1.
(G-azp, BN-baig, S, R; Añ, Dv, H, Foix ap. Lh.),
galdubide,
galpideRef.:
A;
Lh;
ZestErret
. Peligro; camino de perdición, mal camino, peligro de perderse; causa de perdición, ocasión de pecar."Peligro", "precipicio" Añ."1. (Prop.) chemin, conduite qui mène à perdre, à éprouver du mal, du malheur. 2. chemin de perdition, de damnation"H.
"
Galbidetan dabila (BN-baig, R), anda en peligro, en malos caminos"A.
"Galtzeko, hondatzeko edo suntsitzeko bidea. Bidetxur hortatik junezkeo ezto galbideik
"ZestErret.
Tr. Documentado primeramente en Oihenart, Mendiburu y Lizarraga de Elcano. Desde comienzos del s. XIX es usual en textos meridionales, y desde la 2.a mitad del s. XIX tbn. en septentrionales. Aparece con bastante frecuencia acompañado de peligru (CrIc (16), Añibarro), arrisku (J.J. Moguel, Iturzaeta, Iraizoz (YKBiz 197)) o peril (Lardizabal (30), Arrue (May 17)); tbn. de okasino (Añibarro, Moguel (CO 221)). En DFrec hay 4 ejs. de galbide .
Galbidera, maita saritzat, / maite zaituen'egozteko. 'Dans le chemin de la perdition'
.OPo 43.
[Deabruaren] galbide gaistoak utzirik, artuko genuen zerura daraman zuzena. MbIArg I 269.
Kristioek kristioei paratzen tioten galbideak. (155). LE-Ir.
Gorde gagizuz ondamendi ta galbidetatik. Añ EL1 118.Eztagoz beste milla dibersiño oneek baxen obagoak, pelligrurik ta gal-biderik eztakardenak?AñLoraS 186.
Gura dabenak Zerua, alde egin begiz bekatuzko okasiño ta galdubideak. Ib. 150.
Konfesinua [...] askorentzat da, bakotxaren erruz, euren arimen galbidia. MgCO 42.
Arimako arrisku ta galdu bide negargarrijak. JJMgBasEsc V.
Eta zuen ondokoei ere / eman diozue galbidia. (AN-5vill, s. XIX). ASJU 1992, 199.
Ez dituzu utziko oraindañoko galbide ta oitura gaiztoak?Jauregui 244.
Gure salbazio, ain galbide andian dabillena, irabazteko. Lard 45.
Galbide hestu hunetan khordokan nagoelarik. DvLEd 54 (Cb Eg II 22 peligro).
Ez zare bada ohartzen [...] zure arima sekulako gal-bidean dela?Laph 81.
Jangoikoak libra gaitzala arimako eta gorputzeko gaitz eta galbide guzietatik. Legaz 22 (v. tbn. expr. similar en KIkV 50 y KIkG 33).
Arimentzat galbide baitzen. HUAurp 114.
Odola bero, gogoa arin (gaztek) eta galbideak alde guzietarik. DihMarH 224 (ap. DRA).
Bilbon oraintsu erabilli dauen paper-joku [= 'Bolsa'], irabazbide edo galdubide orretan. AgKr 223.
Ikaratu zan Masima, itxasora, atxetara edo galbide lekuetara joango ete zan. EchtaJos 293.
Galbidearen erdian aurkitzen baitira, lanik ez bazeie berehala emaiten. JEBur 209.
Galbidearen aurrean elkarturik. AgG 159.
Ni Urdanibin geldituko nauk ; etxean nagolarik galbiderik eztagok. LhYol 26.
Galbidez esitturik. InzaAzalp 122.
Haritxabaletek berehala hatzeman zian Drundaren galbidetik idokiteko ützülia. Const 30.
Gal-bidetik zare atera / Semenario batetara... / Dohatsua!Etcham 90.
Bidean bazituzten galbide andiko bi leku iragan bearrak. FIr 150.
Behinik behin, Calmette-n xertoa emana da oraiko egunean, galbidean diren haur ñimiño guziei. JEMed 113.
Andrea, sua eta itxasoa, hirur galbide. ZerbProv 54.
Galbidea maite duna, artan eroriko da. (Eccli 3, 27). OrAitork 147 (Dv galmenta, Ol arrisku).
Galbide guztiak garaitu. IbiñVirgil 117.
Ez gaiten nehoiz gaizkirat lerra, / Lur huntako gal bidetan. ArdoySFran 357.
Galbideko dei samin guziek etzuten egin indarrik. XaOdol 328.
Bere eukitiagaz [gure etxian] galbidian egon bagiñan be. Gerrika 178.
Geure bizi bakar ezin-berrituzkoa galbidean jarri ez ezik, galdu ere egingo dugu. MIH 21s.
Antzinako ohitura eder hori, beste askorekin, galbidean zihoan gure artean. MEIG I 99.
Diuinatio delakoaren galbideak. MEIG V 72. Horrela, guttienez, noiz agertzen den hitza, zaharkitua ote dagoen, galbidean hasia edo heldua. MEIG VII 81.
v. tbn. Ip Hil 267. Itz Azald 145. Belaus Andoni 4. KIkG 5 (KIkV 8 arrisku). Barb Sup 69. Anab Usauri 16. Ldi UO 31. Lf Murtuts 13. Zait Sof 168. Etxde JJ 142. Othoizlari 1962, 429. MAtx Gazt 58. Galdubide: Mg CO 149 (CC 106 galbide). fB Ic II 270. Galpide: Laux AB 68. Erkiag Arran 41.
azpiadiera-1.1
Elur-malutak bere zuritasunaren galbidean irixten ziran lurrera ur biurtuxe.Etxde JJ 25.
azpiadiera-1.2
Poliri judua iruditu zitzaion Juanbeltz orduan, alabari iñoren galbidean ['en las redes de, en las garras de' vel simile] ibiltzen uzten diotenetakoa. AnabPoli 22.
sense-2
2.
(S ap. A
; Gèze, H),
galdubide (V-arr-oroz-m ap. A). Mal ejemplo, desedificación; escándalo."Tentation, scandale"Gèze.
"
Galbidea ematen badizu zure eskuak, ebaki zazu (LE)"H.
Azkue cita Ip Mt 7, 13, pero se trata de galgia (q. v. ). v. gaizpide. Iñor galdu eztidilla zure erruz ta galbidez. AñEL1 38.
Ejenploa ona emateko, eta ez galbidea. LEUrt 247 (ms. 88r ta ez galbiderík).
Zeure modu txarragaz bestiai emoniko galdubidia gaitik. UrMarIl 56.
Ziek güziek gaur galbide hartüren düzie nitan. IpMt 26, 31 (Lç skandalizaturen, Dv gaizbide).
Bere ta beste arimen galbide ta ondamenean. 'Escándalo y ruina'
.AranSIgn 71.
Galbide edo ejenplo txarra emoteaz. Garita-OnandiaEgOn 14 (ap. DRA
).
Bere txikitxoen aurrian galbidia emongo eutsen gauzarik egin baño obe dala samatik errotarri bat estu ta itxasora bota ixatia. KkAb I 40.
Bearturik dago kristaua bere siñesmena aitortzera ez aitortzetik [...] projimoaren galbidea sortuko balitzeke. InzaAzalp 10.
v. tbn.
JBDei 1919, 244. Etxde JJ 165. NEtx LBB 336 nota.
azpiadiera-2.1
Tentación. Ez eidazula itxi galdubidean edo esetsian iausten, Iauna. AgAL 66.
sense-3
3."Perecedero, suma pobreza, galbidea
"Lar, Añ.
sense-4
4.(V-arr-oroz-m, B, BN, R ap. A; Añ).Perdición; condenación. Lan onek Heliren etxeko ondamena eta Israelen galbidea ekarri zuen. Lard 147.
Atera gaitzala [...] gaitzetatik eta batez ere [...] pekatutik eta bere ziorkada, betiko galbidetik. InzaAzalp 152.
Eken galbiderako etorria. FIr 141.
Auek etzuten billatuko noski beren adiskidearentzat galbiderik. EtxdeJJ 136.
Beren [neska gazteen] galbidea, beren artarako kutizi naiean sortu oi zan. "Su perdición"
.BerronKijote 125.
Zitalkeriak ez gaitu inora eramango, galbidera ez bada. MIH 378.
v. tbn. MAtx Gazt 77.
sense-5
5.Pérdida. Herriz kanpotik [...] ekharrarazten diren pilotarieri zuzen da eman dakioten beren gastu eta gal bideen saria. ZbyRIEV 1908, 87.
sense-6
6."Vicio"A.
v. gaiztabide (2). Gal-bideai (vicios) gogor-egin eta on-bideai jarraitubaz. Elizondo KristPE 296. Diokleziano [...] galbidez, bizioz josirik. Tolosa EEs 1913, 179.
sense-7
7."(G, R), extravío"A.
azpisarrera-1
GALBIDEZKO.
Peligroso. Gure ibillera zoro galpidezkoen ordaiñez. ErkiagArran 184.
Galbidezko tokietan al zaude?MAtxGazt 85.