Tr. Documentado desde Cardaberaz. La mayoría de los ejs. son meridionales.
sense-1
1.
(G, AN, L, BN, S; H)
Ref.:
A(
zalapart
);
Zt(comunicación personal)
. Ruido, estruendo."
Orrek atera du zalaparta! (G-bet)"Zt(comunicación personal).
Cf. txalaparta. v. xalaparta. Etsaiak bota zutela lurrera zalapart andiaz [...] gure nobizia Josefa; zalapart hura guziok aditu genduen. CbJosefa 175.
Orduán publikatuzuén légea, ainbérze arroitu, zalapárta ta ortotséki, ezi israeldarrek lotsaturik ustezúte án ilenzirela guzíak.LE(
inBOEanm 33
).
Alde guzietatik gerra-soñu, zalaparta eta iskanbilla besterik etzetorren. ArrGB 12.
Uraren eta aspoen zalapartak burua austen bazuten ere. ArrEE 1882a, 98.
Zer dira zalaparta abek!AlzBern 76.
Nondik zetorren oiezbezelako zalaparta ura?AgEEs 1917, 172.
Suziriak zalapart aundiz lerrerazten zituzten. AArdi 63.
Zalapart aundia ateriaz, adar ta turuta soñuz. GaritUsand 17.
Hauxe da zalaparta! / Nar ñau... Andere gatu / Biribilek aditu!Ox 108.
Arri ura joan zan ibaira zalaparta ederra atereaz. Etxeg(
inMujPAm 22
).
Agindu zien oju-zalaparta aundia ateratzeko, asko zirala usteko zutela-ta. OrSCruz 42.
Alako zalaparta eramangarri ezpaita, berriro oju-egin bear izan ziot, ixiltzeko. LdiIL 16.
Arri-erauntsiak zurizkatu ditu txint batean belardiak eta soroak. Au da zalaparta! Au da arriaren sarraskia! TAgUzt 131.
Etzan asiko orru ta karraxi areto deuna zalaparta bizi biurtuz. EtxdeAlosT 95.
Zaldi-talde-orpoen zalaparta dirudi. NEtxAntz 13.
Aidean, txiribiskoen zalaparta. AnabPoli 78.
Astoen dardakada, iñarroste ta zalapartak andiago. ErkiagArran 56.
Kalian mar-mar eta didarka, / zalaparta ta txistua. BEnbNereA 149.
Maitearekin biltzen daneko, itz atsegin, zalapart, kir-kir eta irri-algarak!EstonIz 96s.
Baña ethorten ziran muttikoen zalapartaz ikharatu ta ihes egin zion. OskKurl 152.
Hango [Metsikoko] tiro eta zalaparta guziekin oraikotz itsasoak berak gorrituxea behar zukeen. ZerbMetsiko 344.
Bai, eguneko zalapart eta iskanbilla guztiak baiño barrenago sartzen zaigu [gauaren isiltasuna]. VillJaink 30.
Arrabots egiliak plazara jin dira... / zalapartak utzirik, amatto, nun zira?GH 1964, 408 (ap. DRA
).
Jatekoan zalaparta aundia ateratzen dut. LabSuEm 179.
Kuku, txori ta kilkerren kantu-zalaparta entzunik.AtañoTxanKan 43.
Adar-tartean tiro-zalaparta ederrik bazan beintzat. Alkain 54.
Trumoi zalaparta darion hodei beltzez inguratzeko. MEIG VIII 30.
v. tbn.
Itzald II 144. Ir YKBiz 98n. ABar Goi 17. Zait Sof 148. JAIraz Bizia 78. Txill Let 25. Ibiñ Virgil 109. Berron Kijote 180.
azpiadiera-1.1
(B ap. A
; Aq 1119 (AN)). "Chasquido"Aq.
"
Zalapart, [...] chasquido, estallido"A.
"Crépitation du fusil" Lh.
azpiadiera-1.2
(V-gip, G, AN, L, B, BN, S)
Ref.:
A(
zalapart
);
GteErd 107
. Tumulto, alboroto, conmoción, escándalo."
Zer dabila or ori ainbertze zalapartekin? (B)"A.
Cf. VocNav: "Zalaparta, alboroto, batahola, barullo (Pamplona, Cuenca)". Bazter guzietan periodikuen bitartez izugarrizko eskamilla eta zalaparta ateratzen asi ziran. Goñi 88.
Zalaparta gogorrak sortuaz [sozialistak]. EEs 1918, 157.
Bere eretxiak izkuntz-yakitunen artean sortu eban zalaparta andia izan zan. GMantLEItz 73.
Zalaparta ta iskanbilla izan ziran Lekeition. EguzkRIEV 1927, 425.
Ludi guztijari su emonda gero, zalaparta andija egingo dot. Altuna 85.
Taberna baten sentitu nuben / zalaparta eta bulla. MendaroTx 358.
Zuek, bela pizten duzute iskanbilla ta zalaparta. TPKattalin 197.
Gizon au, zalaparta irian sortu ta norbait il zula-ta. OlLc 23, 19 (Or zalaparta; Lç mutinazione, He sedizione, Oteiza alboroto, Dv bihurrialdi, Brunet genaste, Leon gataska, Arriand, IBk e IBe matxinada, Ker zarraparra
).
Mutil arek beste naste bat egin eta ixugarrizko zalaparta atera dau gure artian. "Disordine"
.Otx 150.
Azaldu zan euskeltzale bat, gai auetan izugarrizko zalaparta sortuaz. PMujY 1934, 165.
Pilatok auteman zuen ezer irabazten etzuela ta zalaparta gero ta aundiago zala. IrYKBiz 491.
Zalaparta edo bidegabekeriak galerazi bitzate.EAEg 11-11-1936, 269.
Zalaparta aundi gabeko erria. JAIrazBizia 53.
Zer zan aren barruan sortu edo sartu zan matxiñada ta zalaparta! Gora-goraka asi yakozan erraiak. ErkiagArran 172.
Begira egozanen artean zalaparta apurra sortu zan, uste-uste bagako zerak ikusirik. ErkiagBatB 29.
Ango korrikaekin izugarrizko zalaparta sortu zan. AnabPoli 114.
Gertaera bat zala ta naikua astrapala (zalaparta) sortu zan. SMZirik 59.
Ama Birjiña ixilik dago / munduko eztabaidakaz, / sortzez garbia dala ta eztala / dabizen zalapartakaz. BEnbNereA 195.
Igandetan beti izaten baizen zalaparten bat leku illun oietan. IzetaDirG 61.
Uste gitxiena danean, ango zalaparta! Gure gaztea, begiak itxita ere, bere etsai guziak iltzen asten da. NEtxLBB 111.
Sua izan zan makiñan, eta zalaparta andia izan zan, bertan egozanen artean, danak arin-aringa kanpora urten naian. EtxabuKontu 53.
Baiñan ikusteko gauza polita izango zan, [basurdekumeak] gurditik atera ziranean. Jende artean aien zalapartak! BBarand 59.
Alta aingira batekin ere erabili ditugula ba zenbait aldiz kalapitak eta zalapartak. LarreArtzainE 45.
Karitateari buruz zalaparta gehiegitxo ateratzen zuelako [filmak]. MIH 322.
Beti izan da iskanbila eta zalaparta andoaindarraren inguruan. MEIG VII 67.
Azkoiti-Azpeitietako matxinada Madrilgo Esquilache uxatu zuten zalaparten oihartzuna izan zela. MEIG I 192 (ref. al motín de Esquilache).
azpiadiera-1.3
Ezin egonik ikusten nizkin gazteak. AtañoTxanKan 206.
Zalaparta guztion ondoren, barriro ainbat maite genduan sukaldian, guztiok pozez mai baten inguruan. Gerrika 118.
sense-2
2.
(-artB, Sal ap. A). Bofetada."
Alta, no, zalaparta bat jotzen daunat, ezpadun egiten lan kori (Sal)"A(s.v. alta
).
Joánze sándua, ta emán [zaldiari] zalapartabát, ta erránzio: jaikiadí. LEJMSB 186.
sense-3
3.
(Dv, H). Convulsión, agitación."Agitation, violence"Dv.
"Il se dit proprement de l'action de jeter ses membres de ci et de là, étant couché à terre. Bere gaitzak lurrera arthikitzen duenean, ikhustekoak dira haren zalapartak, [...]"H.
[Pilota] lurreratu dea bada, [ikusliar] heien esku zarta, oihu, marruma, jauzi, zalaparta, guziz menditarrenenak! JEBur 29.
Badakizu, duda-mudarik gabe, zure indar-zalapartak debaldetan izan direla. SoEgHerr 9-7-1959, 1.
Zalaparta batzuk jo zituan, baiña laister gelditu zan [amorraia]. JAzpiroz 150.
azpiadiera-3.1
"Convulsion, azken zalapartak
"Foix.
Lau gizon dohakabeak untzitik ez hain urrun agertu, untzirat ahal zuten bezala igerika! Azken zalaparta batean hurbildu ziren. "Mouvement des membres"
.ArdoySFran 247.
sense-4
4.
(BN-baig ap. A). Aspaviento, alharaca, demostración exagerada."
Gizon hori bere buruaz osoki hartua da; norbaiti mintzo denean berean zernahi haro eta zalaparta eili behar du (BN-baig)"A(s.v. zalapartaka
).
Jendeari eskuaraz oihurik eta zalapartarik gabe, bainan zoin gizonki eta azkarki...HUZez 127.
Oraikoak ere [heriotzetik] iragan beharko, nahi bezenbat furfuria eta zalaparta erabilirikan ere. HUAurp 139.
Jaun bat, gure departamenduan bizpahiru urte huntan lan onik egin duena, eta zalaparta ederrik erabili, ba eta erabil-arazi. Ib. 136.
Ik zalaparta asko atera; baña, azkenian, ire emaztiak kukurruku egin. AlzBurr 29.
Zalaparta puska batekin eta malko ugariekin; auek txukatu ezkero, uts utsala gelditzen da barrena. OrQA 174.
Aren zalapartak gora-beera, oso biotz-bera zan. AnabPoli 8.
Evoluzionistek berebiziko zalaparta ateratzen dute oiekin. VillJaink 103.
Eta gure zalaparta guziak, hobenik ez zuen baten kontra ibili ditiagu. LarzSenper 118.
Gaurko euskeran ezta entzuten / zalaparta bat baizikan. UztEBT 98.
Apari koxkor bat, zalapartarik gabekoa. LabSuEm 200.
Zorigaiztoko hache dala ta / zergaitik ainbat zalapart?Olea 232.
azpiadiera-4.1
(Fig.). Aro gaixtoak, zenbat ere zalaparta baiterabila, ezin baitezauzketzu hunki zeure ontasunak. JEBur 76.
sense-5
5.Agitación, precipitación, atropello. Ez da lausorik aren begi bixi urdiztetan, ez zalaparta txarrik biotz-pilpiran. "Ni le alteraban las pulsaciones del corazón"
.Mok 4.
[Beorren] zalapart ua geldia dute. "Carrera"
.OrEus 330.
Zalaparta bat aurrera dagi. "Avanza en tromba"
.Ib. 329.
Ara zer ikusi nuan lurrean, ez dakit Bixentari zalaparta artan aztua edo intentzio txarrez utzia. JAIrazBizia 117.
Transittoan zalaparta ixilla entzuten da. NEtxLBB 107.
azpiadiera-5.1
(AN-ulz ap. AApend). Galope.
sense-6
6."
Zalapart, [...] (V-gip), resbalón"A.
sense-7
7.
(BN-lab ap. Lh). "Mouchet chanteur"Dass-ElissGH 1924, 342.
Arras gure eskualdetako xoria da zalaparta. Dass-ElissGH 1924, 342.
sense-8
8.Aspaventoso. Eskualduna ez daitakela teatrolari, jitez ez delakotz zalapart eta berduratua, nola baitira italiano eta beste, bainan delakotz izil eta sentimenduen agertzeko herabe. LarzGH 1955, 367 (tal vez contracción de zalapartatu eta berduratua o similar).
azpisarrera-1
OIHU-ZALAPARTA. Alboroto de gritos.
Santa Kruzek agindu zien oju-zalaparta aundia ateratzeko. OrSCruz 42.
azpisarrera-2
ZALAPARTA EGIN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)"
Zalapart egin (G, AN, L), alborotar"A.
Otsoak tarrapata / semeak zalaparta / eta auntzak marraka. Bordel 31.
a)G, AN, L, BN, S ap. A
, Atropelladamente.
"Desordenadamente"A.
Oihuka dira hasi, beren hortzak karraskatuz, haguna zariotela ahotik, xakhur errabiatuer bezala, eta zalapartan abian zirela, berek ez zakiten norat. ElsbFram 175.
Etxe-atari ta karrika-buru bakoitzetik zalapartan etorrita erriko umekondo guziak aurki inguratzen dute beren txuntxuneroa. Mok 17.
Bere mandoa, uliz estalia, maldari behiti abiatu zitzakoan zalapartan eta harrisu bati buruz yuan zukan. Zub 75.
Eldu dira zalapartan, zekiten baratzera. OrPoem 544.
Ego-aizea da. Beorrak irrintzi, laugainka, zabala / zalapartan dute alden-alde laister. "Precipitadamente"
.Ib. 552.
Ez ginen, menturaz uste dugun bezala, zalapartan tiroka hasi. Gure haintzurreri lothu ginen berehala, eta oro. ZerbGerlan 63.
Zalapartan, nolanai, Andonirentzat bi maleta ta besteentzat kutxa ta maleta antolatu zituzten. JAIrazBizia 106.
Basuak zalapartan beterik. LabSuEm 213.
Sagar ustel batean / irrist egin niñan; / ta nerekin ankaz gora / zalapartan, / laster intzanan lurrean. NEtxLBB 207.
Belarrean, gariakin, garoakin [...], ibiltzen giñan, beti zalapartan da lanak ezin egiñez. Nik ez dakit zer pasatzen zan. Orain bezelako patxararik ez. JAzpiroz 199.
azpiadiera-1.1
Moxolok, bat-baterako zalaparta bizian, iñork uste baño len, maipera jaurtigi zuan ezkonberria. AgG 313.
Idisko edo biantxa gazte izutiak, atzeraka ta alboraka zalaparta gogorrean. Ib. 83.
Bat-baterako zalapartan. AgEEs 1917, 214.
[Euzko Araudia] zalaparta xamarrean erabilli bear. EAEg 8-11-1936, 248.
azpisarrerakoSense-3.2
b)Agitándose, debatiéndose.
Zalapartan zango batez yo zuelakotz gizon bat sabelean. ElsbFram 78.
Oihu marraskaz eta zalapartan ari zen. HUAurp 48.
Apeza ikustearekin erranen zinuen zainetakoa lotzen zitzaiola; zalapartan eta oihuka: ez zuela nahi apezik. Ib. 47.
Harritua eta loriatua ohartzen du zerbait itzulipurdika eta zalapartan badailala urian. Zub 22.
Kanpora atera zanean, zalapartan asi zan [amorraia]. JAzpiroz 150.
azpisarrerakoSense-3.3
c)Haciendo ruido.
--Entsaia zagun bada. --Bai, bai. (Bulla ta zalapartan). SorGabon 20.
Ori andre Axentxi zalapartan duzu. AnabUsauri 98.
Bular yoritik ez aut, / ene! ikusiko / zalapartan edaten. LdiBB 48.
Eguraldi txarra zan da eliz-zimitorioan genbiltzan barrenean zalapartan. JAzpiroz 126.
Korredoreak edo diru-jokatzailleak: "¡Cien a cuarenta! ¡Cien a treinta!" edo "¡A treinta y cinco!" zalapartan nere alde. Albeniz 49.
azpiadiera-3.1
Egundainoko zalapartan inarrosten dute ostatua. Zub 22s.
Zalaparta bizian, / txalo yo ta yo. "
Con ruidosa algazara"
.LdiBB 42.
Ollotegi guztia kol-kol eta ega-zalapartan. AnabPoli 114.
Zalaparta bizian arkitu zuan etxea. "
Toda alborotada"
.BerronKijote 71.
Arrotzen aurrean zalaparta bizian aldarrikatu zuen euskararen berri ona. MEIG V 105.
azpisarrera-4
ZALAPARTAZ.
azpisarrerakoSense-4.1
a)"
Zalapartaz erabiltzea, [...] s'agiter violemment, se débattre"Dv.
azpisarrerakoSense-4.2
b)Ruidosamente.
Edozerk ez dezake loa galarazi: / ez da, arean, elurra zalapartaz jetsi. "
Con estrépito"
.OrEus 130.
azpiadiera-2.1
Ta aiek, urrezko iskillu-zalapartaz arrotuta, ugalde ugari antzo, urreratzen zirala ikusi. ZaitSof 165.
azpisarrera-5
ZALAPARTAZKO. Aspaventoso, ostentoso.
Zalapartazko katolikotasundun Españian... erdiak bakarrik joaten dira mezetara igandetan. EgutAr 5-4-1959 (ap. DRA
).