1.
(-ñu Lcc, Urt V 70, Lar, Añ, Hb),
enganio (SP, Lar, Lecl, VocBN, Hb, Dv, H),
inganio (Gèze, Foix ap. Lh.),
enganu (Hb),
engano,
engaño (H),
engañio (VP 28r). Engaño; error, ilusión. Tr. Documentado por primera vez en Leiçarraga, es empleado en todos los dialectos; su uso decrece notablemente en la primera mitad del s. XX, recuperándose un poco en la segunda. La forma más general al Norte es enganio, encontrándose además inganio en los suletinos --excepto en Eguiateguy, que usa engañü --, enganu en los mixanos (además de en Lapeyre y Legaz) y engano en Etcheberri de Ziburu (al lado del más frecuente enganio ). Al Sur domina engainu (engañu ), aunque tbn. se encuentra engañio en algunos autores guipuzcoanos (Ochoa de Arin, Ubillos, Aguirre de Asteasu, Arrue, Udarregi (113) y Txirrita); otras variantes menos frecuentes son engaño (Mg CC 124, Iraola 117) y enganio (enganiyua Xe 189). En DFrec hay 9 ejs. de engainu, dos de engaiñu y uno de engaino, todos meridionales.
Beraz utzirik malizia guzia, eta enganio guziá. Lç1 Petr 2, 1.
Gaztea sartu ninzan, sentitzaka / andi arzaiteneben engañua. Lazarraga B15, 1181v.
Ethorriren da enganoz guztien nausia. EZMan I 64.
Begiratuko du hekin enganioetarik. EZEliç 285.
Lurreko enganio guziak. Harb 242.
Ea engañurik egin daben erostean. Cap 109.
Tratu hetan ezta enganiorik eta falseriarik baizen. SPPhil 385.
Konfesoreari engañiorik egin bage. OA 129.
Deabruak eman nahi darozkigun enganioen arbuiatzea. Ch III 6, 2.
Deskubriarazi ziote gure Jaunak beren engañua eta ignoranzia. SermAN 2v.
Eta gaixtoago liteke are azkeneko enganio hori lehenbizikoa baiño. HeMt 27, 64 (TB, Dv, SalabBN enganio, Ip inganio, Samper, Hual engañu, Echn engaño, BiblE engainu; Lç errore, Ur utsegite, Ol, Or iruzur).
Ordean hau da enganio bat, nihoiz ere haiñ klarki ezagutzen ez dena nola zenbeit bekhatutan erorzea gertatzen zaioenean. HeGudu 49.
Zeren barreiarzün eta inganio handirik han edireiten beita. Mst I 2, 2.
Hau zer engañu da?MbIArg I 257.
Deabruaren engañuz. CbEg III 268.
Enganio handi bat da uste izatea bortitztasuna ahal dela erremediorik hoberena. Lg II 176.
Nork daki segurtainxareki gauza tipien enganiak estiela uste etzien gauzetara lerraraziren?AR 362.
Au da askoren utsegite edo engañu kaltegarrija. MgCO 124.
Zerren orrelako aldietan iruipen eta engañu asko gertatzen diran. Gco I 437.
Lamentátus bere engáñua. LEOng 60v.
Etsaiaren engañio anima galgarria. AA III 370.
Horiek gure izpirituetarat hedatu zituzten hedoiak eta enganioak suntsitzen dire. Dh 126.
Onelako engañurik / ez genduban uste.FrantzesB I 138.
Ez dago engainurik euren berbetan alkarrentzako. fBIc II 207.
Debruaren enganioak galdu eta koronpitu duena. JesBih 459.
Handi dela enganioa. "Quiproquo"
.ArchFab 219.
Ikhusten du tristeak han bere enganioa. Gy 55.
Bil letzakete enganioz erraldiketariak. HbEgia 143.
Egin dizuten engañioa. ArrGB 29.
Etsaiaren engañuak. BvAsL 408.
Engañuz dago oso mundu au galdua. ABAmaE 251.
Bere inganioez gure lehen burhasoak bekhatiala erorerazi zütiana. IpHil 7s.
Begietako enganu bat zen. Lap 43 (V 24).
Salduerosietan engañuren bat sartuten dabeenak. ItzAzald 105.
Engañiora ez iñor yuan / len ondo bizi dan lekutik.Auspoa 97, 35.
Orduan ezagutu det nere engañua!IllTestim 15.
Ze engañiyo egin dirazun. TxB I 184.
Zentzu horien ukatzea ez lizateke engainu eta astakeria baizik. MdePr 352.
Dontzella da garbia, / engañu gaberik. ArtiMaldanB 204.
Guzurra ta engaiñua. GandElorri 86.
Engañu ortan datzala Materialismuaren indar guztia. VillJaink 69.
Ez ditut gazteak enganioz biltzen. LarzIru 26.
Sartu zetsan engañua. EtxbaIbilt 457.
Gure eskubideak galdu edo indarrez, maltzurkeriz da engaiñuz kendu euskuezala. Gerrika 275.
v. tbn. Egiat 225. Añ EL1 137. JJMg BasEsc 266. Astar II VI. CatLlo 64. Afrika 53. Arr GB 38. Auspoa 97, 75. JanEd II 11. Etxde AlosT 58. Basarri 139. NEtx LBB 280. Enganio: O Po 23. ES 178. Mih 32. Monho 142. MarIl 16. Jaur 115. Laph 106. Enganu: CatLan 3s. Legaz 41. Engañio: Ub 181. Bordel 181. Engaño: Auspoa 97, 60. LuzKant 118. Auspoa 39, 89. Inganio: Etch 684.
sense-2
2."
Inganio (S; Foix), passe-temps"Lh.
azpisarrera-1
ENGAINUA ERAMAN,
ENGAINUA EROAN.
Desengañarse, sufrir un desengaño. Laudorio falsoa duenak sinesten / onelako enganoak ditu eramaten. ItFab 259 (en una composición con rasgos lingüísticos labortanos).
Ai! baña eroan dot engañu osoa, / Zoratzen ninduana zan ispillutxoa. ABAmaE 309.
Engañu andiagoa eroango dozue zuek, egia bada dagoala infernua. ItzAzald 42.
azpisarrera-2
ENGANIOAN IZAN.
Estar equivocado. Gutxienean enganioan izanen gare. HeGudu 48.
Enganioan zara. Lg II 190.
Oi nola enganioan diren. Mih 13.
Sinets beza frogaturik / enganioan zela. Monho 58.
azpisarrerakoSense-2.1
(
Enganiotan izan
). Erran horietan badelarik zerbait egiarik, erraileak bizkitartean enganiotan dira. DvLab 176.
azpisarrerakoSense-2.2
Enganio handitan / Izan duk Jaun Gainkoa."Dieu s'est mépris."ArchFab 219.
azpisarrera-3
ENGAINUZKO.
De engaño; lleno de engaño. Ilusionezko eta enganiozko botiga beretik ilkhia. LçIns G, 5r.
Behera egotziren du gizon enganozkoa. EZMan I 75.
Eztuzu hargatik uste behar llilluramenduzko eta enganiozko estatuan zarela. Ch III 6, 3.
Zeiñen ahotik ez baida ilkhi egundaiño enganiozko hitzik. He1 Petr 2, 22.
Inganiozko lazuak. Mst III 6, 4.
Irrelijionezko eta enganuzko ispiritia. (In CatLan 3
).
Engainuzko tratubak. fBIc II 235.
[Bide] guzurrezko ta engañuzkuei itxita. JJMgBasEsc 98.
Bertzen enganiozko hitzer. Laph 103.
Engaiñuzko loturaz / biziro katigu. "
Aaduras de engaño"
.GandElorri 158.
Uste okerra eta engaiñuzkoa. VillJaink 127.
v. tbn.
EusJok II 115.
azpisarrerakoSense-3.1
(Uso sust.). Eztu nihoren aitzinean enganiozkorik hedatzen. "Fallacias"
.SPImit III 54, 1 (Ch eztu nihor enganatzen, Mst inganiorik, Ol iruzurrik, Leon arte bihirik).