Tr.
De empleo general, si bien en textos antiguos meridionales apenas se documenta fuera de expresiones como DEI EGIN, DEIETAN o DEIEZ (q.v.); tampoco lo hallamos en algunos septentrionales antiguos como Axular y Etcheberri de Ziburu salvo en la última expresión citada.
La var. gei aparece en Betolaza, Micoleta y VJ. Parece que Hiribarren emplea deia, con -a constitutiva. Hay deiha det. en Chourio (IV, tít).
sense-1
1.
(gral.; Lcc, SP, Ht VocGr 328, VP 18v, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , vEys, Dv, H, VocB),
gei (V-ple-arr-oroz),
dai (G-nav),
dea ((det.).Ae)
Ref.:
A(dei, gei);
AAezk 291;
Lrq;
EtxbaEib(deixa);
OndBac(dai);
ElexpBerg;
GteErd 239
. (Sentidos prop. y fig.).Llamada, llamamiento, invocación; llamada, toque (de la campana, de la trompeta); señal, aviso, anuncio; exhortación; convite, invitación; (gralmte. precedido de Jaunaren o Jainkoaren) vocación, (menos frec.) inspiración; convocatoria."
Mezara deia, le son de la messe"SP.
"Vocación, inspiración, llamamiento"Lar, Añ."Cita, citas"Añ.
"Convite"Ib."Remordimiento, konzienziako [...] deia
"Ib."Proclama, deia, pregoia
"Ib."8. citation en justice. Iustiziarako deia ukhan du [...]; 9. appel, convocation. Bilkhurako deia. [...] 11. proclamation en général, à cor ou à cri. Syn. oihuak, gridak, kridak, pregoiak egitea [...]. Sonnerie pour appeler aux offices. Deia io du, l'appel à l'Église a sonné. Syn. ezkilak io du. 12. appeau Xori ihiziko dei onak
"H.
"
Eurien ganeko leia, eurien geia, hielo que viene sobre lluvia, (es) llamamiento de lluvia"A.
"Sonnerie de cloche. Lehen deia izanik düzü (S-saug), le premier coup (pour l'office) a sonné"Lh.
"Llamamiento; sin. diagarra. Alkatiak aiñ dau deixa, bakotxak bere etxe aurreko edurrak kendu deixazen
"EtxbaEib.
"
Da urrengoko egunean, etor zanean itxosotik etzera, euki zeuen juzgadurako deia (V-ger)"HolmerASJU 1969, 184.
"
Aurkiketa [...] langile baten deiari esker [egin zen] (G-azp-goi), langile baten deiagatik
"GteErd 239.
Cf. CompG 4v (ms. XVII): "La de Guipúzcoa o leproscoa, amenaza brava o porfía en el guerrear, deduciéndola de guey, que es género de airosa y furiosa amenaza al enemigo, y pusca, como si en menudos pedazos le deshiciera" y Henao Averiguaciones I 373 (1689): "Y aun de aquí dicen algunos que tomó el nombre Vizcaya de Vizgueya, que quiere decir sea llamamiento". Bi milla gizon oi dituz bere lelengo deiean. EZarate 6.
Iainkoaren banket handiratko deia. LçApoc 19 (tít.).
Haurlanik gab'ama deia / ene deia?'Ma vocation'
.OPo 57.
Gertha zekionaz geroz / deia ustekabetan, / munduari egun oroz / zagokan adiutan. ArgDevB 141.
Ienkoaren botza eta haren deia ezpaitugu nahi enzun. TtOnsa 170.
Gerlako deia. ES 395.
Urriki gabe dire ezen Jainkoaren dohaiñak eta Jainkoaren deia. HeRom 11, 29.
Ez-aditu egiten diote Jesusen ta predikari onen deiari. MbIArg I 311.
Aita Eternoaren deia: "Au da nere Seme txitez maitea [...]. CbEg III 326s.
Jaunaren bokazio edo deiari ondo eranzuteko. CbJust 132.
Jainkoak Jesu Kristogan sinisteko Jentillai egin zien deia. Ub 104.
Zelan Diabrubaren soñuban ixilduko ez ditu Jangoikuak, bakarzaliai emoten deutseezan dei ta deseo santubak?MgCO 278s.
Jaunaren deiarekin eta ongi apaizen mallara igotzen diranak. AA I 552.
Begira urliari edo sandiari gaitzerako deia daramaten itz labañak esan diozkatzun. AA II 145.
Jaunak beragana biurtzeko ta bizitza berria artzeko bidaltzen dizun deia. AA III 504.
Entzun nere deiak eta errekerimenduak. Dh 89.
Arako nosbait datorkizunian konfesetara juateko gogua, Jaungoikuaren deija da. Astar II 227.
Bethi ezpazira [Mezala] juaiten ahal, bihotzez eta ezpiritüz deiak enzüten dütüzünian asesti zite. UskLiB 75.
Ain gortubak dakuskuz arima asko Jaungoikuaren dei edo abisubei. JJMgBasEsc(ed. 1845) 268.
Anbizionearen / eta itsasoaren / dei enganagarriari / ez zaiola behar beharria ideki. Gy 83.
Oihu bat aditu da deia [sic] lazgarritan. HbEsk 58.
Mateori Jesusen deia. Lard 390.
Azken judizioko turutak bere deia heltzen duenean munduaren bi bazterretara. DvLEd 257 (v. tbn. 254).
Erantzunik ain laster eta gogo onagaz zeubén Diputadu jaunak egin deutsuben deijari. "Llamamiento" (1859). BBatzarN 183. Graziaren dei amulsua laguntzen zuen bere othoitzen eta obra onen indarraz. Laph 128. Bere konzienziaren deiak aditu gabe. Arr GB 142. Dei hunari badantzut huna. SGrat 5. (A, s.v. badantzut, traduce por: "A buen llamamiento, buena respuesta"). Holako dei edo bokazione bat Jainkoa ganik heldu denean. JEtcheberry 13. Deia. Urrengo zenbakijen batean Bizkaitarrak asiko dau irakaspen bizkaitarren Deikuntzea-argiztia. "Anuncio"
.AG(1884)233.
Dei triste oneik entzunda / nortxo bait etxat errukiturik azalduko?ABAmaE 167.
Bokazionea edo Jainkoaren deia. ArbBok(tít.).
Jainko Aitak [Joanes Batista] bere Semearen deia eta mandatari bezala hautatu zuen. Lap 201 (V 89).
300 egünen indüljentzia othoitze horren erran aldikal; eta ehün egünena dei bakhoitzarentzat. IpHil 268.
Izkilek Bezperetako deia joiten dute. ArbIgand 127.
( s. XX)Barrura sartzeko deiaren zañ. AgKr 71.
Zenbat ederrago den oraino misionesgorateko deia. JEBur 133.
Berak, otzan ta apal, etzuela deirik, bokaziorik etzuela erantzuten zion. AEEs 1916, 303.
Elkartietatik datozen idaztiak: araudi, dei, illeroko artu eman, eta abar. "Convocatorias a Juntas"
.ForuAG 237.
Deia. Gaur amar egun il zan gure lankide bikain Domingo Agirre Badiola bereterra. EEs 1920, 13.
Auzirako deia. InzaAzalp 82.
Bokazionia edo barnetikako deia. Const 15.
Santa Kruzek bialdu zun dei ori erri guzietara, berak agindu gabe ez jatekorik, ez dirurik emateko iñori. OrSCruz 68.
Joateko deia artu orduko / laister dijua ara're. TxB 175.
Nundik-nai deia izango dezu / trebe bazaude lanian. Tx(
inImazAuspoa 24, 153
).
Mistralek Provenzako olerkariei deia. OrMi 68.
Egun obiaren deia da neguba. "Promesa"
.LauxBBa 8.
Euskaldun on guziei deia. LdiIL 128.
Ardiak yarraikitzen zaizkio, aren deia ezagutzen dutelako. IrYKBiz 334.
Balmasedako Epailletza Argibidelaria. Deia."Cédula de citación"
.EAEg 26-5-1937, 1707.
Bitarteko Jaurlaritzak, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaian erki-Aldunak aututzeko deia emango du. Ib. 13-10-1936, 36.
Lana Zuzendaritza Nagusiak auteskunde deia egingo du bi urtez bein."Convocará"
.Ib. 15-1-1937, 813.
Zerutikako dei ezti horrek / indarrak berritu nauzki. Iratz 57.
Eztai-deia. NEtxNola 36.
Iruñara bereala biltzeko Erregeren deia izan zun. EtxdeAlosT 38.
Ator nirekin [...]. Nere deia onartzen baduk hire ederra ez duk zimelduko. MdePr 269.
Illunpetik, abots baten deia dator. NEtxAntz 30.
Dei izkuturen batek ekartzen ditu [egaztiak] lurralde aietara. VillJaink 150.
Dei larri bat egin zion mundu osoari: "Dana zañetatik berritu bearrean arkitzen gera [...]". MAtxGazt 58.
Etzuelakotz gerla hortan parte hartzeko deiari ihardetsi. XaOdol 33.
Unuzko deia egin zirazun / ta bai nik pozik erantzun. UztNoiz 48.
Etorreraren deia ematea. "Señal"
.BerronKijote 45.
Onena, beraz, lanean hastea genduke zirt edo zart, nork bere deiari erantzunaz. MIH 284.
1793an San Simoneko Markesak euskaraz egin zuen deia. MEIG I 251.
Holakori behorra galdu zaiola edo halakori beste ezbeharren bat gertatu, guk zabaltzen dugu deia. Ib. 101.
Ez dago noski inori eskatu beharrik liburu hori irakur dezan, gogoz eta inoren deirik gabe irakurtzen baitira horrelakoak gure artean. MEIG III 51.
Profeten antzera, badu Oteizak ere garra eta etorria, badu deadarka opportune et importune mintzatzeko deia. Ib. 117.
Mojetako txiliñak joten asi ziran. Eskolarako deia izaten zan; ordubateterdiak.EtxabuKontu 18.
Moja izateko deirik ete daukon pentsetan asi da. OnaindSTeresa 30 (31 pentsatzen
).
Jainkoaren dei bat dek ezkondu bearra ere. AtañoTxanKan 143.
Soldadu joateko deia. TxGarmBordaB 27.
Bulegora eldu zanetik, laster zan deia ara juateko. Gerrika 87.
Harek bezala baia emanik entzuna zuen deiari.LarreArtzainE 338.
Telefonoko deia.Albeniz 158.
Humboldt, euskara eta Euskal herriaren deiak liluratua, etorri zitzaigun gurera. MEIG VI 65.
Han dator garbitzen bere eskultore-deia. MEIG IX 141.
(en colab. con NEtx) v. tbn. A Ardi 133. Lh Yol 38. KIkV 47. KIkG 31. Inza Azalp 130. Ox 72. Etcham 195. Anab Usauri 4. Kk Ab II 174. EA OlBe 102. SMitx Aranz 232. Etxde JJ 180. Zait Plat 75. And AUzta 137. Osk Kurl 19. Ardoy SFran 113. NEtx LBB 51.
azpiadiera-1.1
(Dv, H). Gana, inclinación."Désir. [...] Jateko dei, appétit"Dv.
"6. inclination, propension morale. Biziorako deia [...] syn. deidura. 7. appétit"H, que cita a AR. Bekatü bat dea gaitzera ekartzen gitien ipistü edo dei hura?CatLan 72.
[Janhariak] hanbatenez ere jathian plazer aboro eiten dizi, zunbatenaz ere [...] jaliak jateko deia edo ezkenia handiago baitu. AR 217.
Agertu othe da egundeino ikhusgarri bat gaiagorik guri berthuterako deia izan araztekotzat?MarIl 108.
azpiadiera-1.1.1
Betbetan atzarri da errebokatzeko [='para vomitar']dei batzuek harturik. Herr 31-1-1957 (ap. DRA
).
azpiadiera-1.2
(En alativo).A la llamada. Kristoren odola [...] da jartzen dana Kalizan itzen dei edo indarrera. MgCC 202.
Baña lenengo deiera esker ta mesede gozo maiteaz konturik egiten ezpadogu [...], ezta komunki aurrerago igaroten.AñGGero 82.
Zelan gorrik egongo da ain maite daben semiaren deijetara?Astar II 217.
Dei onetara biztuko dira il guztiak. ItzAzald 38.
Ara nun datorren Txuri, Kataliñen deietara. AgG 309.
Kimu eze orren deira etorrita. "Atraído por el verdor de tu renuevo"
.Mok 21s.
Ezkutuko txirrin batetik udalditarrak egin zuan deira, otsein batek txokondoko leiatilla zabaldu zun. TAgUzt 177.
Bigarren deiera egin ditezken batzarretan. "En segunda citación"
.EAEg 4-12-1936, 456.
Birjiña amaren deiera berriz / zuti zan Euskalerria. SMitxAranz 95.
Abots baten deira gelditzen da. NEtxAntz 62.
Abiatu zan bere nagusiaren deira. "Acudió a las voces de su amo"
.BerronKijote 212.
azpiadiera-1.3
"Advocación"Lar.
Bi Konbentu, bata Santa Teresa Karmen ortozekoa eta bestea San Bernardoren ordenakoa Santa Anaren deiarekin. IztC 477.
azpiadiera-1.4
Anunciación.v. deikunde. Ama-Neskutzari Deia: E[palla] 25. (1897). AG 1403.
azpiadiera-1.5
(Como primer miembro de comp.). Deabrua enkantuko dei-otsera datorren aldian. MbIArg I 375.
Menderen mende zure zaintzeko Euskal amari dei-kantuz. Iratz 127.
azpiadiera-1.6
(Como segundo miembro de comp.).v. ARRATS-DEI. Meza deia entzünik. IpHil 49 (v. tbn. 268).
Auhen dei horrek minaren minez urtzen ari daut bihotza. Iratz 125.
Zu zaitut nik opa adiskide deiez. OrPoem 530.
"Eup", erne deia egin diote lepo-egilleai. EtxdeJJ 204 (v. tbn. 115).
Noizik noizera besteei batzar-dei egiñaz. ErkiagArran 88.
Maitasun edo adiskidetasun-deiek atarramentu onik izan dezaten. ZaitPlat 152.
Emakume deia zan, argi ta garbi. ErkiagBatB 82.
v. tbn. Ox 173. SMitx Aranz 59. Mde Pr 42 y Po 48. NEtx Antz 71. Bilbao IpuiB 257. Ibiñ Virgil 107. NEtx LBB 110. MEIG VI 72.
sense-2
2.
(V-ger-m-gip; Lar, MgPAbVoc 225, H, AG 890)
Ref.:
A;
EtxbaEib(deixak);
ElexpBerg
. (Gralmte. en pl.).Amonestación, proclama matrimonial."Amonestar, publicar desde el púlpito los que quieren casarse, deiak egin, deitu
", "amonestados así, deituak, deiakin daudenak" Lar."Publicar las amonestaciones, deiak egin, agertu
"Lar, Añ."
Gaur erakutsi dabez neska zar aren irugarren deiak, "doña" ta guzti: nun egon leikean gauzea!! (V-m)" "A."
Deixak, se entiende por la tácita: eliz deixak. [...] Meza-nausittan, ebanjelixuan ondoren, irakorten dira ezkontzera doiazenen deixak
"EtxbaEib.
"
Len meza denporan eitten zien ezkontzera zoiazenen deixak
"ElexpBerg.
v. deiera (3), deion, elizdei, 1 man. Onelakoen miñanzea ezkonza baño len ezagutuko baliz, eragotzi bear lirake deiak. AA II 99.
Toki batzuetan usantza omen da, lenengo deia egiten danean, ezkutaria ardo onez betetako zatoarekin neskatxa ekustera joatea. Ib. 85.
Noiz izango ote ditugu / orren ezteiak? / Lenik bota bear deiak. IztPo 88.
Deiak bota ta, Bilbon / ezkondu zirean. AzcPB 147.
Egun baten igon eban elizgizon batek irakastegira (púlpito) ta asi zan deiak edo deierak erakusten. AEzale 1898, 10a.
Era oietan ezkontzak egin al izateko deiak ez dira bearrezkoak. EAEg 5-11-1937, 220.
Dontzella egoki bat bilatu diat andretzat [...] eta Erromako peregrinaziotik itzultzen haizenean, deiak botako dizkiagu kulpitotik. ArtiIpuin 77.
Iñoiz izandu ditut / Ezkontzeko deiak. Auspoa 39, 58.
azpiadiera-2.1
"Publicata, para ordenarse, ordentzeko deiak
"Lar, Añ.
azpisarrera-1
BARREN-DEI.
Conciencia. Eztakit nere amari buruz diozuna egia ala gezurra den: or konpon zure barren-deiarekin...EtxdeJJ 14.
azpisarrera-2
BIHOTZ-DEI.
v. bihotz.
azpisarrera-3
DEI-ADAR.
v. deiadar (2).
azpisarrera-4
DEIA IZAN (SP)
(Precedido de gen. objetivo o alativo). "Zure deia du, il vous appelle" SP. Santa Monikak eta bertze ehun millak zure deia dute. SPPhil 69 (He 71 oihuz darozkitzu).
Artzai maiteak, zorion, / gure deia du zerubak, / utzi agudo txabolak eta / zuben ganadubak. Echag 123.
Sekulako mendean / arturik etsaia, / Jesus maitagarriyak / gugana du deia. Ib. 66.
azpisarrera-5
DEIAK DEI EGIN.
Hacer los avisos que fuere. Aren amari esanak-esan eta deiak-dei egitea alperrekoa zala igarririk. ErkiagBatB 24.
azpisarrera-6
DEI-EGILE(Urt, T-L; deigile Urt). "Buccinator, [...] adar dei egillea, tronpeta dei egillea, kridária, tronpeta deigillea, adar deigillea" Urt III 416. "Invocateur" T-L. Gaur ni nauzu etorri, bihotz gabe hau, dei egile doan uraundi hontara. MdePr 143.
azpisarrera-7
DEI EGIN.
azpisarrerakoSense-7.1
a)(gral., gei egin V-ple-arr-oroz; Lcc, Urt II 180, Dv). Ref.: A (dei egin, gei egin); Gte Erd 67.
Llamar, clamar, invocar; convidar. "Eskuz naiz geiñuz naiz eleka edo iragoz dei egitan da (R-uzt), se llama o a mano o haciendo gestos o hablando o gritando" A s.v. dei. v. 1 deitu. Tr. Documentado en Lazarraga, y en la tradición vizcaína desde antiguo, pero, salvo Duvoisin, para el que es sólo "invoquer", no hay testimonios más orientales hasta el s. XX, época en que comienza a aparecer con frecuencia en autores guipuzcoanos de cierto nivel (Lizardi, Orixe, Zaitegi, Ibiñagabeitia, Etxaniz, etc.) y algunos septentrionales (J. Etchepare, Arradoy, Xalbador, Larre).
Gizon onak dei eginda, / [txakurtxoa] lotu eben gidaletan. Lazarraga A25, 1197v.
Dei egin zidan neure izenaz. Ib. B21, 1198r.
Gei eiten deutzegule Trinidede Santisimeari. VJ 3.
Dei egizu da idigiko jatzu. Urqz 5.
Noraño dua, bada, zuen aberetasun, zeruraño dei egiten dabena?MgPAb 208 (
VersBasc 14 dei egiten
).
Nori dei egiñ laguntzat. JJMgBasEsc 105.
Dei egiten jako emen Kura Jauneen ta Konpesore Jaunen Zelo Santubari. fBOlg 60.
Zugana etorteko dei egiten badeustazu. AñEL2 171.
Han ere altxatu zioten aldare bat Jaunari, eta dei egin zioen haren izenari. DvGen 12, 8.
Ixilltzaka dei egingo degu / Erruki! erruki! erruki!ABAmaE 54.
(s. XX)Txotxo: Gasteagoai edo bardinsamarrai dei egiteko era bat. AgKr 20n.
Dei egiten dautsot Aiuntamentu orri ta eskatzen dautsot bere ordezkarijak bialdu daixala. ForuAB 73.
Bidetik dei-egitten eutson abotsa entzun eban. Altuna 61.
Ene gaztetasuneko apez lagunari dei egiten diot argi nezan. JEBer 63.
Bein eta barriro egin eutsan dei; baña ene Bertoldin lo-zorruan eguan.Otx 163.
Gere euskotasuna, gere euskeltzaletasuna [...] maiz darabiltzigu; baña, begira ez dezaion iñork gure eginmenari dei egin. LdiIL 102.
Artan sorgiñak dei egin dio / aren ondora dioan. OrEus 334.
Burrukara dei-egin.EguzkGizAuz 64.
Erri-Auzitegiko Lendakari naizen Espinosa Rodriguez'dar Josebak Bilbao Exposito'tar Josuri dei dagiot, 40 urtedun ezkongaia, itxastarra. "
Se cita, llama y emplaza"
.EAEg 25-5-1937, 1704.
Egin didazu dei ta oiu, ta nere sogortasuna autsi. OrAitork 276.
Auzotegiko gixonai beragana dei egiñik, asmoa [sic] au irigarri eutsien. AkesIpiñ 14s.
Dei egin arte itxoiteko esan zigun. ZaitPlat 105.
Xilinaz dei egin zion. MdeHaurB 48.
Gorputz guztitik dei egiten zion barruko etsipenak... Ailitz betiko sorgor egon!Ib. 82.
Eskillara-burura urtenaz, dei egin eban gure neskatxak: --Nor da?ErkiagArran 129.
--Nabar! Nabar! --dei egin zion zakurrari. NEtxLBB 97.
Ororentzat Jaun bera da, dei egiten dioten guzien alderat aberatsa. ArdoySFran 348.
Lauak jo dituzte ta iñork egin ez deirik!LabSuEm 176.
Hasi zen jendea guri dei egiten, herriko bestak zirela edo tobera edo zerbait holako zela. XaOdol 47.
Gure erriko kontratistei dei egiten dautset, Ondarruren onagaitik. EtxabuKontu 225.
Segituan infernura dei egin omen zuan. JAzpiroz 95.
Leiotik dei egin neutsan nigaz egon zan auzuari. Gerrika 141.
Ezinbestean dei egin diela dirudi iratxo odolgabe horiei. MEIG II 100.
v. tbn. A Ardi 121. Belaus Andoni 22. Etxde AlosT 15s. Munita 20. Uzt Auspoa 43, 118. Onaind STeresa 31. Larre ArtzainE 271.
azpiadiera-1.1
(Sin egin
). Artzainak dei ta ardia arengandik igesi. AArdi 111.
Mekenasi dei, berriz ere. IbiñVirgil 94.
azpiadiera-1.1.1
Bizi diran sorgiñek deia Akelarrera. OrEus 287.
azpisarrerakoSense-7.2
b)Llamar, denominar.
Zegaiti deiegin deutsezu miserikordiazkoak?Cap 68.
Zegaiti kapitalak dei egin deustezu mortalak komunkiro deristen zazpi orrei?CbCatV 55.
Onei guztijoi dei egiten jake Eskritura Sagraduban gurasuen izenagaz. Astar II 86.
azpisarrerakoSense-7.3
c)Gritar.
"¡Viva España!" dei egiten zuten, entierroa zutenean.BBarand 111.
azpisarrera-8
DEI EGITEKO.
"Dei egitekoak (V-m), las mujeres encargadas de llamar a los pescadores cuando van de madrugada a la mar" A s.v. dei egin (una descripción más completa en A EY I 407). Eguraldia alik zeatzen aztertutakoan, itxasoraterik egonezkero, dei egitekoai dei egitera ioaten zirean. ABeinB 86.
azpisarrera-9
DEI EGON(Precedido de gen.). Llamar (a). Cf. DEIA IZAN. Esakerea da osturiko gauzea bere jabiaren dei egoten dala. KkAb I 101.
azpisarrera-10
DEI EMAN.
azpisarrerakoSense-10.1
a)
(gei emon A, que cita a Mic). Llamar.
Geiemazu <gueyenasu> atsoari garbitu ta konponidu dagiala gelau.Mic 14r.
Zelan gei emoten deustazu onetan urgazteko, ezein <esseyn> gei emon urgazteko almorzetan. "Cómo me llamáis para que os ayude a esto, no me llamaríades para que os ayudara a almorzar"
.Ib. 15r.
azpisarrerakoSense-10.2
b)Llamar, denominar.
Orri errasti gei emon dite jatekoa ta ez almorzua. Mic 14r.
azpisarrera-11
DEI ERAGIN.
"Appellare debitorem de pecunia soluenda, zorduna vel zorduena pagatzera [...] deieragin" Urt II 182.
azpisarrera-12
DEI ETA DEI.
Llamando una y otra vez. [Jangoikoa gizonari] dagókio dei ta dei kontino konbidátzen milla módus ta manéras. LE(
inBOEanm 570
).
Asi zan larri, jausi ta jagi, / arrantzaz dei ta dei danai. Enb 167.
Biraka asi zan, dei ta dei: / aita dei, ta ama; aurtzaroko / lurrak irentsi-lagunak...LdiBB 148.
azpisarrera-13
DEIETAN.
Llamando. v. DEIEZ. Eta ontan Jainkoa jatera / Jainkoa dagogu deietan. Elizalde 165s.
azpisarrera-14
DEIEZ(gral.; SP, Dv; geiez V-ple-arr-oroz). Ref.: A (deiez, geiez). Llamando, clamando. "Deiez dagoka, il l'appelle" SP. "Deiez dago zure ganat ene arima, mon âme soupire vers vous" Dv. v. deiezka. Tr. Propio sobre todo de la tradición meridional, en la que se documenta desde los primeros textos, si bien su uso desciende significativamente, al parecer en favor de deika (q.v.), desde la 2.a mitad del s. XIX; al Norte sólo lo hemos encontrado en Etcheberri de Ziburu, Axular, Oihenart, Duhalde, CatLuz y Duvoisin. Sólo encontramos la var. deiaz en unos versos de autor alto-navarro de 1895 (Auspoa 97, 58). En los textos antiguos se documenta sobre todo en la construcción gen. + deiez "llamando a" que, desde fines del s. XVIII se conserva sólo en la fórmula de la Salve en catecismos guipuzcoanos y navarros; en cambio, dat. + deiez con el mismo valor, no documentado hasta entonces sino en Axular, se va imponiendo claramente, como puede observarse en autores que no usan del gen. sino en la Salve (Guerrico, Añibarro); hay alativo animado en textos alto-navarros (F. Elizalde, Lizarraga de Elcano y los catecismos aezcoano, salacenco y roncalés) y en Duhalde.
Agur geiago andrea, zure deiez gaode Evaren hume desterratuok.
OracAr
121.
Zure geiez gagoz. Bet 7 (Is Salve 164, Cap 7, Arz 22, Iraz 5, CatCeg 3r, Añ CatAN 5, Gco I 469, CatB 12, CatLuz 4, CatUlz 4s, ArgiDL 15, KIkV 34 z(e)ure deiez, OA 8 zeurorren deiez, El 7, LE Ong 87v, CatAe 6 zuregana deies, Dh 87, CatSal 7, CatR 7 zuregana(t) deiez, Oe CatLlo 6, CatBus 5, Legaz 6, KIkV 51 z(e)uri deiez).
Onen deies egondu zan / Errege Dabid santua. MPortal 37s.
Zeren aditu ninduzun beharrezko premian, / zure deiez nengoela isuria begian. EZMan II 116.
Adiskideari deiez dagotzunean ez ihardestea. Ax 555 (V 355).
Ekusu nor dagoan geiez atetan. Mic 12v.
So eztagoena geroari, deiez dauko goseari. "Invite la faim à venir"
.OPr 407.
Golpeka nere biotzean deiez. CbEg II 71.
Agur, bada kanpaeak badarauntsa ya gabon egiteko gure deiez. GavS 8.
Sinisten degula Irutasun [...] guziz Santua, ta deiez gagozkala. Ub 168.
Berein aldiz jagotan deiez, baña bein bere eranzun ta jaramon ez neutsan!AñEL1 56s (
EL2 64 deika
).
Beregana biurtzeko deiez dagokigulako. Gco I 446.
Jangoikua beti dago deiez ta abisuka. JJMgBasEsc 264.
Deijez jaoku bera. UrMarIl 124.
Zu nere bilha bazter guzietan, zu niri deiez. DvLEd 246.
O Manterola! deiez dagotzu Ama Euskera. ABAmaE 113.
Agertu zan atso bat Eladiri deiez, ziñoala: [...]. EchtaJos 149.
Kanpaiak bezperatara deiez ziarduela. AgKr 50.
Adu onari deiez, suertearen billa, Ameriketara joan zan. AgG 153.
Ate-aldera joanta, sukaldekoari deiez asi zan: --Ixabel, Iiiiisabel. AArdi 96.
Emen nozu deiez, ta Zu gordeka. Onaind(
inGaztMusIx 151
).
Zurtuta nengon, Amarili, zer zalata orren its iainkoei deiez ari ziñan. IbiñVirgil 32.
Linborian egozan deiez / bost milla urtian / Jauna zerutik lurrera / etorri zeitian. Balad 193.
Deiez eukon Jainkoa. OnaindSTeresa 36.
v. tbn.
JanEd II 55. Erkiag Arran 19. In Etxabu Kontu 148.