Tr. Documentado al Sur en Ochoa de Arin, Zuzaeta, Cardaberaz (v. infra TXANTXAN y TXANTXETAN) y en textos de los ss. XIX y XX, aunque apenas hay ejs. guipuzcoanos de la 1.ª mitad del s. XIX (sólo en Echagaray; v. infra TXANTXETAKO). Es especialmente frecuente su empleo en las exprs. txantxetan y txantxetako. Al Norte sólo se encuentra en Lafitte y Mirande. Además del gral. txantxa, hay txanza en Ochoa de Arin y Zuzaeta, txantza en fray Bartolomé (junto a txanza ) y Aresti, y xantxa en unos versos alto-navarros septentrionales (Auspoa 97, 28), Mirande y Lafitte. En DFrec hay 21 ejs. de txantxa y 2 de txantza, todos ellos meridionales.
sense-1
1.
(V, G, AN; Lar, Añ, Hb(<ch->), ZamVoc),
txantza (Añ; -nz-Lar),
xantxaRef.:
A;
EtxbaEib;
ZestErret
. Broma, chanza."
Apropos esan zetsan, baña bestiak ez eukan txantxetarako gogorik eta benetan artu eban
"EtxbaEib(cf. ib.: "Txantxa-zelaixa, lugar de juegos. Egunero, Txantxa zelaixan eukitzen genduan eskolia, Jose Gisasola zanagaz
).
"
Kontu horrekin txantxaik ez
"ZestErret.
En AxN se explica iokolairiz (313: zenbait hitz iokolariz eta dostailluz) por txantza.Cf. MEIG VII 130: "Adibide batzuek jarriko ditut [...] zenbait hitz garbi niretzat: arima, arku, [...] tratu, triste, txantxa, umil". v. IPUIN-TXANTXA. Txanzia da, borondate deungarik ezneukan, esaten dabe. Zuzaeta 143.
Asten da gauza txikietatik [...], bekatu arineetatik, esaterako [...] txantxa bat, ta beste onelakoak. AñLoraS 107.
Aragi ikuste ta erakusteak, pensamentu ta deseo gaistoak [...]. Txantxak al dira ta ezerezkeriak bekatu andi lotsagarriok?AñMisE 140.
Disimuletan eban edo berba jokolariz, txantxaz, irri barre solasezkoz edertuten eban. AñGGero 233.
Orrelako berbaldi edo txantxa loijetan zagozala [...].Astar II 146.
Sermoeetan esaten dana, txanzatzat ta barregeitzat artutia. fBOlg 53.
Itzaltsubagua, ta txanza gitxiren zalia gaiti [dino] gogorra, ta odol txarreko bijotza daukana dala. fBIc II 223.
Eztegubetan oidirian berba, txanza, eskuka, dantza, ta pandango [...] lotsagarrijakin. fBIc III 339.
Ez dago eriotzako horduban txantxarik. JJMgBasEsc 284.
Nik orla naia obratu, / txantxa dala ez pentsatu, / zutzaz naiz enamoratu. Bil 85.
Ez da bada txantxea, baldresa zan oso. ABAmaE 234.
Orain nere txanda da, / baña txantxak puera, / lau arruako erbi bat / jateko bagera. SorAuOst 104 (82 txantxik
).
Arrautza oiek eman dizkate / batitu edo nastuta, / eskusa gabe gaxuak artu, / gosiak txantxik eztuta. Ud 69.
( s. XX)Saldukeria deklaratua / txantxarik gabe benetan. Bertsol 13-12-1931, 75.
Batzutan xantxa edo murrika pollikixko bazerabilan bere buruaren lepotik. LfELit 305.
Hau da patuaren burla, asturuaren txantza eta trufa. ArtiIpuin 79.
Gaur eguneko jokera auxe / ez uste danikan txantxa.Olea 42.
Bere txantxetatik egiazko txarrak jasotzen zituala ikusirik [...]. "De sus burlas"
.BerronKijote 227.
Erronka eta txantxa / ardo aren gisan. Ayesta 19.
sense-2
2."
Xantxa, bruit et cris que soulèvent une nouvelle fâcheuse, des prétentions outrées ou quelqu'autre sujet de mécontentement"Dv.
azpisarrera-1
TXANTXAN (txantxaanV-gip),
TXANZAN. Bromeando, de broma, en broma.
"
Txántxaan esan, txantxíetan, en broma"IzArOñ(s.v. txantxéetan
).
v. TXANTXETAN. Konbersazioan edo itzegite ordinarioan, naiz kortesian naiz txanzan [tratatu]. OA 140.
Barre egiteko esan neban; txantzaan esan neban. fBIc II 176.
Txantzan ta barre egiteko izan arren bere, pekatu mortala da [...] guzurra esatia, pedeko egijen kontra. Ib. 176.
Iduritu zitzaieten txantxan bezela itz egiten ziela. UrGen 19, 14 (Ker, BiblE txantxetan; Dv trufakerietan
).
Ez da benetan izan, / baizik eta txantxan.Zendoia 110.
azpisarrera-2
TXANTXARA. "
Txantxára, en bromas (R-is)"IzR 405.
azpisarrera-3
TXANTXAZ. De broma, en broma.
v. TXANTXETAN. Zelebrátzea txántxas bekála ta sendagállas bere gaizki egina. LEUrt(ms.) 11v.
Ez naiz txantxaz ari / eta, Joxe Mari, / zaldi gaixoari / nai aña janari / eman zaiozu, ea / jartzen dan lori. Bil 41.
Berba egiten ebala txantxaz eta lotsabagerijagaz [...] antxiñako leku orren ganian. (1864). BBatzarN 209.
Amar baso debalde / dituenak sartu; / txantxaz ere ez dizu / ardit bat pagatu. Iraola 60.
Ala ere, maite det; / ez nabil txantxaz.Zendoia 207.
azpisarrera-4
TXANTXAZKO . (Adnom.).De broma.
v. TXANTXRETAKO. Bada guzur txikia ta txantxazkoa dala bere, beti da bekatu mortala.AñEL2 136.
azpisarrera-5
TXANTXETAKO (V-gip)
Ref.:
EtxbaEib;
ElexpBerg
. (Adnom. de txantxetan
).De broma, de tomar a broma, a risa; de mentira, simulado.
"
Txantxetakua, de broma, simulado. San Pedro egunian, ogetalau ordurako izaten zan txantxetako alkate erriko barregarriren bat
"EtxbaEib.
"De ficción, de comedia. Sin. txantxetakua
"Ib.(s.v. apropozkua
).
Esanik guzur txantxetako bat, murmuraziño gitxi bat. AñLoraS 109.
Txantxetakoak balira legez artuten dira [zortzigarren ta bere urrengo mandamentuak]. AñMisE 140.
Karlos odolgiroa, / zital arritua, / zori ordu gaitzean / mundura sortua: / errege txantxetako / madarikatua. Echag 161.
Badakizu esaera dala, lapur famatua izateko, Amezketan jaio, Zaldibian azi, ta Ataunen bizi. --Aitu izandu det, jauna, neronek ere txantxetako esaera ori. SorBar 83.
( s. XX)--Benetakoa alda Malentxoren asmoa? --Bai, txantxetako gauzarik eztu orrek. AgG 307.
Bere soldaruzkako bizkar-zakelarekin jarriko dit txantxetako korkoxa, ta Jenarok egiya dala usteko du. AlzTxib 94.
--Ez ezazu orrelakorik esan! --Ez, ez. Ez dira txantxetakoak osasunarekiko gauzak. TAgUzt 120.
Basamortura joateko asmoa txantxetakoa ez zuala esan zion. JAIrazBizia 63.
Eta ondotxo zekian baita, Teatro artako triste-aire guztia txantxetakoa zana. LekSClar 142.
Gizasemeen erabagiai irri ta barre egitea, orraitio, ez da txantxetako zera. ErkiagBatB 201.
Txori danen errege / batzarrak autue, / ez dok txantxetakoa / txepetx txikitxue. BEnbNereA 125.
Zivilizatuen artean beintzat, pesimistak nekez izan oi dira arras zintzo eta jatorrak. Erdi-txantxetako pesimistak dituzu geienetan. VillJaink 137.
[Jakizu] nere zurekingo jardunak txantxetakuak izan diran eta barre eraitteko!EtxbaIbilt 477 (464 txantzetako
).
Aren erantzuna etzan txantxetakoa izan. Alkain 102.
Zuen lana ez baita txantxetakoa; lertzen baitzerate. AtañoTxanKan 11.
Txantxetako edo itxurazko arte hau bereizgarri nabari batek salatu izan du [...]: ihes-nahiak. MIH 363.
Ez dakit esana nahikoa izango den nere lana [...] txantxetakoa dela aditzera emateko, erdi-txantxetakoa behintzat: testu finkatzea izan beharrean, ez da testu "finkatzea" baizik. MEIG V 71.
Bertso auek ez dirala txantxetakoak izan. Naigabe garratz asko sortu izan dituzte, ta negar ugariak ixuriarazi ere bai. MEIG III 96.
azpisarrerakoSense-5.1
Zinetan mintza nadin, txantxetakoak alde batera utzirik. MEIG VII 47.
azpisarrera-6
TXANTXETAN (V-ger-arr-gip, G-azp-bet, AN-gip; VP 14v),
XANTXETANRef.:
A;
TotorArr;
GarbizLezo 56;
Zt;
IzArOñ(
txantxéetan
);
EtxbaEib;
ElexpBerg;
ZestErret
. De broma, en broma, sin seriedad, para divertirse.
"Adrede"VP(parece tratarse de error o traducción inexacta; cf. apropos
).
"
Txantxetan izanda bere, etxako zarragoari ziñurik egin bear (V-ger), aunque sea en chanza, [...]"A.
"De bromas. Beti sabis txantxetan
"TotorArr.
"De broma, en juego, divirtiéndose. Txantxetan esandako gauzia, benetan artu eban, lo dicho en broma [...]. Txantxetan genbizela, eskuturra apurtu eban, estando jugando [...]"EtxbaEib.
"
Txantxetan ibili, andar de broma. Bata txantxetan ebillen, baña bestia benetan
"Ib."
Txantxetan ibiltzia gustatzen jako
"ElexpBerg.
v. TXANTXAN, TXANTXAZ. Txantxetan esan oi da [...] Jaungoikoak Paradisuan Adan gure Aitari euskeraz: Adan non zera? esan ziola. CbEBO 6.
Jokolari batek interes baga, txantxetan, irabazteaz probetxurik eztabenean bere ez kalterik, orrez guztiaz, atsegin artzen dau irabazteaz. AñGGero 326.
Iru modutakua da guzurra. Bata da txantxetan eta barre erazoteko esaten dana. Astar II 182.
Txantxetan, burlaz edo jolasian bada bere. Ib. 57.
Askotan bazabiltz / aekaz [neskekaz] txantxetan / gorputz-arimako ondasunak / kenduko deutsuez danak. ZavFab,
RIEV 1907, 539s.
Patxi! Edo txantxetan abil edo erotu egin aiz. Apaol 83.
Beorri gaboneko umoriekin etorri da ta txantxetan dabill. SorGabon 45.
Txantxetan daroazuz egunak kalean, / diñozunez ondo lo egiten gabean. / Espiriturik zara aiñ alegerea, / dirudizu udako gois laño bagea. ABAmaE 261s.
Gazteak ondoren zeraman biziera onak txantxetan etzebillela eta ziñez [...] ondu zala [...] erakutsi zuen. ArrMay 86.
( s. XX)Txantxetan batu ete gaittue alkarregana?EchtaJos 196.
Txantxetan bederik gezurrik esan al dezu? ArgiDL 28.
Ez dudarikan izan, / txantxetan ez naiz ai. MendaroTx 417.
Etzakela ori txantxetan ere esan. ABarGoi 45.
Ezta txantxetan eta arinkeriz artzeko lana. NEtxNola 31.
Benetan al diok ala txantxetan ari aiz?EtxdeAlosT 73.
Txantxetan ere poxpolorik ez bota basoan. Munita 138.
Juanbeltzek ez zuan beñere parrik egiten. [...] Juanbeltzekin ez zan txantxetan ibiltzerik. AnabPoli 17.
Erreboluzioa eztela egin txantzetan ibiltzeko, baizik pobrearen bizi moldea hobetzeko. ArtiTobera 265.
Toberan txantzetan eta burla burlaka Beñatek asmatu zuen egintza. Ib. 272.
Begira, neska, nirekin artez ibil. Eztut nik txantzetan ibili nahi. Horregatik gauzak argiro esanen dizkitzut. Ib. 288.
Ez naiz txantxetan ari: ba-da ori ere esan duenik. VillJaink 64.
Ohar ezazu eznabilela txantxetan, eta semea hilterik nahi ezpaduzu [...].OskKurl 28.
Urte juanen pixu astuna / eta biotza penetan, / Arantzazuko gure aitona / ez da egongo txantxetan. BEnbNereA 85.
Ez txantxetan jardun nerekin! Azkeneko aldiz! Zer dago bidoi auetan? LabSuEm 186.
Gauza serioa da txantxetan artzeko. Zer da au guztia?Ib. 203.
Erantzun zetsan andra ziraunari barrez-barrez, txantxetan artu baletza letz. EtxbaIbilt 487.
Ez naiz ni txantxetan ari. "No me burlo yo"
.BerronKijote 227.
Etzekit benetan edo txantxetan ari aizen. AtañoTxanKan 95.
Orren ondoren gustatu jakon / beste andre bat benetan, / itz gozoakaz beregantzeko / ibilli gabe txantxetan.Ayesta 103.
Presondegian eduki zutela. Zinetan, ordea, dirudienez, ez txantxetan: aski luzaz eta aski hestu, esan nahi dut. MIH 282.
Txantxetan ari zirelakoan kantatzen zuten axolakabe haiek. Ib. 374.
Txantxetan eta irriparrez ez ezik, zinez eta bene-benetan ere mintzatzen badakite. MEIG I 175.
Maiz aurkitzen baititugu, edozein lekutan, kultur hitzak txantxetan edo erabili direlako, bere esertoki goitarretik beheitituak. MEIG VII 183.
v. tbn. Ag Kr 71. Mok 4. Tx B II 120. Mde Pr 112. Txill Let 128. Erkiag BatB 89. Ker y BiblE Gen 19, 14. Onaind STeresa 61. Xantxetan: Mde HaurB 23.
azpisarrera-7
TXANTXETAN BENETAN. Medio en serio medio en broma.
Txantxeetan benetan pekatu egiteko konbit klarubak. fBOlg 100.
Txantxetan, benetan, Donian goizetan / pozik dabiltzaz goiztarrak. AzcPB 63.
Organisteru zoro / mozkor-artzailea [...]; ilun-antz baten preso / bakar ta ilunetan / giltzpean sartu neban / txantxetan-benetan. Ib. 257.