1.
(V-arr-gip, G-azp-nav, AN-ulz; -iñ- Zam Voc),
majina,
makinRef.:
SMEiTec1(txorroztada);
IzAls(anri)Ulz(ni);
IbarraDima;
ElexpBerg;
ZestErret . Máquina. "Makiña, arado (Bizkaya)" Garate Cont RIEV 1930, 156. "Arek makiñiak-pe sarata raruak ataratzen jitxuk" SM EiTec1 155. "Aizimaten zeen; guai eztukau gariya garbitzeko eta eztakiau guai; guai makinak..." Iz Als (s.v. anri). "Ni makinen t'ez, laien ta ola enun aittu, biño bertze lanetan bai, yorran, eraitten..." Iz Ulz (s.v. ni). "Por antonomasia, la locomotora. Makiñiak gizona azpixan artu dau" Etxba Eib. "Trilladora. Gariak joteko makiña" DRA. "Garie garbitako makiñea ibilten san ba goitik garie botaten yakon eta manilleas emoten yakon bueltea [...]" Ibarra Dima. "Dícese del freno mecánico del carro. Makiniai olixua ein biako jako" Elexp Berg. "Makinako kafe, kafea prestatzeko tabernetan eta abar egon ohi den makinatik ateratako kafea" ZestErret. v. maxina, mekanika. Tr. Documentado al Sur en el s. XX (tbn. en Mattin). La forma general es makina . Hay makiñ en Oskillaso (junto a makiña ), y makina y majina en Anabitarte. En DFrec hay 106 ejs. de makina, todos ellos meridionales.
--Txipiroiak egiteko makina --diyo Kintuak farrez. Iraola 100.
Makiñie bera pa-a birko-dxok len baño bi mille pe-esta geidxau. OrtOroig 127.
Itxasoratzeko bear zituzten elikagarriak, makinarako ikatza ta gañerontzeko guziak artuta [...]. ElizdoEEs 1926, 10.
Landola edo fabrika jarri bear duanean, lenbiziko makinak aututzen ditu. NekIr 73.
Aldi berean bulzkin, tramankulu edo makiña barriak asmau ziran. EguzkGizAuz 21.
Makina edo tresna oiek errekisatu.EAEg 9-4-1937, 1466.
[Xalbat] ziaro deuseztuta eta ankak makiña baten eragitez mugituak bailiran. EtxdeJJ 261.
Ontziak dituen makiña bikain indartsuak. ErkiagArran 162.
Eten gabeko makina-burrundarak urrutirago zijoazela adierazten zion. AnabPoli 41.
Zine modurako makiña bat ingirau eben, nok daki nundik. SMZirik 44.
Eskribitzeko-makiña moduko batekin. Ib. 106.
Ogei lagunen lanak egiten / dago makina bakarra. Basarri 132.
Erretratatzeko majina. AnabAprika 38 (81 majina-istillu).
Mondragoeko Cerrajerak jarri zituan Jaturaben makina-etxeak. AndAUzta 97.
Belarria makiñ zarataz bethea. OskKurl 123 (126 makiña
).
Gizonak eztu ikusi nai munduan makiña izugarri ta itsu bat baizik. Jirabiraka eta laisterka dabillen makiña bat. VillJaink 44 (33 makina).
Gelatik TO-ren makiña otsa dator. NEtxLBB 104.
Jaso beti zure begiak zaldunketa-liburu oien makiña, gaizki eraikitako makiña, irauztera. BerronKijote 22.
[Ontzi] txikiak be, makiñak ibillian zituela egiten eben joan etorria. EtxabuKontu 134.
Ekarri zuten makina bat, garia jo, lastoa txikitu ta berak sapaira botatzen zuana.JAzpiroz 77 (v. tbn. makina, sin palat., ib. 78, 180, etc.; cf. ejs. de makiña s.v. 1 makina).
Gorputzaren makinak ondo puntzionatu dezaten. Ostolaiz 65.
Atiaren inguruan joko makiñak [...], txanponak jokatzeko.Gerrika 212.
Makina honek tintontzirik ez duelako. MIH 212.
Egiten diren bereizkuntzak hutsaren hurrengoak dira maizenik, beharriak eta are makinek ere nekez jasotzen dituztenak. MEIG VIII 101.
v. tbn.
ForuAG 247. JanEd II 130. JAIraz Bizia 63. Izeta DirG 105. MAtx Gazt 90. ZMoso 50. Mattin 90. Uzt Noiz 92. Ataño TxanKan 212.
Máquina locomotora. Etorri iakunean beste makiñiaren laguntasuna, bagoaz aurrera. Ag Ioan 175.
sense-2
2.Automóvil. Txofer izan nai nuke / makiña gidatzen, / nerekin bazerade / beñepin fidatzen. Auspoa 97, 119.
azpisarrera-1
ARE-MAKINA.
"Areak egiten dituen lanak egiteko oraintsu asmatutako burnizko area. Lenengoak baño obeto lurra maneatzen du (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 35.
azpisarrera-2
JOSTEKO MAKINA (V-gip, G-azp).
Ref.: Urkia EEs 1930, 26; Etxba Eib; Elexp Berg. Máquina de coser.
azpisarrera-3
LURRIN-MAKINA.
Máquina de vapor. Lurrin-makina bateri arrikatz gutxi botatzen badiogu. NekIr 76.
MAKINA KALKULATZAILE.
Máquina calculadora. Diot-etik nion-era pasatzeko era ederki erakutsiko genioke, buru hauste gogorrik gabe, oraingo makina kalkulatzaile bati. MIH 113s.
azpisarrera-6
MAKINAKO(Marinero) maquinista. Biaramonean, lurrunontziak zaintzeko lemazaiñak eta makiñakoak laga ta besteak bultziz etorri ziran errira. EtxabuKontu 151.
Lemazaiña edo makiñako arduradunak ez ziranai.Ib. 111.
azpisarrera-7
MAKINAN.
A máquina (de escribir). Ez ei zekian makiñan eskribitzen. SMZirik 106.
v. tbn. NEtx LBB 107.
azpisarrera-8
MAKINAZ.
a) A máquina (de escribir). Nere mintzaldia, makinaz idatzirik, Donibaneko adiskide katoliku batek eskatu zidanan. Or QA 107. Kona eraugi zaztan [...] xure papelak makinaz eskribitrik. ZMoso 89. Orrek, makinaz eskribitu eta Buruntza ori ikusteko baimena eman zidan. Alkain 38. Makinaz pasa bearrak ziran bere esku-idazkiekin batera. AZavala in Ostolaiz 13. Azaleko zuzenbideak makinaz idaztea. MIH 368. v. tbn. Osk Kurl 176. b) A motor. Makiñaz ibilten ziran itxasontziak sortzeak, aize oialez eta erramuz ibilten ziranen amaia ekarri eban. Etxabu Kontu 116.
azpisarrera-9
MAKINAZKO.
Motorizado. Makiñazkoak asi baiño len, azkenengoak [itxasontziak] olan izaten zirala uste dot.EtxabuKontu 114.
azpisarrera-10
MAKINETAKO(Trabajador) de la sala de máquinas. "Obrero de las máquinas. Aren anaia makiñetakua zan Urkusua'n" Etxba Eib. [Itxastar] langille guziei alegia: izardunei, laguntzalleei, azaleko, barrungo eta makinetakoei.EAEg 15-1-1937, 809.
azpisarrera-11
TREN-MAKINA.
Locomotora. Geiegi zamatutako tren-makiña zirudiken, aldapak gora ezin igorik. AtañoTxanKan 42.