tajura egin bedi.EAEg 30-10-1936, 172.
Bidali bezaiote oñean ezartzen diranen tajura idatzitako adierazpena.Ib. 7-11-1936, 241.
Teillatu ganeko egaletan zear, antzez ta egokitasunez ibilli oi diran katu azkarren taiura. ErkiagBatB 126.
TAXU-TAXUZ. Correctamente, adecuadamente.
v. TAXUZ. Ez bait-dira beiñ-ere jatorriz duten goiko mailla artaraiño igoko, naiz-ta arreta osoa jarri eta taju-tajuz ari. BerronKijote 80.
azpisarrera-9
TAXUZ,
TAJUZ (V-gip, G-azp-bet)
Ref.:
Zt(comunicación personal);
ElexpBerg;
ZestErret
. Debidamente, correctamente.
"
Etxia tajuz ipiñi arte ezkoiaz ezkontzera
"ElexpBerg.
Gudaketa, beraz, tajuz antolatua zeukaten. AnabUsauri 71.
Lana asko ta tajuz egin. LabEEguna 111.
Egin dek arrituarena, baña ez taiuz. LdiIL 42.
Taiuz itzegitea korapilloak askatzeko aski balitz! Ib. 24.
Indazu nere ipuia / taiuz yalkitzea. LdiUO 48.
Iru puntuko dantza tajuz daramate. "En regla"
.OrEus 67.
Baso-aberastasunaz tajuz baliatzea.EAEg 21-3-1937, 1333.
Lur ontan gauzak tajuz egiten / beti izan degu sena. Basarri 69.
Ezin ezarri dezaioke tajuz, bakoitzari, zor zaion ordaiña. VillJaink 105.
Irikitzen ba daki / tajuz matilla. JKort(
inNEtxLBB 313
).
Ardo bereziak eman zizkigun, zuri eta beltz, tajuz kantatzeko.Insausti 239.
Antolamena, Michael Anderson eta gainerakoak direla bide, taxuz egina dago. MEIG I 181.
Mintzatu da [...] Aita Villasante Arantzazu aldizkarian, ohi duen bezain buruz eta taxuz. MEIG III 93.
Surtan soldiatzea, zatien giltzaketa, tajuz egina, miru-buztanen elkar-josketa. "Con rigor"
.MEIG IX 132 (en colab. con NEtx).
azpisarrera-10
TAXUZ ETA BEGIZ Taiuz ta begiz asmatu baiño / zaku geigo da beterik. "A ojo de buen cubero"
.OrEus 348.
azpisarrera-11
TAXUZKO,
TAJUZKO (V-gip, G-bet)
Ref.:
Zt;
ElexpBerg
. Correcto, adecuado.
"Razonable, adecuado"Zt(comunicación personal).
"
Aspaldixan eztabe botatzen tajuzko pelikulaik
"ElexpBerg.
Inpernuko etsaiak berberak asmatu al-dezazke burubide egokiagoak, taiuzkoagoak, bere elburura irixteko? LdiIL 167.
Tajuzko mutilla balitz, ez ukene zuzendu-eziña arlo au. TAgUzt 126.
Gazte denporan pelotari tajuzkoak izan ziran batzuek, ostatu batean zurrut eta zurrut zeuden. EgutAr 22-5-1959 (ap. DRA
).
Abarkak tajuzkoak ez zituala ta zapatak erostia pentsau eban. SMZirik 81.
Eginbide oiek eztute oiñarri tajuzkorik. VillJaink 154.
Ez al dek inguruan aldarera eramateko neskazar tajuzkorik? NEtxLBB 120.
Orregatikan maixuak ordaiñ / tajuzko bat bear luke. Olea 141.
Artantxe ere badira lanak / gizon tajuzko batenak. UztSas 121.
Gure artian esaten zitun / makiña bat itz tajuzko, / nere ustetan ura zeguan / bertsolaien maiorazko. UztLEG II 226.
Eta danean billatu gendun / naiko jende tajuzkua. Insausti 114.