Tr. La forma gazta aparece en textos guipuzcoanos y navarros; los autores vizcaínos emplean gaztae (en Capanaga (97) -aẽ ) y, desde principios del s. XIX, tbn. gaztai , forma que tbn. se encuentra en algunos autores guipuzcoanos, en especial en aquellos de la zona más occidental. Cf. además un ej. de gazta en RS, y "queso, gaztea " en Landucci. Sólo encontramos -taa en uno de los ms. de Isasti. En DFrec hay 4 ejs. de gazta y 2 de gaztai .
etimologikoa
Etim. De vasc. *gaztana; v. FHV 145.
sense-1
(G, AN, Sal, R-is; Lcc, VP 32r, Lar, Añ, Dv, H; gãz-R-uzt),
gaztae (V),
gaztai (V, G-azp-nav; Lar, Añ, Dv, H),
gaztaa (V-gip),
gasta (AN-egüés),
gastaa (V-gip),
gastae,
gastai,
ganzta (R-uzt)
Ref.:
A (gazta, gaztae, gaztai, ganzta); Bon-Ond 151; EI 384; ContR 519, 532; Iz ArOñ (gastáa, mámiñ, óndu), Als (gaztai), R 394, 400, To , Ulz ; Holmer ApuntV (gaztai); Etxba Eib (gaztaia); Elexp Berg (gaztae, gaztai). Queso. "Gazta, keyss" (voc. de Arnold von Harff, finales del s. XV). TAV 2.2.18. v. gasna. Unaiok arri zitean, gastaeok agir zitean. RS 52.
(v., con algunas otras variaciones, 386 gaztaeok, RG A 11 gastak, RIs 81 gaztak, gastak y gaztaak)Ez beti gazta ta ogi. Ib. 502.
Gaztae ta urdaija. MgPAb 98.
Bere mokoan zeukan / gazta bat guria. ItFab 65.
Gazta egiten daben denpora guztian. IztC 170 (225 gaztaiak).
Botarik ontza bat gatz gaztai libra bakotxa gaitik. UrDial 88 (Dv gasna, Ip gazna).
Laur libra ganzta. Mdg 136.
Berreun gastai. EchtaJos 309.
Arrak jotako gazta bat edo bi. Iraola 104.
Gazta ta gaztanbera. AArdi 67.
Lukainka-mutur ta gaztae-zatija. KkAb I 65.
Gazta urintsuak. FIr 158.
Gazta-saskia daramala. LekEunD 40 (cf. 37 gaztai, en boca de un personaje parece ser que de Goierri).
Gazta arroak ez ainbat zulorik ageri. OrEus 12.
Gaztaeak saldu gura-ta. BilbaoIpuiB 200.
Gruyere gazta. Anab Aprika 80. Ogi zati aundi bat eta gaztai apurra. ErkiagBatB 117.
Gazta-erdi bat ere atera zuten. BerronKijote 124.
Artoak goroztu ta jorratu, ardiak jetzi, gazta egin.JAzpiroz 75.
Arraultze tortilla, / gaztai edo orio.Ayesta 19.
v. tbn. Echag 95. Xe 297. Sor Bar 57. Apaol 107. Ag G 250. Garral EEs 1923, 82. TP Kattalin 196. Alz Ram 122. Lab EEguna 94. Munita 127. Etxde JJ 151. Basarri 82. Salav 24. NEtx LBB 93. Uzt Noiz 113. Ataño TxanKan 108. Gaztae: VMg 38. Ag EEs 1917, 170. Gand Elorri 65. Ibiñ Virgil 36. Gaztai: Añ MisE 228. AB AmaE 342. A BGuzur 154. Itz Azald 115. Ag G 6. EEs 1913, 344. Or Tormes 37. Otx 63. Laux AB 46. TAg Uzt 89. Etxde JJ 247. NEtx Antz 136. And AUzta 114. Zait Plat 151. Ibiñ Virgil 32. Gerrika 31. Insausti 75. Gastai: ForuAB 91.
GAZTA-APAL(gaztai-apal G-goi; gaztanapal G-to). Ref.: A (gaztanapal); AEF 1955, 80. Anaquel donde se ahuman y guardan los quesos.
azpisarrera-2
GAZTA-AZAL.
(Ae; gaztaxal Sal; gaztanaxal S; gaztalasal S; gaztan-azal H). Ref.: Lh (gaztanaxal, gaztalasal); ZMoso 37 (gaztaxal); AEF 1955, 25; CEEN 1971, 353. a) "Molde [de hacer quesos]" ZMoso 37. "Aro de madera de haya [...] va atado con una cuerda y da forma a la masa cuajada" CEEN 1971, 353. Ordukoz bexkoari onkituz esertzen zien xelte bat ta xeltean gañan zurezko ontzi bat [...] ta konen gañan gaztaxala. ZMoso 37. n (gaztaxal Sal ap. A; gaztanaxal S ap. A; gaztakaxal Sal ap. A). "Paredes de un cesto" A. b) Corteza de queso. Auzokoai gaztae-azal batzuk eskatuta. Or Tormes 53.
azpisarrera-3
GAZTA-BEGI.
"Gaztabegiak (Sal, ...), los poros del queso" A.
azpisarrera-4
GAZTA-BELAR.
Malva silvestre (?). v. GASNA-BELAR. Etzuten zilegi babarrun eta gaztai-belarrik iaterik. ZaitPlat 53.
azpisarrera-5
GAZTA BERATZ.
v. gaztaberatx.
azpisarrera-6
GAZTA BERRI.
Queso fresco. Gazta berria ekatzan. OrMi 40.
Sei gazta berri daude / erdiko leioan. OrEus 367.
Gazta berrin antzeko / ainbat buru polit.Insausti 58.
GAZTA-LAN.
Trabajo de fabricar queso. Gazta lanari apur bat utzi ondoren. EtxdeJJ 11.
Ta kala bukatzen zen gaztan lana. ZMoso 37.
azpisarrera-9
GAZTA-MAHAI.
"Quesera, mesa, tabla sobre que se hacen" Lar.
azpisarrera-10
GAZTA-MAKILA.
Vara donde se llevan colgados los quesos (?). Eta erakutsiko al didazu gaztaitxoak oiuztatzen, gaztamakilla bizkarrean artzen eta urrutian, oso urrutian ibiltzen?SabiagY 1933, 425.
azpisarrera-11
GAZTA-MAMI(AN-gip ap. Echaide Nav 158; gaztai-mamin V-gip ap. Elexp Berg). Requesón. v. gaztanbera. Amaika gazta-mami ta gazura eman zidanan gaixoak!OrQA 44.
azpisarrera-12
GAZTA-OKELA.
"Gaztokelak, pan y queso (sic) que se da a los niños en la escuela [...] (V-m)" A Apend. Okela está aquí en el sentido de 'rebanada de pan'.
azpisarrera-13
GAZTA-OHOL(gaztol G-to; gaztanol V, G; Izt C 224; gastanol V-arr). Ref.: A (gaztanol, gaztol); AEF 1928, 39 y 1955, 136; Iz ArOñ (gaztan olak). "Tabla en que se curan los quesos" A. "Anaqueles de quesos (gastanolak)" AEF 1928, 39.
azpisarrera-14
GAZTA-OTZARE(gaztai-otzarre V-arr ap. JMB AEF 1955, 189; gaztanotzara V ap. A). Cesto utilizado para hacer queso.
azpisarrera-15
GAZTA-SALTZAILE (Lar, H).
"Quesero, el que los vende" Lar.
azpisarrera-16
GAZTA-SASOI.
Temporada de la elaboración de quesos. Jetxiko zan, gazta-sasoia zala-ta, etxerako bear etzutena errian saltzera. NEtxLBB 94.
GAZTA-TALO (Lar, H).
"Almojábana, torta con queso y otras cosas" Lar.
azpisarrera-19
GAZTA USTEL(gaztustel Sal ap. A). "Cierto alimento hecho de residuos de queso: es agrio, produce gusanos y se conserva largo tiempo" A.
azpisarrera-20
GAZTA-XERRA.
"Gaztaxerra, rebanadita de queso" A (s.v. xerra). "Gazta-zati mehe-mehea eta zabala" ZestErret.
azpisarrera-21
GAZTA ZAHAR (AN-ulz).
Ref.: Iz Ulz (gaztamíñe); CEEN 1971, 353. Queso viejo (fermentado). Gazta zar bati erasteko ortzak zorrotz ekarriko ditut. LekEunD 22.
Bazebillen jendea gauzaren tartean ara-onera --gazta zarrari arra bezela-- oi duan mar-mar luzearekin. AnabPoli 80.
Abenduko elurra, gazta zarraren pare. (AN-erro). InzaNaEsZarr 2250.
Gazta zaarra jan, ardo gorri ederra porroitik. Zendoia 174.
azpisarrera-22
GAZTA-ZAPI.
"Colador de paño para colar la leche y hacer queso" Asp Leiz.
azpisarrera-23
GAZTA-ZUMITZ(G; gaztai-zumitz V-gip; gaztan-tximitx V-gip; gaztan-zimitz V-gip). Ref.: A; JMB AEF 1955, 183; Iz ArOñ (tximitxa, garbítzaki). "Quesera, cesto en que se amoldan los quesos" A. "Molde rústico" JMB AEF 1955, 183. Gazta-zumitzak garbitzen ari zen azari-belarrarekin. OrMi 50.
Gaztanzumitzean jartzen du artzaiak bi egunez. TAgUzt 89.