1.
(AN, BN, S ap. A
; Lar, H, VocB) . (Hablando de seres vivos, del alma, del corazón).Amargar(se), afligir(se), entristecer(se); irritar(se)."Acibarar a alguno u algo, ponerlo amargo y desabrido"Lar.
"Au fig., s'aigrir, s'irriter. Aski du egin dioten bidegabeaz orhoitzea samintzeko ezin gehiago, [...]. Gure nausiaren erantzukiak, elheak egunetik egunera saminduz doaz, les paroles de notre maître deviennent [...] plus durs. [...] Zerk samindu zaitu hola, qu'est-ce-qui vous a irrité de la sorte?"H.
"En personas, hablar fuerte, colérico"VocB. "Amargarse, encolerizarse" A. Tr. Documentado en Leiçarraga (que emplea como rad. vbal. samint ) y, desde mediados del s. XVIII, en autores meridionales. En DFrec hay 4 ejs.
Senharrák, on eriztezue zuen emaztei eta etzaiteztela samint haién kontra. "En-aigrissez point"
.LçCol 3, 19 (He garratski ekhar, TB sumint, Ol garratz azaldu).
Txit orain juango zait, samintzen ninduen kezka ura. LarSAgust 15.
Pekatari bien kontra txit aserre ta samindua zegoen. CbEg II 157.
Gauza batek bakarrik samindu eta naigabez bete dezake Jauna amatzen duan anima. AA III 302.
[Jangoikoak dei egiten deusku] konzienzia saminduaz, gaixotasuna biralduaz. AñGGero 81.
Orduan deabruak esan eutsan gogaiturik ta samindurik: madarikatua izan dedilla. AñMisE 122.
Biotza miñdu, zamiñdu. JJMgBasEsc VI. Luzifer deabrua / da agitz samintzen, / beti zure anparoa / degula sentitzen. ArrMay 143.
Ekandu dongak barriz erkindurik, nekaturik eta samindurik itxiten dabe arima. ItzAzald 198.
Ea pekataria! Noiz artean bizi nai dezu soseguz ta batere samindu gabe? KortazarSerm 410.
Neskatxa orren diña ez izateak samintze au. AgG 149.
Gogorazio onek / samindutzen gaitu / zaizkigulako egun / ain ederrak aitu. UrruzZer 119.
Samindu gaituenai edo irañen bat egin dauskuenai guk parkatzen dautsegun lez. KIkV 49.
(KIkG 33, Inza Azalp 146 samindu)Ote-lore bat triskatu / eta samindu dot larra. "Se ha entristecido el otero"
.LauxAB 65.
Ekaitz-ondoan [euliak] ez du lên aiña / ozkaz samintzen zaldia. OrEus 346 (v. tbn. Aitork 54).
Zure itz oiek aditu ta farisauak samindu dirala ba al dakizu?IrYKBiz 226.
Gorroto dituzunen buruz etzaite neurrigabe samindu. ZaitSof 17.
Gudaritza-legeak samintzen zizkion orduak. EtxdeJJ 66.
Zorigaitzaren beazunak izate guzia samindu zion. Ib. 242.
Ezaitez samindu, Erruperta! --esan eutson gozo-gozoro. --Neke-samiñetan dozun senar ori, laster izango dozu iñoizko zoriontsuen. BilbaoIpuiB 95.
Zarren gozo guztiak / dirade samintzen, / gauza utsengatikan / asiko da mintzen. UztSas 196.
Ez bada naigabetan samindu. "No debes congojarte"
.BerronKijote 203.
Zu etxetik joatea / izan nuen pixu, / samindurik nagola, / ori badakizu. Zendoia 75.Barka zaidazu on beharrez samindu bazaitut. MEIG IX 111.
v. tbn. Ur MarIl 110. AB AmaE 131. GMant Goi 59. Enb 124. Alz Ram 78. ABar Goi 33. JAIraz Bizia 58. Erkiag Arran 99. Vill Jaink 178. NEtx LBB 246. Ayesta 60.
azpiadiera-1.1
[Ama] Jaungoikuak zerura / eraman zinduan, / laister izango zera / iya saminduan, / baña ni ere or nazu / laistertxo zeruan. UztAuspoa 22, 146.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.)."Acedado", "amargado" Lar. Zerbait gozatuko dizudala biotz samindu hori. LarSermAzc 52.
Arima saminduaren progua ta biotz errukarriaren illjantzia. AgKr 164.
Iñork ez dantsuz euren aiots samindubak. "Sus gemidos tristísimos"
.LauxBBa 58.
Neska biotz-samindua. TAgUzt 123.
Yaun saminduaren aginduen arabera. ZaitSof 195.
Bere biotz saminduari lagunartean eman [bearra zeukan] arnasaldi. EtxdeJJ 33 (v. tbn. Laux BBa 22, Zait Sof 196, Vill Jaink 165 bihotz samindu).
Bere izaki saminduaren gozagarri Engrazi billakatzen zun. Ib. 267.
Bere arimako indar saminduentzat asegarri bat. VillJaink 138.
Amaika illetan ere lagun urkoen biotz saminduak alaitzen. AtañoTxanKan 22.
azpiadiera-1.3
(Ref. a cosas o situaciones).Amargar, agriar, aguar. Badira bere naturalezaz [...] zamin diren bihotzak eta halaber hartzen duten guzia zamintzen dutenak. SPPhil 342 (He 345 garrasten eta khermintzen).
Gúre bekátuak dire samintzenduténak despeida. LEOng 78v.
Uste etzala samiñdu ziran / erromatar oien farrak, / Gipuzkoa mendi-mutillak / ziradelako azkarrak. IztPo 144.
Baña denboraz poz au samindu zitzaion. Lard 23.
Pesta zertako samindu?"Aguar la fiesta"
.OrEus 31.
Otorduetan jaki guzia / samintzen dute mingaiñez. "Toda la comida de la mesa la dejan agriada con sus palabras"
.Ib. 183.
Baiña bidea saminduko da. "Amarum erit"
.OrAitork 90.
azpiadiera-1.3.1
Ez non jaioak, noren odolekoak, eta zer txertutatik datozen ez dakiten [izen] itsu motel illun eta garraz saminduak.Izt C 6 (en comparación a los nombres de origen vasco).
azpiadiera-1.4
Agudizar, intensificar (un dolor, sufrimiento, un grito)."
Ene oinhazeak samintzen hari dira, mes souffrances s'exaspèrent"H.
Ikusirik kurrinka samintzen ari zitzaiola gizonari [...].StPierre 17 (ref. a un hombre enfadado).
Sabeletik minez zagon. Ez, nahi baduzu, min saminez [...]; bainan halere, behin hasiz geroz, nork jakin ez ote zen saminduko.LfMurtuts 26.
azpiadiera-1.4.1
(En la expr. boza saminduz 'adquiriendo la voz un tono enfadado, irritado'). --(Boza saminduz). Krima aintzineko zortzi egun horietan ez dik euririk egin... Nola dituzkek busti arropak, euririk egin gabe? Larz Senper 62 (en boca de un policía).
sense-2
2.
(V, G, AN, L, BN, S; Lar, Añ, Izt 10v, Dv, VocB),
samintu (S),
zamindu (SP)
Re.A; Lh; Lrq (samintü). (Ref. al sabor). "Rendre ou devenir amer. Zamindua, qui est devenu amer" SP. "Amargar" Lar. "Acedarse" Lar y Añ. "Aigrir, rendre piquant, devenir piquant" Dv. "S'aigrir, prendre de l'acidité. Beroarekin esnea laster samintzen da, [...]. Untzi husten hasietan egoiteak eztitu arno guziak bardin samintzen, [...] n'aigrit pas également tous les vins" H. "Las cosas ponerse de gusto picante" VocB. "Agriar, hacerse picante" A. Nola akherrek armendola-ondo eztiak mihiaz ukituz, hek zamintzen eta khiratsten baitituzte.SPPhil 262 (He 264 kharmiñtzen).
Eroriko dira izarrak [...] eta ibaiak, ta iturriak saminduko ta galduko ditue. AA III 477.
azpisarrera-1
SAMINDU-GALE.
Deseoso de afligir. Ez naiz inor samindu-gale, ez zu, ezta nire burua ere. ZaitSof 66.