1.
(gral.; SP, Urt I 465, Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc; y- Izt, VocBN),
jaaki,
xakiRef.:
A;
Lrq;
IzArOñ;
EAEL 132;
ElexpBerg;
IzetaBHizt2(yaki)
. Comida; (especialmente) plato o porción de carne, pescado (el pan, por ej., rara vez es jaki)."Condumio"Izt 28r.
"Mets, viandes, fromage, etc., que l'on mange avec du pain et en moindre quantité"H.
"1.º vianda, cosa de comer. 2.º (Vc, BN, S), principio, plato de carne u otros manjares"A.
"
Badugu urte guziko yakie
"IzetaBHizt2.
Tr. Documentado en todos los dialectos. Siendo jaki la variante general, hay jaaki en los vizcaínos Capanaga y J.A. Moguel, y xaki en un texto salacenco de EEs .
Haurrak, iakirik batre baduzue? LçIo 21, 5 (Dv jatekorik).
Zure jakia izango da / Ogi konsagratua. MPortal 23s.
Ha, zeruetako iakia!Mat 265.
Gosea edo aphetitua baita ianhari guztien saltsa eta iakia. Ax 492 (V 318).
Ez iaateko iaaki bedekaturik. Cap 58.
Gosea bera iaki. "La faim sert de pitance"
.OPr 203 (v. tbn. el mismo refrán en Bela 27 y Saug 113).
Nola ogia behar baita ian iaki suerte guziekin. SPPhil 91 (He 93 jaki).
Eliseo profetak presterazi zuen bein elze bat jaki, profet gazteei bere etxean jaten emateko. MbIArg I 272.
Gose onarentzat ez dago jaaki dongarik. MgPAb 58s.
Alperrik ematen diozkat / jana ta jakia. IztPo 115.
Etzen ez, jaki honik. ArchFab 203.
Gathua illki zen ixillik / yaki xerka goiz-goizetik. Gy 244.
Usain egiten badeutse barruko jakiren bati. UrDial 31 (It jan gauza, Dv, Ip jateko).
Igorriko diotzat gure mahaineko jakirik hoberenak. Laph 148.
Artua errotan, ogia falta, / jakia berriz kalean. Xe 263.
Uste det aragi, jaki edo solomo batengatik zuetako iñork inpernura joan naiko eztuala. ZabGabon 77.
Ez bitez izan onak pistien iñoz jaki. ABAmaE 437.
Azatan egositako ollagorra baño jaki oberik eztala. AgG 349 (AL 82 iaki).
Gexoentzat biar diran jaki ta enparau guztiyak.ForuAB 93.
Ezin, bada, bi zukuren urren, eltzekariak eman, gero bi jaki ugariz naia egin dezaten. AArdi 46.
Artua poco-poco, / kalabaza jaki, / gu nola bizi geran / Jaungoikuak daki. JanEd II 138.
Plateretik abora jakiak aidian zebiltzan. MujPAm 39.
Xaki eman zale gisa, ura [abria] bage eztaike igare. (Sal). EEs 1925, 21.
[Mahainak] jaki hoberenekin arrunt estaliak!Ox 158.
Erki abek bear dituzten jaki, janzki eta lenengo gaiak.EAEg 14-11-1936, 293.
Koiote oiek izango dute / zuengatik naiko jaki.Yanzi 126.
Jakiari erasten diola usai txarra. Munita 105.
Bi aldiz jan izan det [izokia] , / ura zan jakia!UztSas 311.
Urdaia, xolomua ta txorixoa tomatearekin, gaur ere jaki ederra da, ta orduan ederragoa. JAzpiroz 136.
Jaki gitxi oituak, askoz obiak gozokiak, txurrut ugariak... Gerrika 64.
Jaki on bat lehenik eta bixkotxak ondotik.LarreArtzainE 35.
Steiger-ek berak egin zuen jakien eta edarien aukera. MIH 144.
Laborea da jakia ez dena eta jakiarekin jaten dena (ogia, taloa edo antzekoak). MEIG II 108.
v. tbn. Gco I 151. Añ EL1 55. It Fab 108. Dv Lab 14. Bil 79. Arr GB 18. Aran SIgn 63. Sor Bar 101. AB AmaE 207. Jnn SBi 54. Zby RIEV 1908, 759. Hm (ed. 1891), 101 (ap. DRA). Xikito 8. JE Bur 14. Ill Pill 17. EEs 1918, 156. ForuAG 293. Zink Crit 12. Lh Yol 11. KIkV 77. KIkG 62. Inza Azalp 46. EEs 1925, 215. Tx B 133. Enb 96. Anab Usauri 47. Laux BBa 104. MendaroTx 34. JMB ELG 86. Eguzk GizAuz 104. Alz Ram 21. Or Eus 12 (Tormes 79 yaki). JAIraz Bizia 82. Mde Po 22. Etxde JJ 121. NEtx Antz 114. Bilbao IpuiB 168. Erkiag Arran 120. Auspoa 39, 10. Gazt MusIx 107. Ibiñ Virgil 36 (108 iaki). Olea 91. Berron Kijote 121. EZBB I 136 (G-azp). Ataño TxanKan 200. Iaki: EZ Man I 108. Tt Onsa 45. Azc PB 123. Yaki: Hb Esk 178. Kk Ab II 140. Zub 90. Ir YKBiz 227.
azpiadiera-1.1
"
Artoberuak zer du jaki? Putz esan ta klink irauntzi
"IzArOñ(s.v. artóbero).
azpiadiera-1.2
(Fig.). Josek biotzaren jakia nai luke: maitetasuna. AgG 190.
Yosu biotz eta adimenentzat / da yaki samur onena. GMantGoi 49.
Usauriko neskatxak bazuten arrats artako jakia. AnabUsauri 43.
Zeure gorputz garbija / geure jakija / ixaten da nekian. LauxBBa 104.
Zorigaitzez, kanpotik etorri zitzaion abo-betegarri zitzaion jakia irentsi ziona. EtxdeJJ 119.
Gure zineetan egunoro mahaieratzen diguten jakia ez da [...] hegaztikia. MIH 320.
azpiadiera-1.3
(Como segundo miembro de comp.).v. ESNE-JAKI, GORDE-JAKI. Arrainjakirik edo beste janari egun aretan debekauta eta eragotzita ez dagoanik. ItzAzald 116.
Barazki xakien gañetik biar da aragi. (Sal). EEs 1925, 21.
Eisenring jauna, antzara, ate-jakia gustatzen al zaizu?LabSuEm 197 (204 ateki jaki).
sense-2
2.
(V, G ap. A
; ZamVoc). "Comidilla de conversación. Onan jantzita joatekoak bagara, aste beteko jaki izango gara erritxu aretan (V). [...] seremos en aquel pueblecillo comidilla de conversación"A.
Bi kanturen tartean badute ere iruzkin (berriketa, jakia). OrEus 117.
sense-3
3.Cebo. Elduko baleutsa jakiari arako buruandiak!AgKr 142.
Bai, gora! baña utsa, ta jakia galduta. Jaki barria ipiñi bear. Ib. 142.
Arraña artzeko tresnakaz da jaki apurren bategaz. Ib. 61.
azpisarrera-1
JAKI-AGIRI.
Menú. Yaki-agiria euskeraz poliki egiña dago. Orren arabera, leenengo eltzekari saldatsu bat dakargute. LdiIL 45.
azpisarrera-2
JAKI-EDARI(Pl.). Comida y bebida. Asto orien gañean eramaten dire yaki-edariak eta artzaien tresneria. 'La boisson et les vivres'
.OrMi 42.
Lasterketa areitan, izenpetu ta jaki-edariak artzeko tokia Ondarroa izaten zan beti. EtxabuKontu 168.
azpisarrera-3
JAKI-EMAILE.
Que produce alimento. Etxearen biran, zugaitz jaki-emaleak: udare, txermen, muxarka, gerezi, intxaur, aran, piko, mizpira... Zendoia 197.
azpisarrera-4
JAKI-GELA.
Despensa. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik. "Cellario"
.OrAitork 34.
azpisarrera-5
JAKI-HIZTI.
Bromatología. Jaki-iztiari buruzko ikuslaritzarako aberesendalariendako araudia."Reglamento de Inspección Bromatológica Veterinaria"
.EAEg 19-1-1937, 843.
azpisarrera-6
JAKI-META.
Pila de comida. Maindire batzuen ostean zeukaten beren lantegia (sukaldea) ta jaki-meta, ur-upel ta baxerategia egun artako mirabe-morroiak. AArdi 61.
azpisarrera-7
JAKI-HONDAKIN.
Restos de comida. Basetxeko oilloak euren inguruan ogi-apur ta jaki-ondakiñ bila piko ta piko janguraz ebiltzan artean. ErkiagArran 122.
JAKI-USAIN.
Olor a comida. Jaki-usaira abiatu zan, aunzki-puska batzuk bait-zeuden sutan egosten pazi batean. BerronKijote 123.
azpisarrera-10
OGI ETA JAKI IZAN,
OGI ETA MAHAI ETA JAKI IZAN.
Ser uña y carne. "Len ogi ta mai ta jaki (zirean), orain atze-atzeka (dabiltzaz) (V-ger), antes eran íntimos, ahora se han enfriado en sus relaciones" A. Ezkenduke eguno zuk eta nik begi onez alkar ikusiko. Ezkara gu iñoiz ogi ta jaki ixango. Otx 69.