Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde Dechepare. La forma general es nek(h)e ; hay un ej. de neka en Arana Goiri. En DFrec hay 116 ejs. de neke .
etimologikoa
Etim. Podría pensarse que procede de lat. necem, o bien que se trata de un postverbal, partiendo de lat. necare .
sense-1
1.
(V, G, L, B, BN, Sal, S, R; SP, Urt I 9, VP, Lar, Añ, Izt 117v, ArchVocGr 196, Dv, H, VocB, ZamVoc; -kh- HtVocGr 314, Lecl, Hb, Dv, H),
neka (Lar→H(V, G ); -kh-H)
Ref.:
A;
Lrq;
IzArOñ;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. (Sust.).Cansancio, fatiga; trabajo, esfuerzo; dificultad, problema; molestia.
"Travail"SP.
"Trabajo"VP 64r.
"
Neke alferrikakoa, afán"Ib. 64v.
"
Neke andia, molimiento"Ib. 66r.
"Afán, nekea, lana, bearra
"Lar.
"Dificultad"Ib."Buenamente, sin mucho trabajo, nekerik bage
"Ib.(Añ nekerik baga
).
"Cansancio","faena","fatiga","quebrantamiento, cansancio","trabajo, dificultad, pena","cosa dura es, neke gogorra da
"Lar,
Añ.
"
Nekhe handiko lana da, c'est un travail de grande fatigue. Nekhe handi batean nago, je suis dans (j'éprouve) une grande lassitude"H.
"
Nekhe hartu, prendre de la peine, travailler à"Lh.
"
Biargiñak artzen dittuan nekien kontura emoten jakon sarixa, jornala; [...]
"EtxbaEib.
"Esfuerzo físico. Neke aundiko lana da ikazgintzia
"ElexpBerg.
Cf. VocNav s.v. nequea. Arimaren ialgitia neke handia duzu. E 221.
Trabaillurekin eta nekerekin gau eta egun langiten ari ginadela. Lç2 Thess 3, 8 (He nekherekien; TB penan, Dv lan-nekheak, Ol, Ker neketan, BiblE lanean
).
Aberatsok jaia daude, txiro gaxook beti neke. RS 3.
Neskea ta eskea, nekea ta kaltea. "
Trabajo y daño"
.Ib. 275.
Naibako ezkontzea, nekea ta kaltea. Ib. 282 (v. tbn. el mismo ej. con neka en AG 1521).
Nekearen ostean poza. "
Trabajo"
.Ib. 41.
Doan gustiari emanen zaio, / nekearen alokairuan, / igita dezanareki / aragi jate otrontzean. Elizalde 127ss.
Igande eta bestetan larga-zakek nekea / eta zerukoei eman merezi ohorea. EZMan I 31.
Hirur urthez predikatzen hartu zituen nekeak. Harb 50.
Kanpoko azalaren hautsteko nekeagatik, utzten baitu barreneko mamia dastatu gabe. Ax 462 (V 300).
Ogi onez histu zaitu / eta kendu nekea. Hm 157.
Eztela hanbat neke zeluko resumaren akisitzia. TtOnsa 170.
Buruzgora zaie estudioaren nekhea eta trabaillua. ES 181s. Nekerik eta difikultaderik batere bage. OA 23.
Nundi ta nola eztakidala / neke gustia kendu jat. '
Cansancio'
.Acto 445.
Hemen nekheak badu bere sosegua, doloreak bere deskansua. Ch I 24, 4 (Ip phena, Ol neke-etenaldi, Leon lan
).
Etzaitu izutzen nekeak, minberakor ta alper txarrak izutzen dituen bezala. LarCarta a Mb 277s.
Eskeintzen dizut nere bizitza, obrak ta nekeak, nere pekatuen satisfazioan. CatBurg 48 (Cb CatV 111, Oe 6, CatLuz 5, Legaz 58 neke
).
Gai oriek egitea ez da neke andizko lana, baña bai perillezkoa. MbIArg II 352.
Neke, izerdi ta eriotzako antsietan ikara gorrian zeuden. CbEg II 158 (v. NEKE-IZERDI).
Nekheak eta adin handiak ezindu zuten azkenean gure saindua. Lg II 96.
Zerbait behar badegu, geren nekearekin irabazi behar degu. Ub 179s.
( s. XIX)Josep aita-ordeak / Jesusen hazteko / jasan tuen nekeak / ez tu ahantziko. Monho 90.
Neke alperra, arbola igartubari simaur, ongarri edo satsa ezartia. MgCO 203.
Edozein neke artuko leuke etiku gaiso batek urtetearren bere egokera erruki-garritik. AñLoraS 47s.
Egia au ezagutzeko ez da neke andiren bearrik. AA II 73.
Nere nekeak soldataz gañera balio du au baño askoz geiago. Ib. 177.
Atera biar da izerdija ta artu neke andija. JJMgBasEsc 18.
Neke eta trabajuak ofrezitzen ditugularik gure bekatuen satisfakzionetan. CatB 69.
Hemen deskantsatzen naiz ene lan eta nekhe guzietarik. MarIl 107.
Ikusten du laguna / ikaraz betea, / neke andiarekin / artzen asnasea. ItFab 37.
Haiñitz nekhe iragan eta / kotxea goieratzen da. "Travail"
.Gy 180.
Bideko nekeak aulduta. Lard 125.
Halako lurrak nekhe alfer emateko dira. DvLab 34.
Ontzubengo gerran igaro dituzan nekiak geure Erregiña Isabel bigarrenaren alde. (1860). BBatzarN 191.
Bere enkargua egiteko arkitzen zituen neke eta trebesiak agertu ziozkan. ArrGB 127.
Bertso berri batzuek / euskeraz jartzia, / gustua det neki au / neregan artzia. Xe 250.
Eguna pasa degu / txit neke aundiyan, [...] / aulduta jarri gera / alimentu naian. Ud 102.
Bere urteko neke eta izerdi guzien saria galtzeko perillean. ZabGabon 101.
Neke aundi gabe itsasuak bere gañian eraman zituan Domietara. BvAsL 213.
Nork daki, hiru aldi hoitan zenbat neke, izerdi, gose eta egarri [...], jasan duken han. HUAurp 96.
Gorputzaren nekea dute lan horiek gehienik eskatzen. ArbIgand 83.
( s. XX)[Jainkoak] egin ditzazke nahi dituen guziak, nekherik gabe eta bere borondate xoilaz. CatJauf 50.
Lastima da bidian / nekiak lertzia. Iraola 61.
Iguzkiak eta nekeak kaskaildua apur bat. JEBur 24.
Neke gutxi artu zuten egun artan Leaburuko nekazariak. AArdi 127s.
Goseak eta egarriak eta bideko nekeak guk bezala daramazki. InzaAzalp 60.
Maldako nekeak. Mok 20s.
--Eta, orain beorren nekea zenbat da? --Box pexta egin zazu. MujPAm 38.
Jaungoikuak berak daki guk igaro doguzan nekiak auntzik baga mendiko gaztaña ta eskur arterik berau aterateko. Otx 116s.
Amaika izerdi ta neke kostatakoak dira [dukatak]. LekEunD 37.
Zenbait oartxo neke-aringarri. Markiegi(
inLdiIL 12
).
Matazak arildu, / txirrikak bete [...] / ai zenbat neke, / alperrok atorra / yazteren truke. LdiUO 49.
Bien tartean an beste batek / neke-bage egin du umea. "Sin dificultad"
.OrEus 224.
Gustoko aldapan, nekerik ez. ABarGoi 23.
Neke aundiko lana izan arren goldearena. TAgUzt 264.
Neke aundirik gabe guziok laguntza opa al izan genezaken bide bat ezarri. EAEg 11-12-1936, 514.
Biharamunean nihor guti higitu zela erraiten badautzuegu sinhetsiko othe gaitutzue? Aise. Alabainan nekheak ez du legerik. ZerbGerlan 89.
Neretzat jolasa laneko nekea kendu ta aztutzeko egiten dana besterik ez da. JAIrazBizia 23.
Ontara, irakurleak ikasi egiten du neke aundirik gabe. EtxdeAlosT 10.
Urteetako lanak eta nekeak eta ondasun askoren itxaropena gau batean galdu zituztela. Munita 26.
Oinak geroago eta neke handiagoarekin aurrera zerabilzkien. MdePr 165.
Etzitzaiola lasterka ibilliaren nekerik edo arnas esturik nabaitzen. EtxdeJJ 195.
Nekeak izan ditut arekiko penaz atzera ez jotzeko. TxillLet 112.
Euren neke ta ixerdiaz ataraten ixen deudie emen guzti-guztiek [...] biziteko bear eudiena. AkesIpiñ 22.
Meza erdira eldutea neke andi izan yakon arren. ErkiagArran 158.
Artzai-lan oiek neke geiegi sortzen dizue, Errodrigo. NEtxAntz 50.
Egingo neuke urte guztian eguerdi aretan baiño buru-neke geiagorik ez ebala izan. BilbaoIpuiB 70.
Neke bako biarra. SMZirik 57.
Gazte giñala neke alperrak. AndAUzta 129.
Neke askorekin bildutakoa neke gabe ezin atxiki ditekela. VillJaink 173.
Lanaren nekea. ErkiagBatB 136.
Zenbat neke... zenbat lan... lo-galdu... buruauste... negar... kezka izan zun zure amak zugatik. MAtxGazt 19.
Papelera Española eta Papelera Oarso-ren tartetik dago bertarako bidea, aldapatsua eta neke aundikoa. Salav 26.
Mastiek baiño neke gutxiago eman oi dute oliondoek. IbiñVirgil 82.
Egoera larria gaineratu zaizu ta nekeak izango dira gertatua ixillik gordetzen. NEtxLBB 28.
Ortaz jabetu naiz ta nekerik gabe, gañera. LabSuEm 203.
Lana neke gutxikin egin / oi dute nekazariak. UztSas 75.
Egun guziko nekeak unatua arratsean. XaOdol 103.
Leendik gogoan dituzun edo neke gutxirekin gogorazi zenezazken zenbait esaera zaar. BerronKijote 20.
Negu guziko nekeak utsean geldituak. TxGarmBordaB 21.
Neure artoak ereinda dodaz / neke askogaz nitzako.FEtxeb 78.
Iratzea arba gainerat eman [...]: tiratzeko ez zuten nekerik gizon bakar batek edo biek. LarreArtzainE 60.
Ongi merezi ere, bai baitakigu neke askoren semea izan dela liburu eder hau. MIH 170.
Itsas ertzean nekeak eragin dion lo-alditik iratzarri orduko. MEIG I 197 (v. tbn. III 47).
v. tbn. Volt 135. Saug 104. SP Imit I 3, 5. He Gudu 152. Mih 27. LE Prog 106. Brtc 246. Mg PAb 195. VMg 59. Gco II 44. Astar II 155. Echag 220. Jaur 362. Izt C 59. Hb Esk 165. Bil 43. Bordel 170. Laph 239. Aran SIgn 35. AB AmaE 309. Zby RIEV 1909, 399. AzpPr 126. Ip Hil 122. Itz Azald 93. Ag Kr 110. Echta Jos 25. Urruz Zer 16. Kk Ab II 163. Tx B II 175. Alz Ram 69. Zub 103. Enb 204. Yanzi 129. Laux BBa 78. Eguzk GizAuz 65. SMitx Aranz 85. Anab Poli 65. Zait Plat 25. Basarri 75. Gand Elorri 167. BEnb NereA 65. Etxba Ibilt 455. Lab EEguna 80. Lopategi in Mattin 23. Mattin 85. Azurm HitzB 36. Casve SGrazi 118. Ataño TxanKan 41. Onaind STeresa 32.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp.). Aitu ziran Jesusen neke-goseak. MbIArg I 228.
Laborariak urthe guzia asko nekhe-borroketan darama. Dh 200.
Neke izpirik gabe. Zub 126.
Aunek mendigoxale / zintzo kementsubak, / neke-bildurrik iñoz / ezautu ez dabenak!Enb 205 (v. tbn. neke-bildurrik en BEnb NereA 49).
Aintziradi bakartsuetan, Kamargako ugarte barnean, eriotzak urrundu giñuzen neke-egunetatik. 'Jours de labeur'
.OrMi 138.
Oia. Neke-sendalaria, / buru-argitzalea, / lanaren saria..."Médico del cansancio"
.LdiBB 4 (v. tbn. neke-sendalari en Mde HaurB 87).
Neke-erdi, orde, zeru goibelak / zabal baleuka leioa. OrEus 296.
Neke-erromesarentzat. SMitxAranz 121.
Jana ta edana naikoa izan ezkero, etziteken neke-bildurrik.TxGarmBordaB 29.
azpiadiera-1.2
(V-gip, G-azp, AN-gip, BN-ciz; SP, HtVocGr 399, Lar, Añ, Izt 90r, ArchVocGr, H(+ -kh-
)),
neka. Sufrimiento, padecimiento, dolor, pena, aflicción; tormento, martirio."Brumamiento"Lar.
"Mortificación"Añ.
"
Gizonak, bizi deno eramaten dituen nekheak eztira saririk gabe izanen [...], les travaux et peines [...]"H.
"
Penia (pena), bien pudo emplear Moguel, en vez de este vocablo exótico, el euskérico neka o neke, que significa 'trabajo, pena, dolor'"AG 225.
"
Neke hura ez zuen pairatu ahal izan (BN-ciz), orrekin ezkontzearren pozik eramango nituzke neke oiek (V-gip, G-azp, AN-gip)"GteErd 6.
Herioa gehiagorik ezta izanen ez urthueriarik, ez heiagorarik, ez nekerik. LçApoc 21, 4 (IBe, BiblE neke; He dolore, TB lan, Dv oinhaze, Ip, Ur (G) na(h)igabe, Ur (V), Ol, Ker min, IBk atsekabe
).
O dolore eta neke ezin fiñatuzkoak, / ala madarikaturik baikiñen gu iaioak. EZMan I 115.
Halaz batzutan / batzen bazaitut, / baten lekutan, / neke biga itut. 'Peine'
.OPo 46.
Neke gaberik, ezta bizitzerik. 'Sans peine'
.OPr 327.
Haurrak hazi, nekeak hasi. 'Peines et soucis'
.Ib. 214 (tbn. en Inza NaEsZarr 863 neke(a)k (AN-gip)).
Milla milliun gizonek eta emaztek bere ohetan, hospitaletan, karrikhetan pairatu dituztela oinhaze, dolore, nekhe handiak [...]. SPPhil 373 (He 377 nekhe
).
Neke eta gaztigu handia izan bazen bekhatuak mundura garraiatu zerokun hitzkuntzen nahastura. ES 397.
Lan hartan den pena eta nekea. CatLav 349 (V 169).
Ene biotza nekeaz dago / ausenzia luze onetan. Gamiz 201.
Naigabenz eta neke latzak kentzen edo nasten dio loa. MbIArg I 185.
Job santua bere neke ta penetatik libratu zenduen bezala. CbEg III 271 (v. tbn. 257).
Ohorearen hirritsak badarama presuna nekhe eta hirrisku handienetarat. Lg II 214.
Zer neke edo zer kastigu zan bada, Kristauai ematen zitzaiena?Ub 117.
Zer pena, zer neke, zer gudu / gau et'egun bihotzean. 'Tensions'
.Monho 132.
Zerren daruezan neke, pobreza ta atsakaba guztiak. MgCO 224.
Igarotzen dituala ezin konta al neke eta naigabe. AA I 422 (v. tbn. neke ta naigabe en fB Ic III 270).
Ze atsakabe, ze neke, ze naibagia artzen eztau gu pekatuban jausten garianian?Astar II 285.
Yesukristok bere pasiñoan ikusi zituzan neke guztien barri laburra. AñEL2 211.
Orain iñauteriyak nekeaz azturik / ez daukagu gogoan pena naigaberik. Echag 70.
Opa bere deutsudaz gaurko neure neke, biar, atsakaba ta pena guztiyak. CatBus 56 (
CatLlo 94 neke
).
Maisu andiak Jerusalenen laster igaroko zituen neke, oñaze eta gurutzeko eriotzaren gañean itzegiten aditu ziotenean. Lard 407.
Nere gainera jauts beitez diren nekhe, gaitz, desohore, eskaletasun eta asma ahal daizten lazeria guziak. DvLEd 233.
Ez dakit zer neke, eramankizun, naigabe eta penak datozkitzun gañera!ArrGB 8.
Gure nekhe gaitzetan / oihuz gaude zuri, / ai! izan zakizkigu / othoi urrikari. ZbyRIEV 1908, 413.
Hainbertze neke eta nahigabe luzaz jasanik hil den gizonari. HUAurp 88s.
Neke andiak eroiazan Adalbaldok bere, prankotar da euskaldunen arteko gudakgaitik. AgAL 151.
( s. XX)Zeinbat ikusten dira zorionean atsegiñakaz, neke alatsuak igaro ta gero?EchtaJos 97.
Neke aundiya dauka tristiak. Iraola 56.
Jesus eta haren arraintzari lagunak, jende xeheari lillurarekin lurreko nekeak ahantzarazten zituztela. JEBur 135.
Zer neke eta penak sufritzen dituzten gurasoak. IllTestim 6.
Gogaldu Yainko-Semearen nekeok. GMantGoi 62.
Autor-entzuleak ezarten dauskun oben-neke edo penitentzia da ordaña. KIkV 100 (v. tbn. oben-neke en ArgiDL 41 y KIkG 76).
Artu izan zittuan Jesusek ainbat neke, min eta naigabe bere egunetan. InzaAzalp 63.
Maitale bati areriyuak / eskutau dautso maitia... / ezin ikusi, ezin laztandu, / au tamalezko nekia!Enb 52.
Garretan eziñ egonez / [infiernuko] ek daukaten nekia.Yanzi 101.
Ain adiskide zaarrek azken-agurra bai neke!LdiBB 102 (quizá neke izan con el vb. no explícito).
Nik, Yonek, zuen senide ta Yesuren nekeetan yaurerri ta egonarrian erkide onek. OlApoc 1, 9 (Ker, IBk neke; TB, Dv, BiblE atsekabe, Ur naigabe
).
Aurrekoai on eta mesede egitearren, neke latzak artu ta bizia galdu daben gizasemeak ainbat izan dira. EguzkGizAuz 49.
Nola zaizkit orduan nekeak goxatzen / gogoratuz Larrune, Sokorri, Oleta!Iratz 144.
Neke auek arintzeko eman zenidan loa. "Penas"
.OrPoem 541.
Bi gorputzak bata besteari estuturik egoteak ere ez zion bihotzeko neke izugarria sendatzen, ez iluntasuna kentzen. MdeHaurB 87.
Guztiau lortu zuteneko amar urte igaro zituzten neke latzetan!EtxdeJJ 214.
Ixilpean eraman dut nere nekea, ezta emen ere deus esan gabe. TxillLet 103.
Mundu onetan eztago pozik ez nekerik betiko danik. AkesIpiñ 14.
Eugaitik egin yonaguzan lan eta aalegiñak eta eroan yonaguzan neke ta lorrak. ErkiagArran 106 (v. NEKE-LOR).
Neke latzetan pasa dezute / gazte denbora guzia. Basarri 182.
Orra ba nere gaitz, neke, ziñak eta miñak antxen bukatu. AnabAprika 62.
Zauriaren alea minsor ebalarik, agiñak estututen zituan, nekeari eutsi nairik. ErkiagBatB 98.
Negar-erri onetan / eztakienak nekeen berri, / on-berririk eztaki. GaztMusIx 163.
Obe ez ote zitekean Amarili-ren aserre itsak eta neke arroak iasaitea?"Fastidia"
.IbiñVirgil 34.
Biotz-neke aundia agertuaz, lurrean jira-biraka asi zan. BerronKijote 67.
Zeruko Aitak emango dizu / neke guztien ordaña. MMant 156.
Maitasunak [...] dakarzkien neke eta atseginak, amets eta etsipenak, maiz agertu izan dira irakurgaietan. MIH 298.
Paga albanitza nik nolazpait ere ni naizela medio sofritu dituzuen nekeak!MEIG IX 98.
v. tbn. Hm 126. He Gudu 103. Brtc 194. Zuzaeta 136. LE Ong 52v. Añ EL1 41. Gco I 440. Dh 191. JJMg BasEsc 218. Zav Fab RIEV 1907, 541. Ur MarIl 113. Laph 205. Aran SIgn 15. Ud 90. PE 22. Bv AsL 154. Azc PB 320. Itz Azald 41. Kk Ab I 49. Alz Ram 131. Zub 35. Laux BBa 104. Ir YKBiz 239. ABar Goi 66. SMitx Aranz 158. JAIraz Bizia 123. Arti Tobera 273. Osk Kurl 81. Vill Jaink 134. BEnb NereA 217. MAtx Gazt 33. NEtx LBB 255. Xa Odol 215. Azurm HitzB 29. Casve SGrazi 128.
azpiadiera-1.2.1
(Como primer miembro de comp.). Neke-egarri ta naigabe guziak. MbIArg I 191.
Garbitokiko arimakgaitik eta neke premiñetan dagozan beste askogaitik. AgKr 132.
Neke arrisku aundian. JanEd II 10 (tbn. neke-arrisku en Ibiñ Virgil 107).
Neke-samiñezko ezkutukiak. KIkV 107.
Neke-ezaugarri baita, / nunai gurutzeak. SMitxAranz 119.
Otoitz, neke-eskeintza ta laztasunen bitartez. MAtxGazt 102.
Gure pekatuen zorra / neke-ordaiñez jasoaz. NEtxLBB 275.
Eskeñi, arren, bai, bere alde / zuen neke-ezbearrak.Olea 152.
Biotz-gabeko neke-liburu oietan. "Libros de desventuras"
.BerronKijote 72.
Ez ote dituzte horrenbesteko neke-nahigabeak etxe-inguruan ikusten?MEIG I 171s.
azpiadiera-1.3
Castigo; condena. Araudijak aginduten dauzan neke ta zigorrak eztira ezarriko."Penalidad"
.(1917)ForuAB 101.
Uribatzarrari ortarako ipiñita dauden nekeak jarriko dizkio. ForuAG 301.
Urte askotan espetxian egoteko nekia ezarri eutsoen, errubako gixajo andija!KkAb I 46.
Zure aurretikoak neke gogorpean ori galerazi ziguten. EguzkRIEV 1927, 427.
Gaiztetsiei urrengo mallako nekea ezarriaz. "Pena"
.EAEg 4-3-1937, 1201.
Arraintzaren aginduak austen diralako diru-nekez jasotzen dana."Multas"
.Ib. 23-1-1937, 879.
Nekea edo aintza beti-betiko. OnaindSTeresa 22.
sense-2
2.(BN-ciz-arb ap. EI 100; Arch VocGr 205, VocBN, Gèze, Dv (-kh-), H (+ -kh-)).(Adj.).Difícil, costoso, trabajoso, penoso."
Lan nekhea, travail pénible"Dv.
"
Bizi nekhea deramaten beharrak, les nécessiteux qui mènent une vie pénible, gênée"H.
Cf. infra NEKE IZAN. Onenzat da gauza nekea, gaxto herrian ungi bizitzea. 'Mal aisée'
.OPr 365.
Ororen gogara egitea da gauza nekea. Ib. 376.
Lan nekea baitzen hori gure beso ttipientzat. JEBur 58.
Belhar-leatxunak behin baino gehiagotan sartzen zituen, xixtuz, belhar-tegi nekeenetan. BarbSup 145.
Zazpi ahizpak airos zagozin, / iganik bide nekea. Ox 161.
Aita Sainduak kenka nekeetan erabaki zuhurrak artu behar zituelarik. Zub 46.
Berriro olakorik biltzen bai gauza nekea!"Será difícil"
.OrEus 49.
Lan nekea eta kasik ezin bururatuzkoa hartua du de Gaullek. SoEgHerr 28-8-1958, 1.
Bide nekea. "Difficile"
.ArdoySFran 302.
Bizi nekea, negu latz eta urte gogorrekin. Larre(
inXaOdol 14
).
Geroztik galdü jentia, / ustez aisa bizipidia / peko hiri handietan, / bena nekia frankotan. 'Pénible'
.CasveSGrazi 76.
Biziki bide luzea eta nekea badela oraino egiteko bake sano eta iraunkor bati buruz. Herr 1-10-1998, 1.
azpiadiera-2.1
(Tema nudo, uso pred.). Berórrek egína, dena déla, baita óngi egína, naiz guri neke idúri. LEOng 32v.
Neke egiten dala alako gogarte edo konsideraziñoak betibere egitea. AñLoraS 127.
Zoin hertsi eta neke bilakatzen ari den gutartean bizitzea. HUZez 64.
Ikusten laborantza, goldelari eskasez, egunetik egunera nekeago doala. JEBur 46.
Ez dira orduan sobera harrituko, mundua gaixto, neke eta idorxko atxemaiten badute. JEtchep 53.
Biotzondoz eta irudimenez neke egiten zaigu egia arkitzea. ZaitPlat 54.
Oso neke iduri baitzait gertatu etzaionak Iainko-ukituaz alako aztarren zeatzak emaitea. Or(
inGaztMusIx 40
).
v. tbn. Lard 488. Otx 117.
azpiadiera-2.2
(Tras rad. vbal.).Difícil de. Bertze bat harritua dago zoin gogorra den lurra gizonari buruz, [...] zoin konpreni-nekhea den. LfELit 89.
azpiadiera-2.3
"Vil, aphala, nekia
"VocS.
azpisarrera-1
NEKEAK NEKE.
azpisarrerakoSense-1.1
a)A pesar del trabajo.
Nekeak-neke, pozik bizi ziran Izarpeko guraso ta semea. NEtxLBB 94.
azpisarrerakoSense-1.2
b)Con mucho trabajo, con mucho esfuerzo.
Nekeak neke bastatu zuan bere astoa. "
Con todo este trabajo"
.BerronKijote 171.
azpisarrera-2
NEKEAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)Esforzándose, trabajando duramente.
Ipui onek erakasten dioe aberats ta andikiai, ez abegor txarrik egitea, ez itz gogorrik esatea nekean bizi diranai. VMg 48.
Dabiltza nekean / indio tartean. ItFab 202 (v. tbn. en Aran SIgn 216).
Eguna pasa nekean eta / etxera natorrenian, / su-baztarrian kantari dago / beti edo geienian. Xe 261.
Osagarriz ahul, egun osoz nekhean, / gabaz oren luzez zagon othoitzean. ZbyIEV 1908, 416.
Nekian eta nigarretan herrestatü ondoan bizitze esteiari bat. IpHil 7.
Gure atzetik segitu eziñik / asko zebiltzen nekian. TxB I 101.
Zintzo jardun da uko egin gabe / nekean famili dana. Insausti 35.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(Estar, etc.) cansado.
Hemen eserita nekean. AzurmHitzB 48.
azpisarrera-3
NEKE-ANTX. Cansino.
Besteiro yauna, alegia: soinkera neke-antx pinpirinez ba dator aulkira. LdiIL 21.
azpisarrera-4
NEKEAREN NEKE. Gran esfuerzo, cansancio.
Ogija kendu eutzuben? -Ez, emon eusten; baña lortuteko ixerdijaren ixerdija bota, ta nekiaren nekia jasan biar-ixan neban.BAizkIpuin 19.
azpisarrera-5
NEKEAREN NEKEZ. De tanto esfuerzo, de tanto trabajo; de tanto cansancio, de puro cansancio; con mucho esfuerzo, con mucho trabajo.
Tr. Documentado en Moguel y en autores meridionales del s. XX.
Nekearen nekez, apaindu gurearen apainduz, iñoren bitxiakaz bada bere, janzi da ederto. MgPAb 197.
Apurka-apurka ta nekiaren-nekez aurrezturiko eun ogerleko zuri ederrak. KkAb I 101 (v. tbn. 36).
Nekearen-nekez gustiz aulduta / bideztia dabill. GMantGoi 19.
Artaz oroitzen egotea ez da begiz bezala gogoratzen egotea. Ezin ditekena ere da, burutik egiteko litzake, nekearen nekez. OrQA 152.
Hiri-zainen etseko gaixotegian, nekearen nekez izan bazen ere, bere baitara erazi ahal izan zuten. MdeHaurB 104.
Nekearen nekez aterako duk artatik [lurretik] azkurria. OlGen 3, 17 (Ker, BiblE nekearen nekez; Urt nekerekiñ, Dv nekeen bidez, Ur neke andiakin, Bibl nekean
).
Nekearen nekez eta astiroegi lortzen direla gizartearen aurrerapen oiek?VillJaink 169.
Alfer-alferrik izan zan dana alik eta nekearen nekez utzi zuten arte. "De puro cansados"
.BerronKijote 191.
Nekearen nekez irabaziak galtzen utzi ditugu. MIH 255 (v. tbn. MEIG IX 60).
v. tbn. Pi Imit III 35, 3. Zait Sof 119 71. EG 1956 (5-6), 57.
azpisarrerakoSense-5.1
(
Nekeen nekez
). Luzaro ibili zirean, / arik eta danok ebai indar-ustu / ta nekeen nekez etxunik lurrean / biok zirean geratu. ZavFab,
RIEV 1907, 542.
azpisarrera-6
NEKE-ARIN. Cómodo, de poco cansancio.
Uste du [nekazariak] gure bizitza dala / leun edo neke-ariña. Olea 33.
azpisarrera-7
NEKE-AZPIAN. En trabajos, fatigas.
Beti beargiñean neke azpian, bururik jaso gabe nere bizian. Echag 184.
Ezta Jose gure morroi eta, neke azpian erabilliarren, eztiogu beñere alogerik eman. AgG 289.
azpisarrera-8
NEKE BADA NEKE. A duras penas, con esfuerzo.
v. NEKEZ BADA NEKEZ. Neke bada neke, urhats egin mendia goiti.OxGH 1953, 318.
azpisarrera-9
NEKE-BEHAR . (Pl.).Fatigas y trabajos.
Neke-bear gogor latzakaz betetan deuskuez erregaluz gure maiak. AñLoraS 160.
Arinduko dituzuez, gura ta gurez igaro bear dozuezan neke-bearrak. Ib. 125.
azpisarrerakoSense-9.1
Asmo aundi guziak neke-bear ori berekin daramate. LdiIL 155.
azpisarrera-10
NEKE EGIN,
NEKEA EGIN. Trabajar.
Zerren beti bere da arinago / borondatez nekea egitea. Lazarraga B15, 1182r.
Asko, txit asko neke eginak, guziak biartsuak ta alere guziak pozez betiak. BvAsL 190.
Zerbait neke egin dutenak ere / oarkabe loak artzen. "Han trabajado"
.OrEus 312.
azpisarrera-11
NEKE-EMAILE. "Tirano, neke emallea
"Añ.
"Verdugo, atormentador"Ib. Heren buruak gordetzeko ta nekeetatik ateratzeko erasotzen zien etsai neke-emallei?Ub 119.
azpisarrera-12
NEKE-EPAI. Condena.
Baitegian sartu ta sei illabete barru bota zioten neke-epaia Piarres-i. EtxdeJJ 182.
azpisarrera-13
NEKE-ERAMAILE. Sufridor, que padece.
Dabid zan Kristo nekatuaren ta nek-eramalle onaren idurintza ta imajina. Ub 42.
azpisarrera-14
NEKE ETA ABAR. "
Neke ta abar, a trancas y barrancas. Neke ta abar, umiak azi dittu beintzat
"EtxbaEib.
azpisarrera-15
NEKE ETA NEKE Estáien gérta lán ta lán, néke ta néke, bizitu ta bizitu ta gero ilóndoan deus ez arkitu, zeren deus estén egin Jangoikoagátik. "Fatigarnos y fatigarnos"
.LEProg 102.
Ardi gaisoa, neke ta neke / alperretan indar-aldi. "Con pena y trabajo"
.OrEus 224.
azpisarrera-16
NEKE-GAI. Penalidad, tormento; trabajo, molestia.
Purgatorioko su ta neke-gai izugarria. MbIArg I 265.
Borondate gureak / ez dauka oberik, / neke gai aiñ artuaz / ez degu damurik. Echag 202.
azpisarrera-17
NEKE-GOGO. Espíritu de sacrificio.
Bere neke-naiak, bere neke-gogoak, au da, erderaz espíritu de sacrificio esaten danak. LdiIL 155.
azpisarrera-18
NEKE IZAN . (Aux. intrans. 3.a pers., con o sin dat.).Ser difícil, hacerse difícil, ser costoso; ser penoso, ser triste.
Tr. Documentado al Norte desde Dechepare y al Sur desde Lazarraga y RS .
Zuhaurk dakikezu noiz den aizina, / neke etzaitzula jitia nigana. E 205.
Orapilagaz lotuazkero, / neke da askaetea. Lazarraga A24, 1196v.
Beor zarrari orbiden neke da irakasten. "Es trabajo"
.RS 104.
Urthean behin baizen garbitzen eztena, neke baita eta gaitz. Ax 540 (V 347).
Neke da beleaz auztore egitea. 'Il est difficile'
.OPr 652.
Oro neke eta greügarri dütüzü. Mst III 15, 4 (SP, Ol gogor, Ip garratz; Ch pena, Leon atsekabe
).
Beste lenguajeen aldean, ori ta orrelako beste itzak eskribitzea edo esatea zer neke da?CbEBO 28.
Neke handi da salba diten. CatLan 78.
Zoiñen neke den giza hortako bekatien dolumenaren ukeithia. AR 50.
Neke da bidez egun oro ibiltzea. AA I 451.
Neke da zalkea ebakitzen danean, ogi biurtzea. AA III 573.
Egiazki erraiten dauziet ontsa neke dela aberats bat sar dadin zerietako erresuman. SalabBNMt 19, 23 (Lç, He, TB, Hual, Dv, Ip, Echn, Ur, Ur (V), Ol, Leon, Or, Ker, BiblE nek(h)ez
).
Diharütako arranda neke da beretzen eta ezta xüxen. IpDial 64s (It, Dv gaitza, Ur gatxa
).
Nekhe da hori xuxen jakitea, ez baita errex ezagutzen. DvLab 50.
Beti irabaztia / neke da tratuan. Xe 175.
Neke da / sartzia zeruban. PE 49.
Hain da nekhe, hain da bakhan gerthatzen den gauza. JnnSBi 90.
Galthatzen deizüt grazia bat neke eztena. IpHil 10.
Etsaiaren bandera / ez dubenak uzten, / neke da Eleiza ere / maitatu dezaken. Auspoa 97, 61.
Nekhe zaiote kholeratsuen sendatzea. Prop 1906, 114.
Etxe ontan artzen zun egunero txokolatea, neke baitzitzaion beeko Olatzako baserrira joatea. OrSCruz 26 (v. tbn. Eus 296).
Neke ixan egingo nintz, ibilli ixan ezpanintz. (Interpr?). Otx 117.
Zoin nekhe zen heien haur denboran absoluzione baten ukhaitea. ZerbIxtS 110.
Ez zaigu behin ere neke, eskolan ibili gabeak izan arren, "izkutu hondar" horretara daraman bidea aurkitzea. MEIG VI 118.
v. tbn. Mb IArg I 318. Lg II 205. Egiat 243. Monho 50. Bordel 172. Arch Gram 145. ChantP 222. CatS 43. Zby RIEV 1908, 85. HU Aurp 199. CatJauf 97. Barb Sup 152. Const 29. Etcham 240. JEtchep 88. Xa EzinB 118.
azpisarrerakoSense-18.1
Itxedon ordez nekego dute, / sumaturik ozka miña. "
Sienten más pena"
.OrEus 341.
azpisarrerakoSense-18.2
Uler-neke da guk bezala onhartzen ez duenarentzat Jaungoiko azke edo libro, hautatzale eta maitatzale bat. Lf(
inZaitPlat XXIII
).
azpisarrerakoSense-18.3
Hasteko, gure jaunak zirtoa bakhan du eta neke, arnoaz orhoitzeak berak erasian athera behar liokelarik. JEBur 148.
Neke du hizkuntza ilun batek hizkuntza argi bati gogor egiten. MIH 132.
Neke izan ahal duzu euskaraz ikastea?Ib. 148.
azpisarrera-19
NEKE-IZATE. "
Nekizate (S), posición penosa"A.
azpisarrera-20
NEKE-IZERDI (Izt 117v, H(+ -kh-
); nekizerdiVocBN(
A
)). Esfuerzo, trabajo costoso.
"Travail fatigant"VocBN.
"Travaux et sueurs, travaux pénibles"H.
Gizonak bere nekhe izerdiz ardiesten du behar duen guztia. ES 184.
Bere nekhe izerdiz bizia irabazten duen nekhazale batek. Brtc 12.
Zeren bekatu onekin Jesu-Kristoren neke izerdiak ta gugatik isuri zuan odol preziotsua alferrak egiten diran. AA III 563.
Gure emakumeak / nor bere aldian, / oituak gu bezela / neke izerdian. Echag 255.
Gogoan hartu duguia behin zer den ogi ahamena? / Zonbat lan eta nek'izerdiren azkenekotz den ordaina?Ox 74.
Poliki-poliki, manso-manso eta neke-izerdi askoren artean, baiño alere etengabeko aurrerapena nabari da. VillJaink 47.
v. tbn. Mb IArg I 235. Monho 58. Añ LoraS 180. Arb Igand 130. Prop 1906, 57. EArzdi in Kk Ab II 6. Onaind STeresa 116.
azpisarrerakoSense-20.1
(Con -zko, adnom.). Gizonaren neke izerdizkoari ondo erantzuten dakien lur leial maitagarria. IztC 180 (v. tbn. 76).
Probintzia onetako jaiotarrak gazte gaztetanik dira neke izerdizkoetara gogoz jarriak. Ib. 219.
azpisarrera-21
NEKE-IZERDIAN,
NEKE-IZERDITAN. (Estar, etc.) fatigado, extenuado.
Ogei ta amar urtetarañoko denboran bizitu zen lanean, neke-izerdian ta besteren pean. MbIArg I 151.
Beroak erre nairik neke izerditan, mingaña aterarik gose egarritan. Echag 236.
azpisarrera-22
NEKE-IZERDIZ. Trabajando duramente, esforzadamente.
O dohatsu, neke izerdiz / gloria irabazia. EZEliç 16.
Neke-izerdiz bustitako ogia jaten dan lekuan. EtxegEE 1891b, 553.
Egun guzia neke izerdiz, / askotan gaba galduta. AndAUzta 112.
Len ere badet ainbat oinkada / neke-izerdiz emana.AZink 180.
azpisarrera-23
NEKE-JARRAIO. Persecución.
Kristauen kontra piztu zan nekejarraio edo persekutziotik bere burua gordetzeko. ArrBearg 299 (ap. DRA
).
azpisarrera-24
NEKEKO. Fatigoso; penoso.
v. NEKEZKO. Oñezko ibillera / nekeko luzeak. Echag 235.
Iru egun negar eta nekekoak. Lard 316.
azpisarrera-25
NEKE-LAGUN. Compañero de fatigas, de penas.
Ama-Semeen guruzbideko / neke-lagun ar gaitzatzu!SMitxAranz 115.
Atzetik / elduko dira gurutzez / beste amaika, nerekin / neke-lagun izan naiez. Ib. 113s.
azpisarrera-26
NEKE-LAN (V-gip)
Ref.:
IzArOñ;
ElexpBerg
. Trabajo costoso, trabajo fatigoso.
"
Zenbat neke-lan!, trabajo penoso"IzArOñ.
"
Orri be onezkero etxako komeni neke-lanik
"ElexpBerg.
v. NEKE-TRABAILU. Zeren gure neke-lan guziak orretarako dutena Jangoiko berak ematen digun grazitik datorren ona den. MbIArg I 319.
Ark emen nai onez arzen dituen neke-lanak. Ib. 154.
Berari opaturik / geure neke lanak, / gaberaño izaten / ditugun dan danak. ABAmaE 355.
Beti izango ditugula neke-lanak, oñaze-miñak, ezbear eta naigabeak. ArgiDL 95.
Nork maite ditu neke-lanak? Iasaitea nai duzu, ez maitatzea. OrAitork 277.
Zenbat neke-lan egin bear zan / artoa zintzo jateko. AndAUzta 129.
Neke-lanak arintzeko. AtañoTxanKan 144.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 93. EgutAr 25-2-1956 (ap. DRA).
azpisarrera-27
NEKE-LARRI (BeraLzM). Agonía, penalidad.
Nekelarriraño estutzen nau damuak. TxillLet 140.
Nolako neke-larriak pasa zituen harako udaldi hartan, Nafarroan gora eta Nafarroan behera galdezka zebilelarik. MEIG III 156.
azpisarrera-28
NEKE-LARRIAN. Agónicamente.
Ez da eriotza zirraragarriena, nekelarrian iltzen joatea baizik. TxillLet 119.
azpisarrera-29
NEKE-LEGEDI. Código penal.
Neke-Legediak onelakoen aurka zigorra dantzatu oi duan arren.EAEg 29-11-1936, 414.
azpisarrera-30
NEKE-LOR. Padecimiento, sufrimiento.
A neke-lorra! A samiñaren aundia erregearena!BilbaoIpuiB 225 (v. tbn. 218).
Berdin arimen barrutian ere: oiñaze ta neke-lorrak bukatzean, zorapenezko argiak dirdir. Onaind(
inGaztMusIx 149
).
v. tbn. Larrak EG 1959, 186.
azpisarrera-31
NEKE-MIN. Padecimiento, pena, sufrimiento.
Eskeintzen dizkitzut gaurko nere otoitz, lan eta nekemiñak. ArgiDL 13.
Beltran jaunaren neke-miñak eta negar zotiñak. EtxdeAlosT 19.
Neke-miñen gozatze bat, begirunea eta amodiozko giro bigun samurra. VillJaink 161.
Eguzki eder, eguardi beteko argia! Neke-miñen artean nere zorion iturria!NEtxLBB 197.
v. tbn. Bilbao IpuiB 106. Berron Kijote 75.
azpisarrera-32
NEKE-NAHI. Espíritu de sacrificio.
Arana-Goiriren yarraitzale ba-gera, neke-nai orretan geien-geienik yarraitu bear diogu. LdiIL 155.
Gauza izango al giñake? Orrenbesteko neke-nairik bai al degu?Ib. 156 (v. otro ej. en NEKE-GOGO).
NEKE-OINAZE. Sufrimiento, tormento, dolor.
Gurutze batean ainbeste nek-oñaze ta pena igarotzen zuela. AA III 269.
Gurutzetik zinzilika zegoala, alde guzietatik neke-oñaze eta penak besterik etzetorkion. Lard 459.
Jesukristoren neke-oñaze guztiak gu erosteko bearrezkoak al ziran?KIkG 19.
Ez du ongi hartuko malabarista lur berriak, neke-oinazeak eraman beharko ditu pakea erdietsi baino lehen. MEIG I 159.
v. tbn.
KIkV 30. Etxde AlosT 36. Erkiag Arran 102.
azpisarrera-36
NEKE-HOTS Zenbat neke-ots, zenbat oiu!"Gemidos"
.LauxAB 95.
azpisarrera-37
NEKE-PENA. Pena, tormento, sufrimiento.
"Padecer, [...] neke penak irago
"Añ.
"
Neke-pen andien azpitik, debajo de grandes trabajos"Izt 117v.
Betiko zori ona ta bestela sekul guziko neke-pen torment izugarria. MbIArg I 381 (109 neke-pena
).
Purgatorioko pena deritzan neke-pen bat. Ub 211 (155 neke-pena
).
Neke-pena ta betiko su ta garren artean egon bearra. AA III 367.
Bizitza onek dakartzan neke-pen, garratz-min, naibaga ta atsekaba andiak. AñLoraS 124 (v. tbn. EL2 188).
Gugatik ainbeste neke-pena artu zituen Jainko gizonduari. Lard 462.
Alkarrekin hitzegiñ eta beren neke-pena eta konsueloak alkarri adierazteko ditxa daukaten personak!ArrGB 48.
Adan ta Ebak egin zuten / paradisuan pekatu, / gure neke-pena guztiak / andikan ziran gertatu. ZabGabon 43.
v. tbn. LE Ong 16r.
azpisarrerakoSense-37.1
Nik nere neke penapean etsi, ernegatu eta nere burua hillko nuen eta orañ infernuko ondarretan egongo nitzan. ArrGB 139.
azpisarrera-38
NEKE-PISU. Fatiga, cansancio; sufrimiento.
Neke pisu oietan, tratu gaistoen ta penitenzia arrigarrien artean Jainkoak bere Santutxoa gaitz andi batekin probatu zuen. CbJust 96s (
pisu quizá adj.).
Neke pisu andienetako bat senti izan bazuen ere aurrenengo leguak igarotzean. AranSIgn 69s.
azpisarrera-39
NEKE-SAMARTU . (Aprox. de nekatu
). Erakleito, ordea, neke-samarturik zegoen, erritar xumeen uztarri aztuna eroan ezinik. ZaitPlat 31.
azpisarrera-40
NEKE-SARI (V-gip). Salario, jornal.
"
Nekesarixa edo jornala, estu bizi izateko neurrittik ez da asko aldentzen
"EtxbaEib.
Zure lepora ezarteko luma biar egiñen nekesarijak. MgPAb 80.
Langilleak naibeste nekesari eztaukelata. AgG 350.
Aita-Goikuak neke-saritzat / bemotzu sari gurena. Enb 143.
Dassin bera ere [...] ez da ausartu langile iaio eta adoretsu hauei zor zitzaien neke-saria ematera. MEIG I 186.
azpisarrerakoSense-40.1
(Fig.). Esanaz esan, ene irakurle, egunari bere neke-saria eman ondoren, artzen aal dezu idazti au. Markiegi(
inLdiIL 14
).
Noizbaiteko itxaropenez, alkar maitasunez, biotza biotz truk izan zan gure neke-saria.Insausti 129.
azpisarrera-41
NEKETAKO. Doloroso, penoso, triste; fatigoso, de trabajo.
Katibutasun onetan zeramaten bizitza negargarri eta neketako onek, begiak idiki ziezten. Lard 123.
Lurra neketakoa izango zuela, elorrilarrak emango ziozkala eta kopetako izerdiarekin ogia jango zuela. Ib. 5.
azpisarrera-42
NEKETAKO AMA,
NEKETAKO AMA BIRJINA. Virgen de los Dolores.
Neketako Ama-Birjiñaren Irarkolan, Iruñan 1929. JaukolBiozk I.
Neketako Ama, beste arakoa, / Semerik gabeko Doloretakoa. SMitxAranz 144.
v. tbn. Ir YKBiz III.
azpisarrerakoSense-42.1
Ene Ama Nekeetako ori, zer esaten diardut?ErkiagArran 171.
azpisarrera-43
NEKETAN Tr. Documentado al Norte desde Dechepare y al Sur desde mediados del s. XVIII. a) Sufriendo.
Beriareki ekhustiaz hain hain noha penatu, / hek dostetan, ni neketan, orduian errabiatu. E 139.
Ilgo jakaz semiak eta geratuko da neketan eta gatx andijen gau ilunian. Astar II 88.
Iñoiz neketan arkitu baziran, oroitu zitezela, berak beren gaiztakeriakin bideak eman zituztelako izan zala. Lard 154.
Zertako bizi nigar edo nekhetan. HbEgia 121.
Bere gorputza gaitz onek zimel argaldu ta indargabetu zion, ta arkitzen zan neketan. BvAsL 111.
Ai zure errukarria! bada bere bekokiaren gañean neketan bezela dago bere gogortasun guzia.ArrMay 40.
Neketan dagoz arek zeu agiri etzaralako, iauna. AgAL 25.
Kalte aundiyak / ditu erariyak, [...] / sudurra luzatu ta / gorritu begiyak [...] / neketan gerriyak, / juntura elbarriyak. JanEd II 134.
Sekulakotz neketan / Zarri giuzte gizonak.(1920). LuzKant 82.
Gu erosteagatik, Jesus otzak, bulusik, negarrez, ta neketan. InzaAzalp 63.
Etzezazken egun artan neketan utzi aren zai aspaldian zeuden animak. Ib. 73.
Karitatez, bizkitartean, lasterka bagoazi neketan denaren atzemaitera. JEBer 101.
Zer gaitzek neketan loturik niñun, zuk yaso niñuzunean?ZaitSof 86.
Dollorkeriak ordaindu bearrez neketan zetzatenak. EtxdeJJ 183.
Neketan bainindagon ene griñen zirikaz. OrAitork 135.
azpisarrerakoSense-43.1
Bada neke ta neketan zen ta eskerbageen artean jaio zeneko gure Jesus maitagarria. MbIArg I 107.
azpisarrerakoSense-43.2
Neke-samiñetan dozun senar ori, laster izango dozu iñoizko zoriontsuen. BilbaoIpuiB 95.
azpisarrerakoSense-43.3
b)Trabajando duramente, esforzándose.
Pobre beharra naiz eta nekhetan nago ene gazte danik. SPImit III 50, 1 (Ip, Ol neketan; Mst phenetan, Pi neke artean, Leon lanetan
).
Begir egiezu haste guzia lan-tartean ta neketan daramaten beste zenbaiti. MbIArg I 61.
Atozte neketan zauten guziak, nik emango dizuet bear dezuen laguntza. "
Qui laboratis et oneratis estis"
.AA I 406.
Mundu huntan nekhetan eta penetan bezenbat denbora, parabisuan deskantsuan eta atseginetan. Dh 179.
Iru errege datoz neketan bidean / amabi egun eta amabi gabean. Echag 152.
Naiz emon eguna neketan, / Naiz latza irago gaba. ABAmaE 153.
Nire begiak neketan eta biotza artega daukadala, ezin adituan nabillela zelan dagozan baturik ainbeste [...] urre ta arri piñ. AgIoan 190.
Gau ta egun lanean ta neketan ari giñan.Ol2 Thess 3, 8 (Ker neketan; Lç nekerekin, TB penan, BiblE lanean
).
Aberats izan eta orain neketan bizi diranen okerrak. Munita 129.
Zelaiean neketan lan da lan ari nintzan bitarte. AtañoTxanKan 124s.
Urte guztia neketan pasa / eta alperrikan dana. MMant 86.
v. tbn. Laux BBa 10. Uzt Noiz 126.
azpisarrerakoSense-43.4
c)
(AN-5vill, B; Izt 117v, AApend; nekatanAN-5vill)
Ref.:
A(
zailtarzun
);
IzetaBHizt;
GteErd 73, 280, 283
. Con dificultad, difícilmente, dificultosamente.
"
Aritzak ostoa neketan uztean erakusten du bere zailtasuna (B)"A.
"
Neketan ari da erdaraz (AN-5vill)"GteErd 73.
"
Nekez lokartu nitzen (B, BN-arb), nekatan lokartu nitzen (AN-5vill)"Ib. 280.
Igaruan ikusi zituan atarburu bat neketan ezin jasorik, urrikaldurik aien ezin eginaz, berak eldu zion arriari. BvAsL 188.
Gizonak baño ezaguera askoz ere aundiagoa, ariagoa ta erraxagoa dute; begiraldi batean ezagutzen dute gizonak neketan ezagutu dezakeguna. InzaAzalp 41.
Zizili gatzemaillea, / neketan aizatuz kea. "
Penosamente"
.OrEus 159.
Iñork, bakarrik dagola neketan irri egiten dulako?OrAitork 50.
azpisarrera-44
NEKE-TORMENTU. Tormento, martirio, sufrimiento, pena.
Bere neke ta tormentu guzien erdian maitatu ginduen, nek-tormenturik bage arkitu baliz bezain sosegu ta indar andiarekin. MbIArg I 109 (v. tbn. 301).
Jesus maite bera gurutzatu ta neke-tormentuz ill-erazi arte. Ib. 262.
Deabru, sekulako neke tormentuz urratzen ta lertzen iduki nai zaituenari?MbIArg II 331.
azpisarrera-45
NEKE-TRABAILU,
NEKE-TRABAJU. Trabajo fatigoso, trabajo duro (en muchos de los casos compuesto copulativo 'molestias y trabajos').
v. NEKE-LAN. Ahantz arazitzen derautza, Iainkoaren manamenduen konplitzean, iragan behar diren neke trabaillu guztiak. Ax 489 (V 316).
Hemengo neke-trabaillu guztiak, gehiago balira ere, eztira zeruko loriaren erdiesteko merezient. Ib. 461 (V 300).
Gogoan idukhazu hain bertze nekhe trabailluren fruitua. SPImit III 49, 6 (Ch, Ol, Pi nek(h)e, Mst triballü, Ip lankhei, Leon lan
).
Esperanza behar da nekhe-trabailluetan eta beldur behar da ongi doakunean. SPPhil 497 (He 504 nekhe
).
Orai dagoela bere neke trabailluen konsolamenduez lorian gozatzen. ES 153.
Aurtasunetik igaro zituen neke-trabaju utsunegabeakin onen gorputza guziz eroria bazegoen ere. CbJosefa 118.
Nola guk ere neke-trabaju eta heriotzaren bidez zerura joan bear degun. ArrGB 86.
Neke trabaju penaz beterik / alabak munduan azi, / gurasuari esker gaiztua / orra nik adierazi. Xe 315.
v. tbn. Ud 148.
azpisarrera-46
NEKE-TREBE (Lar, Hb(
-kh-
)). "Mequetrefe, entremetido, inútil, se dijo del Bascuence neketrebea, que significa lo mismo"Lar.
azpisarrera-47
NEKEXEAGOv. s.v. nekez.
azpisarrera-48
NEKEZv. nekez.
azpisarrera-49
NEKEZKO.
azpisarrerakoSense-49.1
a)
(gral. ap. A
; HtVocGr 399, Lar, Lecl, Izt 90r, Dv, H(+ -kh-
)). Penoso, doloroso, tormentoso; agotador, trabajoso, difícil.
"Parto revesado, erditze errebesatua, nekezkoa
"Lar.
"Penosos placeres, atsegin nekezkoak
"Izt 90r.
"
Nekhezko lana da hau, c'est un ouvrage celui-ci qui est fatigant. [...] Nekhezko irakhaspena, enseignement difficile. Nekezko bizia, vie laborieuse, pénible, indigente, etc..."H.
"
Documentado en la tradición meridional desde mediados del s. XVIII; al Norte se encuentra en Leiçarraga, Baratçiart, Goyhetche, Archu y DvHtoy."
. Kargatzen dituzue gizonak karga iasaiteko nekezkoez. LçLc 11, 46.
Maitatu zituen Jesusek bereak [...] bere eriotz nekezko bereraño. MbIArg I 109.
Zeruan sarzea guziendako da nekezko lana. Ib. 292.
Hertsia eta nekhezkoa bai da bizitzerat, Zerurat daraman arruta. Brtc 140s.
Nekezko edo persekuzioko denboran. Ub 119.
Aide nagusiak daroez krutzerik nekezkoenak. AñLoraS 125.
Bijotzeko gogo illuna, astuna ta nekezkua. fBIc III 316.
Lur batetan [...], zointan ezpeita neke laboratzea, sobera nekezko lanak phastika eraz eztitzan. ArchGram 145.
Oraiño berthutea zaio egiten gaitzago / baita zeruko bidea, hagitz nekhezkoago. Gy 81.
Jakoben bizitza nekezkoa zala ezagutzeko adiña esan da. Lard 47.
Urten [...] egoera ez jakiñeko eta nekezko onetatik. "
Situación incierta y embarazosa"(1846)
.BBatzarN 165.
Nekezko egoera batek goibeltzen eta illuntzen zaitu. ArrMay 29.
Aberatsen salbamendua ez da ezin eginezkoa, bainan arras nekhezkoa. DvHtoy 96n.
Bere tronua ezta deskantzuzkoa, nekezkoa baizik. AgSerm 236.
Nekezko eskutukiak. ArgiDL 111 (ref. a los misterios del rosario; tbn. en KIkG 80).
Ola-kebide bakar bat ez, ortziaren aratza, izerdizko, nekezko, oñazezko lurrun-gandor zikiñaz lardazten...LdiIL 47.
Amarik gabe larri, etsi-zail, / nekezko bizitz astuna. EAOlBe 8.
Nekezko itsaso onetatik aldegiñaz, azkenbako egun zoritsuak gozartzeko gai egin zan. ErkiagArran 169.
Jakintsu azkar, purrukatua / ziñan, ala bearrean, / Euskalerrian alde trebeki / nekezko lan gogorrean. Basarri 52.
Igotze nekezko, aldapatsu ta luzea nunbait. Onaind(
inGaztMusIx 147
).
Ire oin oiek nekezko pausoik / ez ditek iñoiz lurrean. MMant 140.
azpisarrerakoSense-49.2
b)(Sust.).Trabajador.
Pobretxo bat lurretik jaso ta nekezko bat zimaur artetik atera. CbEg III 340.
azpisarrera-50
NEKEZKO BATEAN. Alguna vez, raramente (?).
v. NEKEZ BATEAN (s.v. nekez), NEKEZKA BATEAN. Nekezko baten edo nosik beinako deskuidoren baten goguaz kontrara edozein naasteko dantzatan sartuta. fBOlg 129.
azpisarrera-51
NEKEZKO IZAN . (Con aux. intrans. 3.a pers., con o sin dat.).Ser difícil, trabajoso.
Il-ogea nork eraman, ortaz, / ez da nekezko billatzen. "No es difícil"
.OrEus 415.
Arpegian igarri nion nekezkoa zitzaiola egia esatea. AnabAprika 60.
azpisarrera-52
NEKE-ZOR. Pena.
Garbitokian obenakaitik ordaindu bear dan neke-zorra garbitzeko Eleizeak emoten dauskuzan eskar edo graziak. KIkV 101 (tbn. en KIkG 77).
Gure pekatuak irabazi diguten nekezorra, munbaiten ordaindu bear degu. EgutAr 20-8-1958 (ap. DRA
).