Tr. Hay salbo en los autores meridionales, además de en Haramburu, Lapeyre y un texto labortano de finales del s. XVII (RIEV 1908, 731). En DFrec hay 26 ejs. de salbu, 4 de ellos septentrionales.
sense-1
1.
(L, BN, S; Dv, H),
salbo (AN, L, BN, S; SP, Urt V 166, Ht VocGr 357, Lecl, Dv, H)
Ref.:
A(salbo);
Lrq;
AMorf 680;
GteErd 270
. (Usado tanto delante como detrás del sintagma al que acompaña).Salvo, excepto."
Salbo zure ohorea, sauf votre honneur. Ni salbo, excepté, sauf moi"SP.
"Excepto, exceptuando esto o lo otro, [...] salbu haur edo hori
"Lar.
"Salvo uno, todos los demás, bat ez beste guziaz, salbu bat berze guztiak
"Ib."1. sauf, sans préjudice, sans atteinte de. Salbo zor dautzudan begirunea, sauf le respect que je vous dois. Ordena Saindua salbu, [...]. 2. sauf, excepté, hormis. Salbu lur bat, onthasun guziak utzi diotza, [...] moins une terre"H.
"
Arima salbo (L, BN, S), salvo el alma"A.
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Leiçarraga, al Sur lo hallamos en Lazarraga y Lizarraga de Elcano.
Baina nik diotsuet, ezen nork-ere utziren baitu bere emaztea, salbu paillardizaren kausaz, adulterio egin eraziten draukala.LçMt 5, 32 (He landan, TB ezbada, Dv lekhat).
Banoa Ierusalemera, hartan heltzeko zaizkidan gauzák eztakizkidalarik: salbu Spiritu sainduak hiriz hiri testifikatzen baitraut [...].LçAct 20, 23 (He baizen, TB ezbada).
Desir nikek [...] egin zindeizten halako, nolako ni bainaiz, estekaillu hauk salbu.LçAct 26, 29 (TB salbu esteka hauk; He gathe hautaz landan).
Ez deraustae besterik aterako, / salbo bai zaitudala amaetan. Lazarraga B20, 1194v.
Harmarik eztute berekin erabili behar, salbo superioraren konjiarekin. Harb 429.
Nola barur? --Gaiherdiz geroz deus ian ez edan gabe salbü eriak hilzerakoan.Bp I 73 (v. tbn. 19).
Oro dira arren banitate, Jinkuaren [...] zerbütxatzia salbü. Mst I 24, 7 (Ip salbü Jinkoaren zerbütxatzia).
Berze faborerik harenganik nahi etziala salbü eman lezon ontzi ühaitzaren igaraiteko. Egiat 159.
Edozeiñéki gaziki etórtzea estú sentitubeár ainbérze, nola bizikidearéki, Jangoikoa salbo. LE(
inBOEanm 485
).
Utziz oro, salbu xoil bizia.Iraultza 18.
Autor guziek, salbu batek, segitu baitute.MarIl VII.
Heien bizitze berria, bakhar batzuena salbu, guzien mihian laudagarria zen. Laph 80.
Dena zen heiena hango gozamena / salbu fruitu batena. ZbyRIEV 1908, 206.
Bekatuan kontzebituak izan gare guziak, salbo Andre dena Maria. Lap 379 (V 173).
Inguru guzian paretak adarailuz, salbu hegal bat taulaz egina. ArbIgand 76.
Erlisione finkazale guziek, Mahometek salbu, higuin ukan baitute emaztearen kutsua. JEBur 100.
Ospitalia ez baita / Leku alegera, / Ezin bertzela salbo / Nunahi obe da. LuzKant 124.
Nehor etzitaken harritu... salbu Iñaki. ArdoySFran 150.
Salbu jenden artean kalaka poxi bat, etzuen ondoriorik ukan. Ib. 230.
Horiekin denekin, hasi berri diren zonbaitekin salbu, kantatu izan dut askotan. XaOdol 53.
Ez ginuen hanbat parada izan elgarretaratzeko, salbu noiztenka. LarreArtzainE 179.
Otsoaren burua salbu, denak baziren han.Ib. 219.
Ez dut uste, ordea, inork, liburu horietan, Ibon Sarasolarena salbu, erabateko iritzirik azaltzen duenik. MEIG IV 49s.
v. tbn. Etchart 4.1v. StJul 109. CatLan 120. Xarlem 151-152. Dh 51. ECocin 42. ChantP 88. Arch Gram 10. Arb Igand 62. Elsb Fram 97. HU Aurp 64. CatJauf 87. Barb Sup 60. Zub 18. Iratz 15. Zerb IxtS 41. Lf Murtuts 54. Mde Pr 134. Lf in Zait Plat XII. Larz Iru 62. JEtchep 102. Etchebarne 129.
azpiadiera-1.1
"Se construit aussi avec le médiatif. Nitaz salbu guziak saindu, sauf moi, tous sont des saints"Lh.
Nahiz denbora hartan ez ziren bide hortan astean lau arima ibiltzen, ortzirarez salbu, zeinetan baita [...] merkhatua. ElzbPAd 2 (v. tbn. 25).
Sekula egin gabe kontrako urratsik / kantuz salbu ez duzu egin arrabotsik. XaOdol 189.
sense-2
2.(Uso pred.).A salvo. Tr. Documentado en autores septentrionales y en Lizarraga de Elcano. Salbo es la forma más extendida. Dechepare, Leiçarraga, Barbier (Leg 135), Oxobi (89) y Lafitte emplean la forma salbu. En DFrec hay 3 ejs. de salbo. Eta hoiek egiazki ehork hala ezpaditu, / albailiaki duda gabe ezin dateiela salbu. E 43.
Lege honi segi bedi salbu nahi duiena. Ib. 47.
Salbu izanen ginela gure etsaietarik. LçLc 1, 71 (TB, Leon salbatu).
Egidazu grazia / ibaiaren ukitzeko salbo berze hegia. EZMan II 124.
Peril eta kaltetarik salbo doan untzia. Ib. 143.
Oihanetik salbo illkhi. Ib. 125.
Orain eta bethi zure faborearekin batean salbo eta libro ioatea merezi dezagun. EZEliç 215.
Bainan errazu hitz huts bat eta salbo izanen da ene arima. SPPhil 168 (He 170 salbo izanen da).
Jesusen kasos salbo izaingára. LE(
inBOEanm 553
).
Peniténzia, deitzendéna bigárren ola sálbo atratzekó, ta ez ondatzekó sekulako perdízioarén itsásoan. Ib. 537.
Jaunak eman legea, / Elizaren fedea / beti salbo direlarik. Monho 54.
Hunek salbo dauka beraz / ordutik bere karkasa. Gy 90.
Zer zoriona orai nere burua salbo ikustea. DvLEd 135.
Atseginez, zeren hainbertze ondikotarik salbo nagoen. Ib. 135.
Jainkoaren graziaz, zorigaitz hortarik salbo izan. Lap 257 (V 117).
Herriko ohorea salbu izanen da!LfMurtuts 6.
[Gaixoa] salbo dek! Salbo dek!BBarand 29.
Alan biarrez, neu be salbo nitzen.Gerrika 167.
Alta hau ere hemen salatuz salbu dago ohorea. LarreArtzainE 334.
azpiadiera-2.1
(Det.). Zuk gibela demazuna nola baita galduia, / zure gomenduian dena halaber da salbuia. E 75.
Hartarakotz itsasotik illkhi eta salboa / esker milla itzul etzak gizon itsas hauzoa.EZMan II 160.
Hala egiten baduzu / perill guztietarik / salboa ibilliko naiz / boz eta allegerarik. EZEliç 237.
azpiadiera-2.2
(Como adj. pleno). Gu gaixtoak izan arren, ezten zutan faltarik, / fin honera hel gitzazu, giren salbuietarik. E 113.
sense-3
3.salbo. Sino. v. baizik (2). Zuretako nik daukadan / guztia, / ezta minkor, salbo / ezti-eztia. Lazarraga B9, 1173v.
Ni ez nagozu eske fiadurik / ez urregorria ez laborea, / salbo zor deustazun amorea. Ib. B3, 1153v.
Begiratu baga zuk ni nor naxan, / salbo zu zeurori nungo zarean. Ib. B3, 1153v.
azpiadiera-3.1
(Con baizen
).Sino que. Ez eben gura inork berbarik legion, salbo bakotxik egon baxe. Lazarraga A, 1143r.
sense-4
4.(Tras sintagma nominal).Dejando a salvo, sin ofender, sin lesionar, sin detrimento de. Koróna sálbo, dioté berzebatzuék, errátean zerbáit injúria, ta dirúdi zerbáit aténzio orden sagrátuas. LE(
inBOEanm 471
).
Zer iduri zaizie nezakéla egin, konziénzia sálbo?Ib. 608.
Guziék baitúgu geurén kulpak; eta justizia salbo, eztaizke pása penarik gábe. LEOng 60r.
Zerén Jaunáren miserikordia baita infinito: eta erredenziónea eta satisfákzio Kristok emána baita abásto; baitezáke egín miserikordiarén gústo duén andía, justizia salbo. Ib. 101r.
sense-5
5.(Seguido de una oración).Salvo que, si no es porque.v. SALBURIK (b). Aitzineko urte hetako josteta bertsuak erabiltzen ginituen. Salbu, Henri horri gustatzen zitzazkon biziki ardi joareak.Etchebarne 37.
Basaizteiko etxolatik goiti, Xabaño zen Aintzila Idiondoko borda bere etxola ttipi batekin. Salbu han ez ziren primaderan baizik egoiten ardi antziak. Ib. 38.
Mutiko bat, izigarri perestua. Salbu azindendako zen puxka bat bortitza.Ib. 57.
azpisarrera-1
ARIMA SALBU.
Salvo el alma, si exceptuamos el alma (expresión atenuativa empleada gralmte. en comparaciones con animales). "Arima salbo (L, BN, S), salvo el alma" A. v. ARIMA APARTATUTA. Etzan orduko, arima salbu, / ezkur jaleen zurrunga badu [Petanek]. Ox 116.
Ai, Mariano, jakintsun nago / zer estadutan zabiltzan: / paotxa janaz anima salbo / ari konkorraren gisan. TxB I 258.
Usandutako okelak jaten / dira pare gabekuak, / anima salbo zakur gosiak / diraden bezelakuak. TxB II 66.
Txardiñ berriya eta antxua / izurdiaren igesi [...]; / anima salbo jende pobria / gaur olaxe gera bizi. Ib. 96.
Baña zuk, ezkontza txerri-tratua dala uste al dezu? --Anima salbo, txerri-tratu jator-jatorra. AlzBurr 16.
[Apezaren] hartzaleak Ongi-Etorria, "Zato eta zaude" bezalako hitz beroekin, emaileak berriz maitasunezko solas goxoak, merkatuan ere ez baitu sekulan bere kabala mendratzen saltzaileak: arima salbu-ta, bixtan dena.LarreArtzainE 292.
azpisarrera-2
OSO ETA SALBUA.
Sano y salvo. Esker eta laudorio duzula Iongoikoa, / Zergatik gidatu nauzun oso eta salboa. EZMan II 121.
azpisarrera-3
SALBUAN(Poner, estar, etc.) a salvo. Lot justuari / zitzaizkon agertu [...] Betan bi aingeru, / eskutik harturik / Sodomako sutik / salboan emaiterat.Monho 92.
Ohoiñ orotarik salboan ezarri. Gy 216.
Eta salboan geundela, jakin genduen isla zeitzaiola Melita. (Act 28, 1). Ur(
inBOEg 2262 (Dv itzuri ginenean
)
).
azpisarrera-4
SALBU ETA.
azpisarrerakoSense-4.1
a)Salvo, excepto.
Hantik ere basa ta mantso gathiak ber kastatik diradianak; orozbat hora ta otsoa salbü eta bata mantso beita ta berzia basa. Egiat 165.
Hori idüri beste zünhar bat Hegigarra. Ene ustez süberosa, salbü eta ostua xipiago beitü. AlthBot 15.
[Astuak] arriya eraman dute / bost oiñ da erdiyan, / larri ibilli dira, / salbo-ta epurdiyan. Ud 123.
Maitalen arteko linburkeriak ez dira ardurenean xeheki aipatzen, salbu-eta laidozko edo trufazko kanta batzuetan. LfELit 83.
azpisarrerakoSense-4.2
b)(Introduciendo completivas). Aizia're orren estimatuba al daukazu? Gobiernuak ez diyo oraindik kontribuziyorik bota ta, zer dala uste du onek aizia! Ezagun du bai orrek ere salbo ta Goierri aldekua dala. AlzSTFer 130.
azpisarrerakoSense-4.3
c)(Introduciendo comparaciones). Bertsoaren joku ederrean, troxu neurtu bat itzulian dabil, salbo-ta soroan goldean ari diranak itzulean ibiltzen diran bezala. LekOC I 161.
Pentsamen bat-bera bi aldiz, salbo-ta ots bat-beraren oiartzuna bait litzan. Ib. 161.
azpisarrera-5
SALBU ETA ZURE ERRESPETUA,
SALBU ETA ZUEN ERRESPETUA.
Con el debido respeto. "Salbu se met quelquefois avant son complément; on le fait suivre alors d'ordinaire de eta. Ex.: salbu-eta zure errespetua, sauf votre respect" Lf Gram 384. v. SALBU ZUEK ETA. Aitortuko dautzuet, ez dakitala sobera nola erran, ez bainuke irakurlea den gutiena okaztatu [...] nahi. Bainan egiak ez du bide bat baizik; eta [...] salbu-eta zuen errespetua [...]. LfMurtuts 17.
azpisarrera-6
SALBURA(Poner, etc.) a salvo. Eta Paulen salbura heltzeko kargua hartu zutenék, eraman zezaten hura Atheneserano. "De mettre Paul à sauveté"
.LçAct 17, 15 (TB Paulo laguntzen zutenek).
Ez ondora bai ondora, / menera hurbilduak, / eman zintuen salbora, / zure dizipuluak. ArgDevB 215.
azpisarrera-7
SALBURIK.
azpisarrerakoSense-7.1
a)A salvo.
Guziak salburik enpara baitzitezen lurrera. LçAct 27, 44 (TB guziak salbatu ziren lurrerat
).
Paul salburik eraman dezatenzát Felix gobernadore handiagana. Ib. 23, 24 (He salborik eramateko; TB segurtatuki, Dv minik gabe
).
Esperanza guti ahal dukegu tormenta hunetarik salborik ilkitzeko. Mat 358.
Zergatik gidatu nauzun salborik ostatura. EZMan II 121.
Untzia bera galtzeko perillean dabillanean jendeak salborik promesa. Ib. 152 (tít.).
Peril handien erditik ere salborik ilkhi dela. Harb 101.
Azken finean salbamenduko portura salborik helduko zarela. Ax 621 (V 400).
Izaguzu garazia, / salborik horratzeko. Hm 189.
Hark untzia portu onerat / ekarri dauku salborik. Monho 66.
Zubitzat han ezta soliba bat baizen: / zoiñtan andreier bi soiñez soiñ yarririk, / pasa ez bailaizte salborik. Gy 183.
azpisarrerakoSense-7.2
b)(Precediendo a una oración).Salvo que, si no es porque.
v. supra (5). Etxe hori beste etxeak bezalatsukoa zen eta da itxuraz. Salburik, hori izana da, seinaleen arabera, meatze edo minetako langileen egoitza eta etzangia. LarreArtzainE 39.
Horietan denetan hartu nuen ene doia, salburik ez nintzala ni osoki donibandarren apeza. Ib. 233.
[Zeremonia] ontsa joan dela egia diozu, orohar. Salburik baziren hastapen hartan bi gizon, ezkerreko kalerian, zer parea!Ib. 270.
azpisarrerakoSense-7.3
c)Excepto.
Ez nituen gure euskaldunetarik hain arrotzak aurkitu orohar, salburik hau haatik. LarreArtzainE 264.
azpisarrera-8
SALBURIK ETA.
Salvo, excepto. Fidel ororen Ama beita; personak oro [...] zernahi kalitate, kondizione eta profesionetako diren, salbürik eta Elizaz defendatü profesioniak. Mercy 19.
azpisarrera-9
SALBURIK ETA KITORIK.
Sano y salvo. Uholde handi batetarik bezala salborik eta kitorik atherako da. Harb 324.
Mundu gudutsu hunen periletarik egun batez sekulako loriaren egoitzara salborik eta kitorik itzurzea gatik. Ib. 262 (v. tbn. 402).
azpisarrera-10
SALBURIK ETA SENDORIK.
Sano y salvo. Eta begira gaitzatzu halako moldez non salborik eta sendorik edireiten garela. Mat 343 (v. tbn. 321).
azpisarrera-11
SALBU ZUEK ETA,
SALBU HI ETA.
. Con el debido respeto. Erbia, gibel aldearen [...] gainean kokoriko jarria, zapatainari, salbu zuek eta, irriz emaiten zaio. BarbSup 29s.
--Salbu hi'ta. / Kaka meta!!Ox 107.
Astoari erraiten dio gure muthikoak: Lanari, ene astoa! Bainan, salbu zuek eta, bertze hartarik egin zion astoak, purrustaka. "Toute révérence gardée"
.BarbLeg 65.
Lana hasi gabe [...] joan ziren, salbu zuek eta, bakar-tokira, zerbitzuetara. "Toutes révérences gardées"
.Ib. 61 (v. tbn. 127).
Gau bat eta egun bat han egon nindian estekatua, [...] kordez kolpatia, ahuldia, salbu hi eta, ene beharrez galtzak orhatuak. LarzIru 60.