Tr. Documentado en todos los dialectos, desde mediados del s. XVII. Bizitarzün (-zun en Roncalés), es propio del extremo oriental. En DFrec hay 11 ejs. de bizitasun .
sense-1
1.
(V, G, L, BN; Urt, Lar, Añ, H),
bizitarzun (Sal, R, S; -zünGèze)
Ref.:
A;
EtxbaEib
. Viveza, vivacidad, agilidad; agudeza. "Advigilantia" Urt I 267. "Attentio, [...] bizitasuna, artha, griña" Ib. III 46. "Actividad, viveza", "diligencia, agilidad", "vivacidad" Lar y Añ. "Vivacité (au phy. et au moral)" H. "Larogei urtekin aren bizitasuna, gazte askok artuko leukie" Etxba Eib. "Vivacidad, viveza. Gizonak eztauka andriak daukan bizittasun aura" Elexp Berg. v. bizizkotasun. Debozionea ezta bertzerik, agudotasun eta bizitasun espiritual bat baizen. SPPhil 4.
Hauk dira eskuararen hitzak eta izenak, zeinetan edireten baitira hain bizitasun eta signifikanza misteriotsuak, non baitirurite filosofoen sentenziak. ES 88.
Hunkiaren egiteko bizitarzün handi bat ükhen behar dü. "Multa diligentia"
.Mst I 19, 2.
Txarroan ardoa artu baño len, txurrut bat artzen zuen [...]: bere bizitasun, ta jakin naiak, malizia gabe, eragiten zion. CbEg III 364.
Dilijenzia, azkartasuna, gogoaren bizitasuna. Gco II 73.
Egiteko bere borondate, edo aginduba zeruban dagozan santu, eta Aingerubak egiten daben poz, bizitasun, eta gogo onagaz. Astar II 256.
Pedro, bere bizitasunez, nonbait aurreratu zan zerbait erantzutera. Lard 441.
Gatz da bizitasun bagako lan askar danak oi diran gisara. AgIoan 90.
Kalerik kaleko soñuen zarata bizigarriakaz arimetarañoko sarrakioa ta bizitasuna sartzen ebiela. AgKr 60.
Ustez izotzakin galdutako lorea, bizitasun berriaz apaintzen da udaberrian. InzaAzalp 110.
Beren zangarretako bizitasuna. JEBer 78.
Oso otz, batere bizitasunik gabe. AlzRam 132.
Begien sakontasun eta bizitasunak. EtxdeJJ 9.
Itsas-aingirak izugarrizko bizitasuna dauka. AnabPoli 128.
Alkar izketean batez be, zelako bizitasuna, ta zelako esaerak. Vill(
inBilbaoIpuiB 6
).
Muthiko ontsa ikasia, behar den bizitasunaren jabe, zerbitzu egilea. Herr 20-11-1958, 4.
Aspalditik ondo itsatsita dauden itzak erabiltzeak ematen dio bertsoari bere bizitasun eta grazia. Basarri XX.
Bizitasun horrek, funtsean, utziko duenetz behin ere gure saindua... ikusiko dugu urrunago. "Vivacité". Ardoy SFran 120.Ura ostera, bere bizitasun ezin sinistekoarekin, Nafarretera joan zan, gaua pasatzera.Alkain 156.
Juan Krutzek aparteko bizitasun ta grazia ematen zioken bertsoari. AtañoTxanKan 81.
Naiko nerbio eta bizitasun jartzen du.Albeniz 254.
Mendiko ta non-nahiko hizkerak duen bizitasun eta jatortasuna. MEIG IX 49.
v. tbn. Izt C 490. Arr May 105. Kk Ab I 79. Txill Let 59. Erkiag BatB 198. Larre ArtzainE 237.
sense-2
2.Mal genio, cólera; acto colérico."Vivacidad, acceso de cólera (161)"LE-Ir.
Umorezko edo bizitasunezko hutsak. CatLav 68.
(V 42)[Haserredura] da arimaren bizitasun handi bat. Ib. 177 (V 92; v. la misma expresión en CrIc 116).
Iritziaren bizitarzünian kolpü zonbait bazereitzü ezkapi. Egiat 226.
Koleran edo bizitasunean ematen direnek. Brtc 62.
Daigun esan ezagueraz guzurtxuren bat, egin bizitasunen bat. MgCO 35.
Bere bizitasun edo natural aserrekorra ezaguturik. Gco II 49.
Gurasoai bizitasun piskaren batekin erantzutea. AA III 618.
Zure bizitasunari kontra egiozu. MarIl 34.
Eztitasun horrek moderatuko ditu gure bizitasunak. Jaur 150.
Erraten zuen oraino bizitasun saindu batekin. JnnSBi 82.
Barka otoi bizitasun hau; bainan ez nauke erran gabe, garbiki, ez daukatala, baden hori baino astokeria handiagorik. HUZez 81.
Barkha zadazut ene bizitasuna. ArbIgand 32.
Prankotarra aitatu zaneko, ikusi eban Riktrudisen bizitasuna. AgAL 63.
Etzan alango bizitasun, aserre ta nasterik Arranondo baketsuan ikusi. AgKr 67.
Noizean bein bazekiela beste edozeinek bezain bizitasun andia erakusten. AItzald II 76.
v. tbn. Añ LoraS 25. JJMg BasEsc 185.
sense-3
3.Intensidad. Elementak urthuko dire suaren bizitasunez. He2 Petr 3, 10.
Hen süiaren bizitarzüna. "Ardorem istum"
.Mst III 35, 1.
Gogoan erabilatzue haren fedearen bizitasuna. Mih 2.
Gure pasione gaixtoen bizitasuna. Brtc 234.
Bere bizitasun guzian sentitzen du gure naturalezak berenaz herioarentzat duen urruntasuna. Dh 258.
Zer egin dozu zeure jenijo orren bizitasun eta suba amatateko?Astar II 105.
Zorionaren bizitasunak ithotzen ari nau. Laph 189.
Erreboluzioaren justizia eta zuzenbidea bere bizitasun guztian argi dadin. ArtiTobera 267.
sense-4
4.Viveza, realismo. Al zuen bizitasunik egokienaz Juizioko egun edo gau ikaragarria pintatu ta bere lekuan paratu zuen. CbEg II 202.