Tr. Documentado en textos meridionales y suletinos; tbn. se encuentra en Duvoisin y en algún texto septentrional moderno con el significado de 'volver tuerto'. En DFrec hay 20 ejs., meridionales.
sense-1
1.
(AN, L, BN ap. A
; H, VocB; -kh- SP, VocBN, Dv, H(L)). Volver(se) tuerto."Éborgner, devenir borgne"SP.
"
Ukhabilako batez okhertu nau, il m'a rendu borgne"H.
Norbaitek jotzen badu bere muthil gathibuaren begia edo neskatoarena eta okhertzen baditu. DvEx 21, 26 (Ur begibakarrak utzi, Ol bepakoitz utzi, Ker begibakar itzi, BiblE begia hondatu
).
Bazen laborari bat gerlan okhertua. ZerbArtho 500.
Mundu hau betea da zenbat atsegabez, / Barberak okertu nau, oklixe izanez. Herr 20-1-1966, 4.
sense-2
2.
(S; Izt 37s, VocCB, H; -kh-VocBN(S), Dv, H)
Ref.:
A;
Lrq(
okhertü
)
. Desviar(se), apartar(se)."
Bidetik okher ezazu zuhaitz adar hori, [...]. Bide zuzenetik okerturik berandu etxeratu zan, ayant dévié du droit chemin"H.
Cf. infra(11). [Konfrairien] debozionek eztitzen okher, ez gal erazi nork bere Parropian zor dütian eginbidiak. Bp I 147 (parece que eginbidiak está regido sólo por gal erazi
).
Gisa hortan egonen ahal da bethi ohikua, deüsetan okhertü gabe. Mst III 33, 1 (SP aldaratu, Ip khordokatü
).
Argiari begiratu ta jarraitu bearrean, atzera ori utzi, edo okertu ta aurrea artzen diote. CbEg II 162.
Trena okertu zanian. PE 121.
Ez gorrotoak ez griñak egi-bidetik okertu ez zitzatekenekoak [edeslariak]. (Quijote IX). AnabRIEV 1928, 611 (Ldi RIEV 1929, 210 okerrarazi
).
Begia itsasotik okertu bage. OrMi 137.
Lagun asko okertuko dira siñestean. IrYKBiz 408.
Ondartza-aldera okertzen zuen uginaldiak ontzia. TAgUzt 137.
Burnizko atea orpoetatik okertu. ZaitSof 93.
Bere asmotik okertu lezaketen. EtxdeAlosT 91.
Eliza ez din okertuko bere irakatsietan. OrQA 109.
[Soka] arekin zuzentzen zuan [astoa] okertzen zanean. Salav 102.
Eta bide xüxenetik / berehala okhertüko. CasveSGrazi 48.
Begiak zearka okerturik. BerronKijote 192.
Oraintxe okertzen ziran mandoak, bereala an nintzan korrika zuzentzera. Alkain 131.
Bidez datorrela, zerbait okerturik, San Bizente eliz nagusian ortoztu
da. OnaindSTeresa 76.
Badirudi gainera iratxo madarikaturen batek okertzen zituela --ezin zuzentzen esan-- gure pausoak. MIH 72.
Lema pixkaren bat eskubira edo ezkerrera okertu. MEIG IX 50.
v. tbn. Ag Serm 309. Ldi IL 108. Vill Jaink 121.
azpiadiera-2.1
(Trans., con bide, etc. como compl. directo). Zuzenbidea apur bat okertu ta gure gaiñera etorrela [itxasontzia]. EtxabuKontu 129.
Bidea
okertuz Albarantz egiteko agindu. OnaindSTeresa 108.
3.
(gral.; Lar, Añ, ZamVoc)
Ref.:
A;
Lrq;
EtxbaEib;
HolmerApuntV;
ElexpBerg
. Torcer(se); doblar(se)."Deszocar [...] oñak autsi, okertu
"Lar.
"Entortar","obliquar"Ib."Redoblar un clavo"Añ.
"
Makilla burua okertutzia gura eban, eskulekua eitteko
"EtxbaEib.
"
Erruberia okertu jako bizikletiai
"ElexpBerg.
Sira, huna düzü Oliberos / khorpitza okhertürik. Normandie(ap. DRA
).
Ezkutuan dagoan suge okertu ta kirimillatua. MgCC 133.
Ausia edo okertua dagoala erramua. Ib. 197.
Txapela okertu. MgPAb 65.
Ustai gaia berde dan artean, okertu arren, erraz zuzenduko da. AA III 384.
Iruneko zapijak askatuta, ta burukuak okertuta. fBOlg 68.
Nikanor madarikatua biraoka zegoala, okertu jakon bere aoa, ta zatitu bere miña. AñMisE 204.
Gastatu diran [erlojuaren] kurpilla edo ruedak konpontzeko, ta okertu diranak xuxentzeko. EchveDev 557 (SP Phil 502 y He Phil 509 makhurtu
).
Bizkarra okertuba. PE 69.
Bizkarra tontorduna biribil ederra, / gorputza okertuten eutsana aurrera. ABAmaE 233.
Berun da orratz okertuakaz egiñiko tresnatxu polita. AgKr 103n.
Lertzeko arian, okerturik, parre egin genuen. AArdi 71.
Zure bizkarra amiñi bat okhertürik düzü. (S). Lacombe(ap. DRA
).
Zigarro-papel liburutxu okertu ta tximurtu bat. KkAb I 102.
Ez besuak orla okertu. AlzBern 54.
Gorputza okertzen du [zezenak]. OrMi 49.
Aurpegia alde batera okertua. FIr 192.
Tranpian asi zitzaion baña / okertu dio masailla [Paulino Uzkudunek]. MendaroTx 432.
Oi ene, nire samea! Okertu yat sekulako!Otx 81.
Txanpona okertu ta ermita batera botatzen (egozten) da. (G-goi). AEY I 142.
Zaharoa okhertü nian berdea zelarik. MdePr 126.
Zugatz okertu, zirritodun ta makartsua. ErkiagArran 82.
Belaunak okertu. BEnbNereA 123.
Aitak, bere esku garratzekin, okertzen zituan are-esirako adaskak. GandElorri 30.
Botak ere bereala muturrak okertuta beetikan gora begira. Salav 70.
Aulkiari oiñak okertu edo ausiaz.EtxabuKontu 181.
Zankoetan baldartu, / gerria okertu.Ayesta 101.
Beatzak okertuta, / begiak illundu, / azala zimurtu ta / kolorez lizundu.Insausti 86.
v. tbn. Enb 80. EA OlBe 98. JAIraz Bizia 85. Munita 40. Basarri 241. And AUzta 135. Anab Aprika 96. Vill Jaink 51. Ibiñ Virgil 87. NEtx LBB 56. Berron Kijote 211. FEtxeb 133.
azpiadiera-3.1
(Lar, Añ, H; -kh-H). "Torcer el rostro, pescuezo, &c."Lar, Añ.
"
Begithartea, burua okhertzea
"H.
Astiro astiro ta burua okertuta. ABGuzur 147.
Burua okertu eta Jauntxungana begiratzen zuan. OskKurl 198.
Mokorra okertu [astoak] eta beste aldea ematen du jotzeko. AndAUzta 103.
azpiadiera-3.2
Retorcer(se). Naiz pixkat okertu bearra izan beti zerbaiti asmaitxura emateko bidea. JAIrazBizia 99s.
Ari okertu batzuk. VillJaink 51.
Luisek batzutan geitxo okertzen du itz-urren ori. "Retuerce"
.Or(
inGaztMusIx 24
).
azpiadiera-3.3
Zuzen zabiltza, bai, kopa okertuaz!Iraola 31.
azpiadiera-3.4
Zure epaia gutxitan oi da / okertu edo estutu, / orregatikan marka aundi bati / zuk aspalditxo ikutu [...] / ebagi're bai irixterako / ogei ta amaika minutu. Insausti 263.
azpiadiera-3.5
Orduan ezpaita agiri okertuta izarren diztira. 'Obtusa'
.IbiñVirgil 77.
sense-4
4.
(gral.; Lar, Izt 103v, H, VocB, ZamVoc; -kh-Urt I 530; H)
Ref.:
A;
Lrq;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Pervertir(se), hacer(se) malo."Avieso [...] okertua
"Lar.
"Metafóricamente, desviarse"VocB.
"Hacerse pícaro"A.
"Se pervertir"Lrq.
"
Len formala zan baiña asko okertu da aspaldixan
"ElexpBerg.
Non da bihotz xüxena jagoitik okhertüren. Egiat 213.
Arteztu edo zuzen bidiak emon [otsegiñai] okertuten asten badira. CrIc 69.
Okertu ziran Adanen umeak. AA II 44s.
Galdu, okertu, gaistotu, kondenauko gintekez. AñMisE 69.
Griña gaistuak beti / okertu gurarik / imiñi gura nabee / arima loiturik. UrMarIl 126.
Adimentua illundu eta borondatea okertu zitzaien. Lard 537.
Guztia beragan dago okerturik eta nasturik. ItzAzald 191.
Dabidek ugaritasunaren erdian okertuko etzala zesan ziñez. AyerbEEs 1912, 179.
Beren erruz okertzen badira [seme-alabak]. AgG 48.
Zelan eta zenbat umiak zaindu biar doguzan okertu eztaitezan. KkAb I 40.
Ez degulako [senarra] guk okertu. ABarGoi 34.
Emen santu zan bat, azkenean okertu ta ipernura yoan zala. OrQA 115.
Gure animako eragiñ ona okertuz. OrAitork 95.
Bere asaba tximinoen ondoan biurriagoa eta okertuagoa. VillJaink 64.
Txori okertua kaiola barruan. ErkiagBatB 202 (hablando de un delincuente).
Ama okertu ezpalitz Ameriketa aldean. NEtxLBB 46.
v. tbn. Mg CO 295. JJMg BasEsc 219. KIkG 53. JAIraz Bizia 116. Txill Let 121. BEnb NereA 177. Uzt LEG II 294.
azpiadiera-4.1
Okertu ditzakela [hizkuntzak], ta makur-bide biur gure gaiztoak. LdiIL 54s.
sense-5
5.Tergiversar. Biar dira agertu [...] deseozkuak, tokamentu ta obrazkuak, bakotxa okertu baga. MgCO 170s.
Beste gauzarik esatia, ordena guztia okertutia da. fBIc I 78.
[Erromako Aita Santuak] dauka artzai berriak egiteko ta sinistea ukatzen duenak edo okertu nai duenak eleizatik kanpora atertatzeko eskubidea. AgSerm 455.
Lenbizi artan, ori burura zitzaionak etzun ori esan nai izan; gero etorri ziranak okertu zuten aren aburua. OrQA 151.
azpiadiera-5.1
Deformar(se). Gogamena ere sarri-askotan okertua eta makurtua, etengabe metodu bat eta bakarra ibiliaren ibiliaz. VillJaink 68.
sense-6
6.
(H(que cita a Mg)). Confundir, hacer equivocarse. Uste degu okerra dagoala erramua: begiak okertzen gaituzte. MgCC 197.
Diruak begiak okertzen ditu. BvAsL 26.
sense-7
7.
(V, G-azp, B ap. A
; Izt 35v). "5.º (msOch), poner a uno mal con otro; 6.º desavenirse. Okertu giñan (G, msLond)"A.
"
Amagiñarrebak okertu eustan senarra, me desavino con el marido"AApend.
Adiskide daudenak okertzeko. Gco II 67.
Galduten ditu bakiak, okertuten ditu bijotzak. fBIc II 189.
[Huelga] baten bidez okertu / gera Antxoko partian. TxB I 110.
Eztabaida bat dala bitarte / gaude zerbait okertuta. Olea 115.
azpiadiera-7.1
Enfadarse, ponerse de mal humor. Kutizi bete paltaz / ez nadiñ okertu, / mokautxo bat jartzeko / beti zaude gertu. Olea 195.
sense-8
8.Extraviarse. Erakutsi zion bideari jarraitu, ta okertu zan. VMg 67.
Makiña bat aldiz okertzen da gizadia betiko okerbideetan barrena. TxillLet 100.
sense-9
9.Estropear(se). Gurari txarrak gizonari juizijua okertutia ta adina illundutia. fBIc II 272.
Aserriaren bizitasunak okertu ta laiñotuten ebala errazoia. JJMgBasEsc 185.
Gauzak zuzendu bearrean okertzeko modua da. Goñi 82.
Sarritan okertu ta moteldu ta gexotuten dira [gorputzaren atalak]. KkAb I 21.
Elizkizun ta aziera txarrak okertzen dizkitzute adimenaren argitasunak. ABarGoi 54.
Gaurko mundua zuzentzeko ordez, okertzen ari zaigu aurrerapen auen bitartez. MAtxGazt 58.
Ludiko guda nagusiak okertuko eban auzi au be.EtxabuKontu 205.
Gauzak zuzendu bearrean, okertu... Gudaren ondorenak! AtañoTxanKan 39.
Hona, bada, ezker-eskuin batak irakurria eta besteak, batarenak ikusi ondoan, zuzentzen nahiz okertzen dituenak. MEIG V 72.
Harriet, Haranader-en itzulpena Larramendiren hiztegiari esker zuzendu (nahiz okertu) zuena. MEIG VI 60.
azpiadiera-9.1
Ponerse mal, desfavorable. Ezkontzarako bidea okertuko ete jakon bildurrak. AgKr 148.
Usoaren osasuna gero ta okertzenago ari zan. EtxdeAlosT 32.
Etzendun asko uste ontaraño okertuko zirala [gauzak]. JAIrazBizia 5.
Gauzak okertzen ez bazaizkit. TxillLet 85.
Orain, gauzak okertu diranean. NEtxLBB 25.
Udabarriaz batera ziran / guretzat gauzak okertu. FEtxeb 58.
azpiadiera-9.1.1
"
Okertu
"IztC 235 (sin trad., en una lista de palabras relacionadas con la meteorología, parece que con el significado de 'estroperase el tiempo').
sense-10
10.Hacer prevaricar. Bildurrak okertu eban Pilatos jueza. fBIc II 166.
azpiadiera-10.1
Hacer injusto. Eragotzita dago gurarija, zuzentasuna okertuten dabelako. fBIc II 266.
Bakoitzari eskubidea ez zapaldu ta okertzeagatik [kastigu oiek] kendu egin dira.ForuAG 249.
Ez yaiki auzian geienen alde epaia okertzeko. OlEx 23, 2 (Dv egiatik aldaratzeko, Bibl zuzena makurtzeko
).
sense-11
11.(Con compl. directo).Apartarse de, desviarse de. Okertuten dozu bidia berari agur edo berbarik ez egiterren. Astar II 25.
Rodano arroa [...] Doms-ko Andre Mari agurtzeko bidea okertzen duna. OrMi 33.
Ibilbidea okertuta, sagardotegira joan naiz. TAgUzt 207.
Beste huntzi baten ingurutik bidea zerbait okertu ostean. OskKurl 125.
azpiadiera-11.1
(Fig.). Lêngo oiturak okertuz, jan-edan-zurrean, / aldapa goitzen zuten aspaldi luzean. "Desviándose de las tradiciones"
.OrEus 248.
Agintari dirala-ta, zuzena ausi ta okertzeko eskubiderik eztauke. EguzkGizAuz 100.
Zertan ibilli zeruaren borondatea okertzen?NEtxAntz 56.
sense-12
12."Éborgner une plante, une greffe [...]. Begira okher eztezazun xertoa
"H.
azpisarrera-1
OKER-OKER EGIN . (Intens. de okertu
). Zumea bezela oker oker egiñ, beren buruak ia anketan ipiñi. AgG 23.
Oge-ganian oker-oker einde. KkAb II 55.
Beren ametralladorakin ebakitzen zituzten, oker-oker eginda, trintxera-zuloak [aideplanoak]. Salav 89s.
v. tbn. Bilbao IpuiB 273. Ataño TxanKan 125.
azpisarrera-2
OKERTU ERAGIN. Hacer injusto.
Kodizijak [...] okertu eragin eutsan Felix juezari San Paulo erru bagiaren gaineko erabagija. fBIc II 166.