1.
(V, G, B, R, kh- S; Lcc, Mic, VP 16r, Lar, Añ, Lecl, Izt C 233 (sin trad.), H),
kaku (V-gip)
Ref.:
A;
Lrq(khako)Urkia EEs 1930, 27; Giese CasaS 12; SM EiTec1; Iz ArOñ, To ; Etxba Eib ; Elexp Berg (kako, kaku); ZestErret. Gancho, garfio; colgador."Garabato"Lcc.
"Garabato, kakoa
"Mic(en la ed. de Fita <caçoa>).
"Corvo, substantivo"Lar, Añ.
"Alcayata, clavo retorcido o gancho"Lar.
"Croc, crochet"Lecl.
"Percha"A.
"Gancho. Eskia khako (S)"Ib."
Txista edo kakoak, ganchos"ElizdoEEs 1926, 32.
"
Kakutik txintxilixka ezeten dira makiñak pe aldatu biar diranian
"SMEiTec1.
"(El) gancho (de madera); [...] el colgadero"IzArOñ.
Cf. LexBi s.v. caco. v. gako (3), krako, mako. Tr. Documentado en textos meridionales sobre todo del s. XX. En DFrec hay 14 ejs., meridionales.
Ostera bere egongo dira / soñoko zaarrak kakuan. MgPAb 61.
Iruortzak, kakoak eta bartzunak. UrNum 4, 14 (Dv makoak).
Baga ausarditsuak ataraten dituan balde, tosta, panel, tolet, estropu, lanbas, kako ta treotzarak. AgKr 139.
Txalupa mutillak kakoa bota zuen kai-gañera ta txalupa zuzen ta tajuz gelditu zan. InzagRIEV 1923, 505.
Sudurra kakua lakoxia, goraz-begirakua ta surtzillo andijakaz. Otx 11.
Arako kako artatik zilintza ezazu yaka, seme, ta artean asoluzioa emanen dizut. OrMi 36.
Eskuz ez kakoz iristen ez da / zuloaren ondarrera. OrEus 80.
Dorronsoroko atadiko burni-kakoan lotuta zegon Olaldeko abarkatariaren zaldikoa. TAgUzt 75 (v. tbn. burni-kako "ungulas" Or Aitork 21, burdiña-kako Erkiag BatB 50).
Urdai-azpiak onduta gero / kakotatik esegita, / urte guziko gozagarriak. AndAUzta 140.
Daukazun dana kenduko dautzut / eta kakuan eskegi. BEnbNereA 210.
Laguntzaille oneek, karnada bizia amuan ipinten eta arrain torpea (aundiegia) kako bategaz itxasotik altzetan lagunduten deutsee. BerriatBermeo 391.
Andrearen pozak an gelditu ziran mandioko kakutik esegita. NEtxLBB 61.
Bost abe egin, eta urrez estalduko dozuz; abeen kakoak ere urrezkoak izango dira. KerEx 26, 37 (Bibl kako; Ol kizki, BiblE gako).
Zakuak eta kakuak, bidaliko ditut-eta zakurraren ipurdira. "El hato y el garabato"
.BerronKijote 204.
Asi ikatza ateratzen atxurrakin edo kakuakin. BasoM 60.
Erortzerakoan kakoaren muturra azpitik sartu eta Xaxtin gerrikotik zintzilik artu. JAzpiroz 201.
v. tbn.
EZBB I 131. TAg Uzt 11. Olea 105. Uzt Sas 101. PPer Harrip 85. Insausti 271.
azpiadiera-1.1.1
"(V-ger-m), varal, palo para derribar castañas"A.
"
Kakoa, gereziak biltzeko eta zuaitzetik eskuz artu bear diran gauzak eskuratzekoa (G-goi)"J.
"Haga kakoduna, gaztainak eraisteko etab.etarako erabiltzen den pieza"ZestErret.
Etxeberria EEs 1931, 38. Igoko da erlezaia arbolaren gañera, eramaten duala berekin kako bat. ErleG 71.
azpiadiera-1.1.2
"(V-ple-oroz), especie de azada"A.
"En V-ple se llama kako además a la azada de dos púas"ZamVoc.
azpiadiera-1.1.3
[I-ri] kako biribila eskuiko aldetik erantzi ta papur bat geixeago begi bat bezela ce (G, s. XIX).BOEg 2613.
azpiadiera-1.1.4
"(R), mogotes, ramas secundarias que de las principales nacen al corzo anualmente"A.
azpiadiera-1.2
2.Garabato, movimiento violento de manos o brazos.Cf. KAKO-GURUTZE. Bada, zetan dago gu orren dongero ziñatutea, ta lapur-krutze, kako ta siñu barregarriak ziñatutean guk egitea, ta ondo ta astiro ziñatuten lotsa izatea?AñMisE 7.
Arrastaka eginiko kako orreek eztira kristinaubaren ezaugarri edo señalia. Astar I 11.
Eztira kako orreek Jesu Kristok demoninuaren kontra itxi euzkuzan armak. Ib. 11.
azpiadiera-1.3
3."
Bastako kakuak, les appuis en forme de crocs d'un bât sur lesquels s'enjoient les charges à droite et à gauche"H.
"
Astuak bera üdüri khakuak (S; Foix), qui se ressemble s'assemble"Lh.
"La silla de madera para llevar carga en caballerías"IzArOñ.
"
Kakok, las artolas de madera que se ponen sobre las caballerías para llevar hierba, etc."IzTo.
v. ASTO-KAKO.
azpiadiera-1.4
4.(Fig.).Aliciente, medio de atraer."
Kakúa asmau, encontrar el medio para atraer (a una persona)"IzArOñ.
[Ori zan] mondragoitarrak erabilli zuten kakoa, orrek erakarri zituan uri artara alderdi guztietako baserritarrak. AgG 90.
Maitasun edo adiskidetasun-deiek atarramentu onik izan dezaten zer-nolako kakoa erabili bear ote luketean. ZaitPlat 152.
azpiadiera-1.5
5."(Sal), tranca agujereada y atravesada de estacas, apoyada por un lado en el suelo y por el otro en las ramas principales de un árbol; por las estacas escala el hombre el ramaje del árbol"A.
"Escalera de mano para subir árboles"AApend.
azpiadiera-1.6
6."(G-to), circunstancia. Kako guztiak (G-to), todas las circunstancias"A.
azpiadiera-1.6.1
"Fig., complicación, pero. Beti dauka arek kakuren bat gauzia luzetzeko
"EtxbaEib.
Beste laurak zioten / etzala naikua; / orra sortu zuzendu / ezin zan kakua.Olea 209.
azpiadiera-1.7
7.Gatillo. Biurritu zun tiro-kakoa eta laisterka zetorren gizasemearen soiña zerraldo erori zen. EtxdeJJ 153.
Txispa jasota beatza kakoan zuala tiratzeko gertu. NEtxAntz 145.
azpiadiera-1.8
8.Signo de paréntesis. Kakoen artean (paréntesis) daudenak. In Auspoa 3, 13.
azpiadiera-1.9
9.Signo de acento circunflejo. Bertze behin, erasian ari zitzaion mutiko handi bati, baizik eta tête hitz frantsesari ez ziola bere azentu-kakoa eman. Mutikoa xutitzen zaio eta hurbiltzen, bere kopia eskuan, beheraxko izanik ere, kakoa ezarri duela. LfELit 220.
azpiadiera-1.10
10.Clave, quid."
Eurixa sasoiz egiñ ezian baserrittarrak jai; ortxe jaok kakua
"ElexpBerg.
v. gako (2). Haietariko askok ezin irakur zitzaketenak irakur genitzake. Baina, eta hor dago kakoa, irakurtzen ote ditugu beti?MEIG I 214.
azpiadiera-1.11
11. Iraulketa honetako bira bakoitzak "kortxea" eta urkatxoen kakoa ugaltzen dute. "Multiplica el estrecho garrote de las "corcheas" y de las presas"
.MEIG IX 127.
(en colab. con NEtx)
azpiadiera-1.12
12."Kako-forma duen sudurra"ZestErret.
Cf. SUDUR-KAKO.
(Uso pred.). Burua makur eta lepoa kako. OrMi 90.
Bizkar-ezurra lurrera kako, ari dira igitariak or-emengo soroetan aldraka. TAgUzt 77.
Antxe eliza jaso bear zan, / amildegi artan kako, / erdi aidean, erdi zintzilik, / aitz zankar batean zalko. SMitxAranz 85.
Erbiak lau zankho / lauak khako. Igela 172.
Anka okerrak eta / hizkarra kakua.Auspoa 39, 129.
azpiadiera-2.1.2
(Con reduplicación intensiva). Gaztaiari egaletik kenduriko azala letxe mee mee, kako kako ta zuri zuri [iretargiya]. ABGuzur 154.
azpiadiera-2.2
2."Rapace"Lrq.
v. ESKU-KAKO, ERI-KAKO.
azpiadiera-2.3
3.(Uso pred.).(Estar)enfadado."
Kako antzean dabiltz (G-azp), kako samar ibilli behar debe (G-azp)"GteErd 150.
azpisarrera-1
ASTO-KAKO.
Or, berriz, Iztar-nagi, beso asto-kako. "Brazos como jamugas"
.OrEus 19.
azpisarrera-2
ATZAPAR-KAKO.
Oi Tzeu! neskatx atzapar-kako ta asmakaria suzituz, erioaren babesle zurrian, dorre antzo eraikirik. 'La doncella de corvas garras' [=la Esfinge]. Zait Sof 91.
azpisarrera-3
ERI-KAKO.
Ladrón, estafador. Eiherazañ unestak oro eztira egünko egünetan, / ehi khakuak, aldiz, hogei'ta hamar bi dozenatan. GH 1929, 76.
azpisarrera-4
ESKU-KAKO(S (kha-), R ap. A). Ladrón; timador, estafador. "Escroc, eskia khako" Foix (sic., tal vez por eskia khako ükhen o similar). Etxe-igesi dabiltzan esku-kakoeri / ukatzen ditiete zintzur eta biri. "A los de mano enganchada [...] (a los gitanos)"
.OrEus 12.
Abazuzaka doaz lapur eskukako aiek. ZaitSof 135.
Diru-zain ona, zuzena baliz, lapur esku-kako ere bera lizake, arrezkero. ZaitPlat 95.
azpisarrera-5
IKATZ-KAKO.
Gancho de carbonero. "Burnizkoa izaten da, ogei bat zentimetrokoa, bere zurezko eldu-lekuak metro bat eta berrogeita amar zentimetro ditu" Garm EskL I 85.
azpisarrera-6
KAKO-GURUTZE.
Señal de la Cruz realizada precipitadamente, sin atención. Cf. supra(2). Len egin doguzan kako krutze barregarriaz ziñatute orduan. AñMisE 6.
Guk egiten doguzan kako krutze, siñu ta lapur krutzeakaz ze tentaziño ta ze tentatzalle goiartuko dogu?Ib. 101.
azpisarrera-7
KAKO-MAKILA.
Bichero. Zelaieta brankan jarri zen kako-makillarekin. EtxdeItxas 59.
azpisarrera-8
KAKO-MAKO.
a) Ardid, argucia. "Kako-makoak, argucias" A. Cf. Izt Po 143: Kakoa ortik eta / emendik makoa, / esaten zuen zala / Montuengakoa. Cf. EZBB II 31 (G-goi): Kako manko, berria pranko, ona bada etxerako, txarra bada kanporako, donde manko puede deberse a influencia de la rima, si no se trata de confusión de dos expresiones; v. xanko manko (s.v. xango). Bein baten eldu zitzaien txerrenaren kaku-makua zirudian gertakaria. EG 1956 (5-6), 21.
Ango parreak eta txaloak, batek kako-mako biurriz laguna darda gainean zerabilenean. ZaitPlat 112.
Menpeko mutila izaki, kako-mako biurriz agintaritzaren iabe bilakatu zan. Ib. 16.
Habilidad para robar. Bentaria, leen esan bezela, zakur samarra zan [...]; ez zituala joateke utzi [...] Kordobako Potro eta Toledoko Bentatxikiak eta beste zenbait toki; an bai bere ibilpidearen ariña ta eskutako kako-makoak erabilli zituala. "Sutileza de sus manos". Berron Kijote 50. b) Garabato, letra mal hecha. Zubek baratarijok egin oi dozubezan zirriborruak eztodaz nik errez ulertzen, izkijen ordez kako-makuak baño eztozubez egitten-da. Otx 96. c) Quid, clave de una cuestión. Orra ba, enetxuok, orra, euskaltzaleok barkatzen eztioguna, korapillo guziaren kakomakoa. SMitx Unam 22.
azpisarrera-9
KAKO MOTZ.
"Perno de carpinteros" Lar.
azpisarrera-10
SUDUR-KAKO.
(V-gip ap. Elexp Berg). a) De nariz ganchuda. "Flakosta sur-kaku batekin zeuan berbetan" Elexp Berg. Arpegiz, sudurkako, begi-bizi, okotz-zorrotza. Ldi IL 40. Arpegi zurbilla, sudur kakoa [Ezekiel]. Erkiag BatB 127. b) Gancho, curva de la nariz. Ille zutiak gaberdia bezin beltz, sudur-kakoa irtena, ezpain meiak, begi aundi ta biziak. NEtx Antz 136. Aren sudur-kakoa ta aren arpegi azal ximurrak, etziran esatekoak. NEtx LBB 178.