Tr. En la tradición labortana y bajo-navarra se documentan las formas borzgarren y bortzgarren, aunque parece que en los últimos siglos predomina la segunda. En los textos suletinos y mixanos se emplea sobre todo bostgerren, y en los alto-navarros borzgarren . En las tradiciones vizcaína y guipuzcoana predomina claramente la forma bostgarren, aunque no faltan ejs. de bosg-, sobre todo modernos. Las grafías con -k- , exclusivamente meridionales, se documentan en Capanaga, Añibarro e Iztueta (junto con -g- ), en Zavala, y en un texto amescoano de principios del s. XIX (en la forma det. boskarna ). A partir de finales del s. XIX boskarren es frecuente en escritores puristas, tanto aranistas como seguidores de Azkue. En DFrec hay 31 ejs. (uno septentrional) de bosgarren, 15 de bostgarren y 12 de boskarren .
sense-1
1.
(V-gip; A),
bostgarren (V-gip; Lcc, Lar, Añ, VocBN),
borzgarren (Lar, Añ(AN)),
bortzgarren (L; SP, Urt II 130, HtVocGr 340, ArchUFH, Dv),
boskarren (V, G; Lar, Añ, ZamVoc),
bosgerren (S; A),
bostgerren (S; VocS, ArchUFH, Gèze),
bostkarren,
boskerren (Sal),
bortzgerren (BN; H ap. DRA.)
Ref.:
A (boskarren); Lh (bortz , bos-); Lrq /bóźgeRen/; Etxba Eib (bostgarrena); Elexp Berg (bost). Quinto."Quinto, en número, boskarrena, borzgarrena
"Lar.
"Quintar, arar la quinta vez, bostgarren aldiz goldetu
"Ib."Quint, [...], bostgerrena
"VocS.
"Muchos hay que se esfuerzan en pronunciar, sobre todo en escribir, bostgarren [...]. El pueblo, que no sabe de reglas, pero que las hace, pronuncia generalmente boskarren, boskerren, en algunos pueblos bosgarren, bosgerren; jamás pronuncia bostgarren
"A.
"
Bosgarren da arrunta, baina adinekoek boskarren ere bai"Elexp Berg. .
Borzgarren partean zer galdegiten dugu?LçIns E 6v.
Bostgarrena, sinistetea dala Kriadorea. Bet 8.
Errege jaun Fernando bostgarrena[k]. Mendieta 114.
Abendoaren bortzgarren egunean. Mat XX.
Borzgarren kapituloa. BerTrat 52v.
Bortzgarren manamendua. EZEliç 148.
Borzgarren misterioa. Harb 295.
Haragiaren amorio desordenatuak egiten duen borzgarren kalteaz. Ax 357 (V 236).
Bost gerrenian, Jinkoa maithatü behar düzie gaiza ororen gaineti. FPrS 12.
Bostgarren sakramentue. VJ 11.
Bostgarren mandamentua. Cap 49 (ib. 99 boskarren).
Introdukzionearen bortzgarren partea. SPPhil 501.
Bost garren aktoa, kontrizionia. TtArima XV.
Hogoi eta bortzgarren lerroan. INav 167.Bost garren maniak zer nahi dü?Bp I 94.
Zazpiehun eta berrogoi eta bortzgarren urthean. ES 388.
Bostgarren eta seigarren kapituluetan. OA pró. Hori izatu zen bortzgarren eguna. UrtGen 1, 23 (Dv bortzgarren, Ol boskarren
).
Il ze martxoaren ogei eta borz garrenean. SermAN 3v.
Bostgarrena, sinistu dala kriadorea. Arz 19.
Bere bortz garren manamenduan. CatLav 383.
(V 185)Kapitulo borzgarrena. El 41.
Santu San Pio bost garrenak. Urqz 20.
Bostgarrena, amarrenak eta primiziak pagatzea. Iraz 33.
Bosgarrena, ez iñor hiltzea. CatBurg 6s.
(ib. 31 bostgarrena)Karlos Kinto edo bostgarren onen illoba. MbIArg I 197.
Bostgarren belaun edo jenerazioraño. CbEg III 379.
Borzgárren prénda, humiltasúna banidade ta suberbiarik gabe. LEProg 122.
Borzgarrena, auñ eta eskues palpatzea. CatUt 13.
Jinkuaren borzgarren manamendiaz. CatLan 91.
(ib. 21 bostgerrenian, 46 bost-garren)Bost garren artikülian. Mercy 43.
Bost-gerrena. AR 53.
Bortz garren manamenduaz. Brtc 61.
Ta hau da munduaren bost-garren adiña. Ub 71.
Maijatza bostgarrena / artuak ereiten. DurPl 68.
( s. XIX)Boskarna ez igor ilze deseiatzia. (Améscoa Baja, c. 1800). FLV 2004, 538.
Bostgarren egia edo mirari sinistu bear deguna. MgCC 200.
Bortzgarrena, gula. AñCatAN 57.
Bostkarren misterioa. AñEL1 219 (
ib. 26 bostgarren
).
Jaunaren legeko bostgarren agintea. AA II 117.
Bostgarren egunian. fBIc I 11.
Ogeta boskarren ipuiña. ZavFab,
RIEV 1907, 543 (
ib. 96 bostkarren
).
Bostgarrena, iñor il ez eitia. CatLlo 7.
Karlos bostgarren errege deitzen danari. Echag 161.
Bortzgarrena, fedea. CatLuz 28.
Iganteko lehen lau Psalmiak eta bost gerrena. UskLiB 180.
Bosgarren hori zoin ote da? / Pentsatzeko ez da pena. Bordel 79.
Bosgarren jolasa. ItDial 23.
Bosgarren kapitulua. IztC 48 (ib. 501 bostkarren, 157 bost-garrenean).
Liburu bortzgarrenaren akabantza. Gy 257.
Bortz eta seigarrena, aphezak baitire, / Hekin dohain ageriz ixilduren gare. HbEsk 212.
Berrogeigarren urteko bostgarren illaren lenengo egunean. Lard 98.
Bostgarren berbaldia. UrDial 23 (Dv bortzgarren, Ip bostgerren).
Paulo bostgarrenak eta Gregorio amabostgarrenak. UrBulaAl 18.
Jafeten bostgarren seme / Tubal onarenak. Afrika 32.
Bortzgarrenean: San Iñazio Jesusen konpainiaren buruzagi. Laph I.
Bostgarren burua. Arr GB 21 (en May 32 bosgarren).Borzgarna, dekumak eta primiziak Jangeikuaren elizari pakatia. CatR 49.
(CatSal 49 borzgarna, CatAe 48 bozgarrena)Martxuaren hogei eta bostgerrenian. CatS 100.
Bortzgarrena, siñestea gauza guzien egillea dela. Legaz 3.
Orra bostgarren llaga / zure kostaduan. Xe 328.
Franzisko arkitzen zan ogei ta bostgarren urtian. BvAsL 44.
Lau bertso bota ditut, orra bost garrena. ABAmaE 408.
Asi ziran zezenak jokatzen, eta bostgarrena zan aundiyenetakua. SorBar 73.
Bost-gerren egüna. Mariaren dohain berheziak. IpHil 33.
Gero boskarren urtean / eneban inor artean. AzcPB 197 (Ur PoBasc 245 bostgarren).
Bostgarren gizaldian. ItzAzald 70.
( s. XX)Konforme gaude orrek konen borzgarneko kartan erraiten daikugunaz llobarren gainian. Mdg 128.
Elizaren bortzgarren manamenduak. CatJauf 87.
Bortzgarren misterioa: Jesusen gurutzefikezioa. CatUlz 62.
(ib. 40 bortzgarna)Bostgarrena [...] lantegiko nagusia. AgKr 94.
Santa Ageda egunia[n], baita konen borzgarnian xuntatandra pareja berak egun guzuko xan eta edatra. Mdg 136.
Bostgarren egunean. AZavala(
inGoñi 14
).
Lenengo, irugarren ta boskarren lerruak. LzMEEs 1913, 194.
Karlos bostgarrenaren guda. UrruzZer 51.
Laugarren edo boskarren mallako senide guztijak. KkAb I 29.
Boskarren ezkutitza. AArdi 29.
Milla bederatzi egunekin / oi ta bosgarren urtian. EusJok 107.
(ib. 117 boskarren)Bostgarrena Zesareo Uranga. Arrantz 123.
Jaungoikoaren legeko boskarren agindua. KIkV 68.
Boskarrenean itsasoak arraiaz eta aidea egaztiaz betetzeko. InzaAzalp 35.
Lau egunean ez zan etxeratu. Bostgarrenean etorri zan. MujPAm 51.
Gerra gaizto au eman zutela / au da bostgarren urtia. TxB I 106.
Bostgarren bizitoki batian. Zub 110.
Huna jauregiko bortzgarren kapera. JEBer 61.
Boskarren neke-unia. Enb 101.
Lau jokatu ta, bi ta bi geldi, / auntzena bosgarrenean. OrEus 303.
Bortzgarrenean, itsasoa eta urak bethe zituen arrainez. ZerbIxtS 8.
Etenik gabe burutu nituen bosgarren, seigarren eta zazpigarren lerroak. MdePr 114.
Laugarren errenkadatik boskarrenera. LekSClar 106.
Milla zortzireun da laugarren eta bosgarren urtean. EtxdeJJ 22.
Lenengo ardiari "Pater" ipiñi eutsen izena; [...] bostgarrenari "In". BilbaoIpuiB 75.
Bostgarren eguna da. LarzIru 50.
Bosgarrena berriz mailburuko. GaztMusIx 70.
Milla bederatzireun eta bostgarren urtean. AlzolaAtalak 143.
Bostgarrena, ez eriotzarik eittia. EtxbaEib.
Boskarren illabetera lertu zan senarraren trumoia. NEtxLBB 25.
Bosgarrenian bearturikan / gaude iñor ez iltzera. UztSas 216.
Bosgerren mente hastian. CasveSGrazi 24 (ib. 120 bostgerrena).
Bosgarren aingeruak be turuta jo eban. KerApoc 9, 1.
Bostgarren belaunaldiraiño. BerronKijote 145.
Laster jaio zan Felipe, bostgarren anaie.Gerrika 22.
Munduko marketan bostgarren allegatu zan. Albeniz 111.
Bihoa aurretik nik, edozein Internazionalekin harremanik baldin badut, sortzeko den Bosgarrenarekin dela. MIH 217.
Badira zenbait puntu gogoan eduki beharrekoak. [...]. Euskal herriaren bihotza, boskarren, hego aldean zegoela 1800 inguruan. Ib. 380.
Bostgarrenak, nolanahi ere, -ea- darama azkenean. MEIG V 89.
v. tbn. Echta Jos 314. Or Aitork 332. Olea 189. Ataño TxanKan 224. Zendoia 57. Bostgarren: Oe 121. CatBus 6. AzpPr 112. Echta Jos 260. Muj PAm 51. JAIraz Bizia 89. Ataño TxanKan 224. Bortzgarren: Arg DevB 187. He Apoc 6, 9. LE Ong 13v. CatB 76. JesBih 389. Iratz 158. Mattin 63. Borzgarren: MRos 13.1r. Boskarren: Añ LoraS 76. EEs 1912, 149. KIkG 55. Or Tormes 105. Zait Sof 29. Ibiñ Virgil 31. Bostgerren: Etch 664.
azpiadiera-1.1
(Tema nudo).En quinto lugar.v. BOSGARRENA, BOSGARRENEKORIK, BOSGARRENGO (b), BOSGARRENGOZ. [...] Irugarren, bere erakutsi bikañak; Laugarren, Kristaudiaren zabaltze arrigarria.KIkG 19.
Auxe agintzen det: Lenengo. [...] aitatzera goazenak ere izan bezate mesede ori [...]. Bostgarren. Lenengo atalean esan degunaz zer-ikusirik ez duten [...] urrutizkiñak [...] erdia ordaindu bearrean izango dira.EAEg 13-3-1937, 1266s.
Lapurdik, lehenik, XVIIgn mendean zuen indar ekonomikoa 1700 inguruan galdu zuela [...]. Euskal herriaren bihotza, boskarren, hego aldean zegoela 1800 inguruan. MIH 380.
sense-2
2.bostgerren (VocS s.v. quint). Quinta parte. v. bosten. Datozen zazpi urteetan izaten diran laboreetatik bostgarrenak erosi, eta ondorengo zazpi ez-urteetarako ganbaraetan gorde ditzan. Lard 54.
azpisarrera-1
BOSGARRENA.
En quinto lugar. Borzgarrena, eskatzen dioguna da barka drazkiguzu gure zorrak. BerTrat 92v.
Bostgarrena, zerbait ezatu dedin, iduki bear da ostia Santua denbora gutxi batean mihi gañean. AA I 459.
azpisarrera-2
BOSGARRENEKORIK(bostgerrenekorik Gèze; bortzgarrenekorik Dv). "Cinquièmement" Gèze y Dv.
azpisarrera-3
BOSGARRENGO.
a) Quinto. Bostgarrengo mandamenduak eragozten eta debekatzen du iñor iltzea. Ub 176s. Laugarren eta bostgarrengo jaiotokiak. Izt C 88. Orregatik esaten du David Erregeak bere bostgarrengo antolamendu ederrean. Ag Serm 560. b) (En enumeraciones). En quinto lugar. Bostgarrengo: egiten dau pekatu bere bijotzian, edo barruban fedeko artikuluben bat sinistuten eztabenak. Astar II 9. Bostgarrengo: jan edanetan ez ibiltia. Ib. 151. Giñan nire gidari on biak, beste kalean batu iakuzan erromeri-zale bi eta ni bostgarrengo. Ag Ioan 158. Lenengo. [...]. Bosgarrengo. Maiztarrak erabiltzen dituan mendi edo baso lurrak sei ektarea baño geiago badira, sei ektareatik goragoko oiekin nagusiak nai duana egingo du. Munita 109.
azpisarrera-4
BOSGARRENGOZ.
En quinto lugar. Bostgarrengoz Apalak / egin du erosi, / pagatzeko kontuan / bera da nagusi. Noe 89.