Etim. Préstamo románico, de la misma familia romance que erdeinu, con paso normal de sd a st; cf. desdeñar, etc., en DCECH, s.v. digno .
sense-1
(V-ger-m; (-ña) H (V), Zam Voc),
destainu,
desdaiña (V-ple),
destañeRef.:
A(destaiña, desdaiña);
EtxabuOnd(destaña)
. Dicho o hecho despectivo, hiriente, burlón."Allégorie, allusion, visée"H.
"Indirecta hiriente"EtxabuOnd.
Tr. Empleado por Añibarro y Zavala, no vuelve a documentarse hasta fines del s. XIX; gralmte. vizcaíno, aparece tbn. en algunos escritores guzipuzcoanos del s. XX (T. Agirre, Etxaniz, etc.).
Kanta ta destaña zantarrik, ipuin loirik edo berba barre-eraginkarri nasairik esan. AñEL2 146.
Olgetan aitaturiko destaiña mingarriak. ABeinB 73 ("pulla o expresión aguda y mortificante, pero sin obscenidad" en el voc. del final).
Arerioakandik aspaldietan arturiko destaiña ta urruiñ guztiak. AgAL 161.
Artu zituzan [...] burla, barre eta destaña ikaragarriak. ItzAzald 34.
Juana Mari barreka egoan Txomiñen destañari. EchtaJos 125.
Etzaitte lotsatu, gizona; esan dodana ezta izan destañe bat baño. Ib. 314.
Bestientzat destaña erreza daukatenak. AgG 95.
Mediku arraio arek yeurti eusten destañiek neuken odol apurre irekiten ipiñi eusten. KkAb II 48.
Odola irakitan zebilkiola entzun zitun Balendinek Txandres arrantzale zarraren semeari zegizkioen irañak eta destañak. TAgUzt 46s.
Seme pekatuetatik / --gorrototik, / destainutik-- / seme pekatuetatik / dena dakizu segurik / neuk baino zehazkiago. AzurmHitzB 53.
Aundikien gaiñera destaiña jaurtiten dauanak. KerPs 107, 40 (Ol gutxitzat ditun, Or urruña zabaltzen).
Bermeo ta Lekeitioren aurka destaiña naikoa jaurtiten dabe.EtxabuKontu 223.
Ez nengoan oindiño destaiña ta gitxi-eritxietara egiña. OnaindSTeresa 38.
azpisarrera-1
DESTAINA EGIN.
a) Desdeñar. v. destainatu. Lamiñeak eutson mattasunari destaña egin eutsan. Otx 12n. Piztijak eurak be bixi ixateko destaña egingo leuskijoen zokondo baten. Ib. 116. b) Burlarse, tomar el pelo. Irungoak destaña egiten zion geinean neska gazteari; onek beste ainbeste, eta alkarri zirika beren aspaldiko ezaguera erakusten zuten. Anab Usauri 45.
azpisarrera-2
DESTAINAPEAN.
Bajo el desprecio. Obeto uke otsoarekiñ borroka ibilli arkume maitearen destañapean bizi baño. AgG 161.
azpisarrera-3
DESTAINAZ,
DESTAINEZ.
Con desprecio, burlándose. Ea besteri kreituan kalte ekarriko deutsan kantarik [...] destañez kantau dozunez. AñEL2 153.
Dirautsa orri destañez: / Asto ta asto!ZavFab,
RIEV 1907, 541.
Bere gurai ta asmubai destañaz begiratu eutsen. (1864). BBatzarN 209.
Destaiñaz erezi eban: Madalen Busturiko / astian birrittan / Bilbora yuaten da / botika gorrittan. ABGuzur 146.
Jaungoikoaren izena [...] aotan arturik lotsa eta itzal baga, destañaz eta burlaz. ItzAzald 88.
Destañez irribarreka esaeutsan: [...]. EchtaJos 362.
Ez etorri nigana destañaz. KkAb I 90.
Baserriko umiak destañez erabilten ebazan. Altuna 94.
Ez destañez eta indarrez, maitasun eta eroapenez baño. GMantY 1933, 190.
Txandresen semea destañez eta gorrotoz irrikatzearren. TAgUzt 218s.
Zapuzkume ustela! --bota zion arpegira gorrotoz baño geiago destañez. NEtxAntz 144.
Jendeak, destaiñez, txitxarrokume-jantzailleak izena emoten eutsen udazaleai. EtxabuKontu 194.
azpisarrera-4
DESTAINAZKO.
Despectivo. Aserre egozanean, entzutekoak ziran euren destañazko esanak. AgKr 67.
Atsoari sorbalda gaiñetik erdeiñu ta destaiñazko begirakunea egiñaz. ErkiagArran 141.
Orixe esan, irribarre gaizto ta destaiñezkoa egin eta aldegin eban andik. ErkiagBatB 62.