Etim. De *arranu, *arrano, cuyo posible origen indoeuropeo y más precisamente céltico (con ra- (larga) de *ro (larga), cf. irl. ant. rám,ráme ) nos indica en carta N. M. Holmer.
sense-1
(V-gip, G, AN; VP 3v, Lar, Añ, H), arrau (L, BN, R; Urt I 113, VocBN , Gèze, Sb-Urq, Dv, H; arraba det. SP, Ht VocGr
A, Hb, H), erraun (Lar, Añ, H). Ref.: A (arrau, arraun); Etxba Eib (arrauna); ZestErret.
Remo. "Remo" Lar y Añ. "Canalete, especie de remo, arraun txikia" Lar. "Frenillar los remos, arraunak jaso ta eskualdetik lotu" Ib. "Aviron" VocBN. "Rame" Gèze y Dv. Cf. Deen II 69: "arra, aar [='remo']". En AxN se explica arrauak (496) por arraunak y lemaz (217) por arraunaz. v. erramu; cf. tal vez ZANGO-ARRAU. Tr. Más usado al Sur. En DFrec hay 18 ejs. de arraun. Arrauak eta belak ere, pisu dira, ordea hekin batean arintkiago eta lasterrago dohazi untziak eta xalupak. Ax 495 (V 320). Beraz karga badira ere, on dira orgak, belak, arrauak. Ib. 496 (V 320). Gañetik zillarez estali ta zeuden orien arraunak. Mb IArg I 65. Itsas zapirik ez dakarren ta laur arraun baizik ez dituen txalupa. Mb IArg II 281. Apostoluek ezin ardiets zezaketen arrabeen laguntza guziarekin leihorra. Lg II 163. Arraunak arturik, / botean sarturik, / korajez beterik, / [...] / dijoaz kaietik. It Fab 203. Ontzidiak, arraunak eta pipa-olak egiteko. Izt C 125. Amar orduan arraunakin nekatuta, etzuten ordu beteko biderik egin. Lard 400. Popatik eldu eta / arrauna kentzera / orduan artu zuen / txalupak bestera. Balad 213. Alkarregaz gabilz au ta ni txalupa baten, neure atze atzean dauko beronen arrauna edo erramua. A BeinB 58. Erraunak azkar erabilliagaz asi ziran itxasoruntz. Ag Ezale 1897, 354a. Ausi, ataldu ta birrindu eutsiezan gero arraun, maste ta aize-oialak. Ag Kr 197. Aizerik ezegoanean, jarriten ebazan ogetalau arraun edo erramu, beste orrenbeste gizonentzat. Echta Jos 114. Gu baino beheraxago baginuen (untzian) emazte multzu bat, hek arraba banari lothuak. Prop 1917 [sic], 125 (ap. DRA). Kataska larri artan nabillela arrauna autsi. Ill Testim 27. Arrauneri lotuak. Lh Yol 34. Azken ertz baten, sabaitik eskegita: sare, zakil, arraun, tretza, tuntux eta apariyuak. Ort Oroig 103. Arrauna fuerte dantzatzen dute / bera jetxi ta gora iyo, / aik berdindu ta beste amalauren / bentaja atera diyo. Tx B II 81. Ontzixka batean, arraunik eta aize-oialik bage, itsaso aserrera yaurti giñuzeen. Or Mi 128. San Juan-ek arrauna / jaso ta esan du: / "Gure markarik oraindik ez du / iñork ere ondu". MendaroTx 381. Zidar utsezko arraun miok / ebai begije itxas zabala. Laux AB 33. Kurrinka legorra zegien arraunak ere espartzuzko eraztunaren igortzian. TAg Uzt 230. Bela eta arrauekin urean doazi. Iratz 33. Arraun landua eskuetan egokituz. Zait Sof 126. Bela beltz zabalak haizeak / goizaldebako lui hezeak / joiten ez zituen haboro / eta arraunak oro geldirik / aurrera badarik zihoan. Mde Po 87. Beren ixil-uneak beti konpasean, beti leku jakiñean, arraunaren joan-etorriak agintzen duan lekuan. Lek SClar 105. Untzi zingle ta makal ortan sarturik, oialak zabal, arraunak sendo, besoak mardo, biotzak pilpil. Erkiag Arran 197. Arraunak uraren gañean gelditu. Anab Poli 36. Azaleko zirkunferentziak arraunetan jaio, [...], ta ostera ethorten ziran guganutz olatu ttipien itxuraz. Osk Kurl 125. Noiz sartu litezken arraunak itsaso gaiztoaren marmorezko uretan. Ibiñ Virgil 75. Lau oin, bi ta bi, / nexka-mutillen / arraun, lur joaz, / geldi-geldiro dijoaz. NEtx LBB 260. Batel bat eta arraun bana opatuaz. In Etxabu Kontu 147. Arraunak zuzen, mutillak zimel, / ezer eztago alperrik. MMant 58.
ARRAUNARI ERAGIN,
ARRAUNEI ERAGIN.
Remar, tirar del remo. "Bonbillo bat eta bonbillo bi, eraiok, Santi, arraun orri" Etxba Eib. Portura itzultzeko aize onik izaten etzutenean, aize-indarraren ordez, babor-txiborretan lagun bik arrauneri eragiñaz etorri bear izaten zuten. ElizdoEEs 1925, 215.
Ainbat ordu ta ordutan arraunai eragiñaz. ErkiagArran 77.
azpisarrera-5
ARRAUNARI ERASO.
Remar, tirar del remo. Nork bere arraunari / aguro eraso. Arrantz 101.
azpisarrera-6
ARRAUNARI TIRATU.
Remar, tirar del remo. Patroiak uju egiten ziyen: / "Fuerte arraunari tira!". TxB II 80.
azpisarrera-7
ARRAUN-AULKI.
Banco, asiento de las embarcaciones a remo. v. tosta. Gizonen artean sartzeko ba-itzala uste-ta, arraun-aulkian jarri induen. Ez dit ikusi egundo i baño arraunlari eskasagorik. TAgUzt 45s.
Joxe jarri zan lemazai; Balendin, berriz, arraun-aulkian. Ib. 136.
azpisarrera-8
ARRAUN-BORROKA.
Competición de remo. Urteoroko / arraun-burrukak baitira. OrEus 381.
azpisarrera-9
ARRAUNEAN.
Remando. Eta ikhusi baitzuen dizipuluak arrauan nekhe handirekin hari zirela [...], ethorri zitzaien itsasoaren gainean zabilala. HeHMc 6, 48 (IBk arraunean; He arrauketan).
Añ laster arraunean, añ laster aize-oialtxoa jasoaz. AgKr 151s.
Bost txalupa aietan / jun ziran gizonak, / arraunian dirade / sendo ta txit onak. Arrantz 106.
Jendia arraunian / gogotik asi zan. Ib. 107.
Oraindaño nagusi / arraunian izan gera. MendaroTx 371.
Batteliku bat harturik, arrauetan, dena su. Iratz 111.
Arraunean balijoaz bezela kantatu oi dituzte berak 6/8 konpasean. LekSClar 105.
Bazetorren Juanbeltz arraunean arrantzarako. AnabPoli 35.
Fraille marduok nekerik ez ebenetik arraunian. EtxbaIbilt 455.
Besoakaz arraunean erakutsi bear zan nortzuk ziran geiago. (In EtxabuKontu 148
).
azpisarrera-10
ARRAUNEAN EGIN(Lar, Añ, H). Remar. v. arraundu. Aalik-eta legor-aldera azkarrena arraunean egitea otu zitzaion. AnabPoli 36.
[Ontziak] jarri-lekuak izaten zituen, arraunean egin eien. EtxabuKontu 111.
azpisarrera-11
ARRAUN EGIN.
Remar. Ola daudela, gorputzak gorri, / arraun egiñaz batean, / donostiarrak agertu dira... OrEus 391.
Dagigun-arraun Izotz-errira. LdiBB 138.
Olatu ta ekaitzaren aurka nik ezin arraun-egin. GoenY 1934, 95.
azpisarrerakoSense-11.1
Arraun eta arraun / geldi gabe, / arraun kaiarat / eldu arte.EgutTo 6-12-6 [sic] (ap. DRA).
azpisarrera-12
ARRAUNEKO.
De remos. Len, ontziak arraunekoak ziranean.EtxabuKontu 111.
azpisarrera-13
ARRAUN-ENDAI.
Pala del remo. Arraun-endaia saieska jartzen / --ala dagola lêndanik--. OrEus 393.
azpisarrera-14
ARRAUN ETA BELA.
Rápidamente. "(A vela y) remo, arraun da bela" Lar.
azpisarrera-15
ARRAUNETAN(A (que cita HeH); arrabetan L-côte). "Arrabetan ari (L-côte), ramer" Lh. v. ARRAUNKETAN. Eta leko bat bide baino gehixago arrauetan egin zuten orduko, hor heldu zaie Iesus uraren gainean dabilala. HeHIo 6, 19 (He arrauketan; Dv arrauka, Ol arraunka).
azpisarrera-16
ARRAUNEZ.
A golpe de remo. Galerak eta gabarrak eta txalupak eta itsas-ontzi txikiak badabilzke arraunez batetik bestera itsasoan aizerik ez ibilliagatik. MbIArg II 278.
Arrabez joanarazi behar ziteken untzi xar bat. Prop 1894, 248.
Aizerik ezta oiala zimur, / arraunez doaz barnera. OrEus 386.
Len belaz eta arraunez erabilten ziran txalopa andi ta treñeru zarrez beteta egoten zan. EtxabuKontu 18.
azpisarrera-17
ARRAUN-INDARKA.
A remo, remando. Eta ikhusirik arrau indarka nekhatzen zirela [...] ethorri zitaioten itsasoaren gainean ibiliz. DvMc 6, 48 (HeH arrauan).
Au esanarekin, bira egin zuen arraun-indarka. OrMi 118.
azpisarrera-18
ARRAUN-INDARREZ.
A fuerza de remos. Ezetz eraman zuek irurok arraun-indarrez Getaritik Mollarriko arkaitzera ogei miñutun Txantxikoren ontzia. TAgUzt 48.
Ontzitan jarraikiz gizon-ametsa... / Bainan alpherretan... Ihes joan zoaz / et' itsaslariak, beldur itsesa, / itzuli behar du arraun-indarraz. MdePo 72.
azpisarrera-19
ARRAUN-JOKO.
Competición de remo. Arraun-jokuak, ikuskarririk / ikuskarrien, irtera. "El momento más vistoso de las regatas es la salida"
.OrEus 392.
azpisarrera-20
ARRAUN-KIRTEN.
Mástil del remo. Arraun-kertena eskuazpian bildurik; besoak kuzkur eta koskordun; ontziaren solairu-azalean bernak tinko. TAgGaGo 37.
azpisarrera-21
ARRAUN-KOLPE.
Golpe de remo, palada. Biyak batian balizan buelta, / arraun-kolpia zorrotza. TxB II 180.
azpisarrera-22
ARRAUN-LAN.
Trabajo de remar. Bizitza guztian arraun-lanetan ibilliaren antzekoa zan Balendinen arraunkada. TAgUzt 231.
Tostan ezin ondo kabituta / arraun-lanian asteko. Auspoa 61, 113.
azpisarrera-23
ARRAUN-SAIO.
Competición de remo. Apustu-eguna urreratuz zijoan-da, egun artarako besoak eta zaiñak zailtzearren, illuntzero joaten zan arraun-saiora. TAgUzt 213.
Ba-dira emen zuen arraun-saioak zelatzera joan diranak. Ib. 217.
azpisarrera-24
ARRAUN-UKALDI.
Golpe de remo, palada. Cf. arraunkaldika. Amabost arraun-ukaldiz gero / sartu zaie zarauztarra. OrEus 398.
Laugarren arraun-ukaldirako, muturra zuzenduta, zisne bat bezain txairo zijoan ugiñen gandorretik gandorrera jauzika. TAgUzt 230.
azpisarrera-25
LEMA-ARRAUN.
Remo que se emplea de timón. [Lemazaiak] arraunlariari ere ermo lagundu bear zion eta orretarako, lema-tresnarik egokiena arraun aundi bat zan. Ez da, orratio, gabetik goizera ikasten dan lana lema-arrauna bear bezela [erabiltzea]. TAgUzt 136s.