Tr. Documentado desde Leiçarraga; es más empleado al Norte. Usan mortale los autores alto-navarros: Beriayn (Trat 29v), SermAN (4v), F. Elizalde (51) y Lizarraga (Prog 112); hay ejs. de murtal en algunos textos suletinos: Xarlem,UskLiB (71) y CatS (87, junto a mortal (8)).
sense-1
1.
(Lcc, SP, Dv),
mortale,
murtal (Gèze). Mortal, que causa la muerte."Mortal cosa, gauza mortala
"Lcc.
v. hilgarri. Zeba ezin daiten gaitz bat da pozoin mortalez bethea. LçIac 3, 8 (He, Dv, Ol, Ker, IBk, IBe hilgarri, TB hilkizun).
Herioak eman badizazu bere kolpu mortala. TtOnsa 176.
Galtzen den plazer mortala. Gç 152.
Kolpe mortalaren ematerat dohakola. Brtc 120.
O kolpü murtala!Xarlem A, 1153.
Beneno ilgile edo mortalez beterik. Astar II 109.
azpiadiera-1.1
(Pecado) mortal.
Tr. Gral. hasta aprox. 1850; a partir de esta época su uso disminuye y es muy escaso en el s. XX.
Zertan ezagutzen da bekhatu bat mortal ala benial denz?Mat 165.
Bekatu mortaleak dirade zazpi. BerDoc 90v.
Hetan plazer harzea da mortal. Harb 179.
Ilten direanena pekatu mortalean. Cap 32.
Falta mortal guziak. Gç 214.
Hainitz huts, ta huts mortal. Dh 141.
Pekatu illgarri edo mortal eta benial edo ez-illkorra. AranSIgn 62.
Pekatu eralla edo mortala. ItzAzald 50.
Bekhatu mortalezko estatuan. CatJauf 115.
Emazte handi, sekail, petrail bat, bekatu mortala bezain itsusia. LfMurtuts 19.
Badirudi bekatu mortalean daudela (gaudela?) soin eta gorputz-ek adiera berbera ez dutela esan duten guztiak. MEIG VII 88.
v. tbn. (Para textos posteriores a 1850): Ur MarIl 12. Dv LEd 266. CatAe 54. CatSal 55. CatR 55. Laph 239. Legaz 25. Arr May 111. Elsb Fram 176. Arb Igand 91. Ag Serm 212. CatUlz 46. Yanzi 104. SM Zirik 42. Albeniz 25. Murtal: CatS 36.
sense-2
2.(Odio, enemigo, etc.) mortal. Zeren bethiere baita [Satan] Iainkoaren eta haren elejituen etsai mortál. LçABC I 8r.
Oraingoa Mesiasen dela etsai mortala. EZMan I 71.
Haiñ herra mortala. Gç 69.
Artu dagizun beraren [murmuretiaren] gorroto mortala. fBIc II 188.
v. tbn. Harb 140. Oe 112.
sense-3
3.
(Urt III 62). Mortal, perecedero.v. hilkor. Iesusen bizitzea ere gure haragi mortalean manifesta dadinzát. Lç2 Cor 4, 11 (He, TB, Ol, Ker, IBk, IBe, Bibl hilkor, Dv hilkizun
).
Mortal eginen zela [Eba] , hilkizun izanen zela. Ax 72 (V 48).
Lur zira, herhauts zira, mortal zira. TtOnsa 39.
Herio kruelak behin / hillen du gizon mortala. Gç 65.
Gizon mortalea zen. El 38.
Zeren bizitze mortal hau lazeriaz bethea baita. Ch II 12, 7.
Gorputza artu ta illkor edo mortal egin ziñan. CbEg II 43.
Ezagützeko mortalzat. CatLan 38.
Bizitze mortal hunen enbrazuen erdian. Brtc 19.
sense-4
4."Enorme. Sagar pilla mortala daukau ganbaran
"ElexpBerg.
"
Sustua mortala emun zostazun atzo
"Ib."Sekulako, izugarria"ZestErret.
Sosegatu behar diozu / bere ikhara mortala. Gç 155.
Trabaxu andi mortal bat. Acto 439.
Tristeza eta larritasun mortala bere ariman, dolore ikaragarriak bere gorputzean. Oe 60.
Indar mortalak eiten / asi zan bei ori. Noe 98.
sense-5
5.(Con valor adverbial)."Muy, completamente. Gizon ona mortala
"AspANaf.
"
Oso graduatzailea bezala ere erabil daiteke. Itsusiya mortala
"ZestErret.
Infernua da kalabozo bat / mortal ikaragarriya. Xe 386.